تحلیل شبکه دانش فرامحلی گرایی: معرفی رویکردی نوین برای مدیریت پژوهش های جغرافیای انسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه جغرافیا و برنامه‎ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در سال‎های اخیر سطوح تحلیل‎های فضایی در جغرافیای انسانی دچار دگردیسی نرم و بدیع شده و مفهوم روابط فرامحلی و مطالعات فرامحلی به‎مثابه روابطی که یک سکونتگاه و یا یک اجتماع محلی با سطوح فضایی بالاتر (ناحیه‎ای، منطقه‎ای، ملی و بین‎المللی) برقرار می‎کند، ظهور و رواجی روزافزون یافته است؛ این در حالی است که تحلیل شبکه دانش و شبکه هم نویسندگی و هم رخدادی واژگان آن علی‎رغم ضرورت مضاعف و نقش آن در توسعه و مدیریت پژوهش‎های حوزه جغرافیایی مغفول واقع گشته است که برای نخستین‎بار در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته می‎شود. تحلیل سامانمند شبکه دانش و ترسیم نقشه آن می‎تواند منبع‎ها و روندهای دانش و کمبودهای آن را مشخص کند. این موضوع با تمرکز بر فرامحلی‎گرایی به‎عنوان حوزه‎ای نوین و مهم از دانش جغرافیا انجام شده است. برای انجام این تحقیق، در آغاز، داده‎ها از پایگاه اطلاع‎رسانی اسکوپوس احصاء شدند. آن‎گاه، مرحله‎های داده‎آمایی انجام و بر پایة هدف‎های تحقیق، داده‎های نهایی با استفاده از الگوریتم‎های مبتنی بر تحلیل شبکه اجتماعی در نرم‎افزارVOSviewer  ارزیابی و تحلیل گردید. یافته‎ها نشان دادند که از میان بیش از ۱۱۳۵ مقاله و ۱۳۶۴ نویسنده، کشورهای آمریکا، انگلستان و آلمان بیشترین انتشارها و نویسندگانی چون سکداپولارک، استینبرینک، گرینر و لسترلی بالاترین ارجاع‎ها را داشته‎اند. خوشه فکری سکداپولارک، بیشترین تراکم شبکه را دارا بود. کشورهای آسیایی در پایان فهرست بودند. تحلیل هم رخدادی واژگان، با رویکرد اکتشافی پنج خوشة پژوهشی در مطالعات فرامحلی‎گرایی مرتبط با پیوندها و جریان‎های افراد، سرمایه‎ها، کالاها، اطلاعات، فناوری‎ها و نوآوری‎ها را آشکار ساخت. کاربست رویکرد تحلیل شبکه دانش‎ و ترسیم نقشه آن برای دستیابی به یک دیدگاه کل‎نگر در مسیر پژوهش‎های جغرافیای انسانی در آینده توصیه می‎شود.

کلیدواژه‌ها


آذرباد، نسرین (1392). روش‌های نوین ناحیه‌بندی در فضاهای جغرافیایی. برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 3 (12)، 93-103.
آقاسی‎زاده، فتح‎الله؛ غلامی‎نتاج، سعید‎ (۱۳۹۹). هفتاد سال برنامهریزی توسعه در ایران: آسیبها و چالشها، انتشارات مرکز پژوهش‎های توسعه و آینده‎نگری. چاپ اول.
افراخته، حسن (۱۳۹۱). اقتصاد فضا و توسعه روستایی (مورد: ناحیه شفت). اقتصاد فضا و توسعه روستایی، ۱ (۱)، ۳۹-۵۴.
باب الحوائجی، فهمیه؛ زارعی، عاطفه؛ نشاط، نرگس؛ حریری، نجلا (۱۳۹۳). نقشه دانش علم اطلاعات و دانش‎شناسی بر اساس مقوله‌بندی موضوعی اصلی و فرعی. مطالعات کتابداری و علم اطلاعات (مجله علوم تربیتی و روانشناسی)، ۶ (۱)، ۱-۲۵.
