بررسی ضرورت ایجاد پلیس آب به‌منظور نظارت بر منابع آب زیرزمینی در روستاهای ایج، جوین و صوفی‌آباد شهرستان سرخه سمنان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه بیابان‌زدایی، دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 گروه بیابان زدایی، دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

افت سفره‌های آب زیرزمینی یکی از چالش‌های مهمّ کشور، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک است که باعث ایجاد مشکلات زیادی برای تأمین آب در بخش‌های مختلف می‌شود. پژوهش حاضر باهدف شناسایی عوامل مؤثّر بر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و ارائة راهکار پلیس آب برای مدیریت و نظارت بهتر آب‌های زیرزمینی، در شهرستان سرخة استان سمنان انجام پذیرفت. جامعة آماری در بخش کمّی پژوهش شامل روستاییان ساکن در روستاهای ایج، جوین و صوفی‌آباد شهرستان سرخة سمنان است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعیین شد و تعداد 160 پرسش‌نامه تکمیل و مقایسة سنجش نگرش ساکنین و تحلیل عاملی انجام گرفت. در بخش کیفی از نظرات اعضای شوراها، ادارة آب منطقه‌ای و دهیاری‌های به‌منظور تحلیل داده‌ها و فنّ تدوین نقشه‌های ذهنی، تحلیل محتوا استفاده شد. نتایج به‌دست‌آمده در بخش تحلیل عاملی بیانگر آن است که مؤلّفة پلیس آب توانسته است در حدود 4/87% واریانس را تبیین کند و نسبت به مؤلّفه‌های دیگر اثرگذاری بیشتری داشته است؛ همچنین با توجّه نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل چندمعیاره، مهم‌ترین دلیل کاهش سفره‌های آب زیرزمینی در این روستاها بهره‌برداری بی‌رویه و بدون نظارت و حفر چاه‌های غیر مجاز است؛ همچنین کشت محصولات با نیاز آبی بالا باعث ایجاد تنش بیشتر بر منابع آبی منطقه شده است. با توجّه به نتایج نوشتار پیش رو و بررسی عوامل مؤثّر در نظارت و بهره‌برداری مناسب آب‌های زیرزمینی، استفاده از پلیس آب به‌مثابة راهکاری کارآمد به‌منظور نظارت و کنترل بهره‌برداری غیر اصولی از منابع آب زیرزمینی می‌تواند مؤثّر باشد