بادامچی، محمدحسین (۱۴۰۱). برنامه‎ریزی بدون نظریه؛ صدای شنیده نشده فروپاشی برنامه‎ریزی تکنوکراتیک در ایران، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، ۸ (۱)، ۹-۱۰.
بدری، سید‎علی؛ رضوانی، محمدرضا؛ خدادادی، پروین (۱۳۹۸). تحلیل محتوای کیفی سیاست‎های فضایی توسعة روستایی کشور پس از انقلاب اسلامی. برنامهریزی فضایی، ۹(۱)، ۱-۲۴.
سعیدی، عباس (1396). سخن سردبیر. جغرافیا، 15 (دوره جدید) (52)، 0-0.
سعیدی، عباس (۱۳۹۷). نقد علمی و «نقد» پویش ساختاری - کارکردی. جغرافیا، ۱۶ (۵۸)، ۵-۲۰.
سعیدی، عباس؛ عزیزپور، فرهاد؛ حسینی حاصل، صدیقه؛ خلیفه، ابراهیم؛ ریکا، جهانبخش (۱۳۹۱). مطالعه تطبیقی موانع شکل‎گیری پیوندهای روستایی - شهری مورد: نواحی مرودشت (فارس) و کوهدشت (لرستان). جغرافیا، ۱۰ (۳۳)، ۷-۲۶.
صادقی، مجتبی؛ جوان، جعفر؛ رهنما، محمدرحیم (1394). فضای جغرافیایی چیست؟ درنگی بر سرشت فضای جغرافیایی، از چشم‌انداز پدیدارشناسی هرمنوتیک. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 5 (19)، 12-28.
طالشی، مصطفی؛ خداپناه، کیومرث؛ آقایاری هیر، محسن (۱۳۹۷). تحلیل پیوند فضایی عملکردی کانون‎های گردشگری (مطالعه موردی: ناحیه اردبیل)، فصلنامه جغرافیا (برنامهریزی منطقهای۸ (۳)، ۱۹۵-۲۰۵.
علیپور حافظی، مهدی؛ رمضانی، هادی؛ مومنی، عصمت (۱۳۹۶). ترسیم نقشه دانش حوزه کتابخانه‎های دیجیتالی در ایران: تحلیل هم رخدادی واژگان. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. ۳۳ (۲)، ۴۵۳-۴۸۸.
فنی، زهره (۱۳۹۲). فضا، مقیاس و جهانی‎شدن با تحلیل تئوری شبکه کنشگران (ANT). مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، ۴ (۱۲)، ۹۳-۱۰۶.
کاویانی راد، مراد (۱۳۹۴). رویکردی نو در بازتعریف جغرافیای سیاسی. پژوهشهای جغرافیای انسانی، ۴۷ (۳)، ۵۴۳-۵۵۶.
مرادنژاد، آنا؛ بردی، رحیم (۱۳۹۵). فراتحلیل مقاله‎های علمی - پژوهشی در مجله‎های جغرافیایی ایران در بازة زمانی ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ (نشریه‎های مطالعه شده: «جغرافیا و توسعه»، «تحقیقات جغرافیایی» و «فضای جغرافیایی»). فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی 2 (22)، 78-59.
منصوریان، حسین؛ رضوانی، محمدرضا؛ سعدی، سیما (۱۳۹۶). تحلیل فضایی جمیعت شاغل شناور روستایی در مناطق شهری کشور. پژوهشهای روستایی، ۸ (۴)، ۶۲۴-۶۳۴.
نویدی، فاطمه؛ میرطاهری، سیده لیلا؛ حسن‎زاده، محمد (۱۳۹۶). روش‎های تحلیل داده و پیوندها در شبکه‎های اجتماعی. فصلنامه تعامل انسان و اطلاعات، ۴ (۲)، ۵۸-۷۰.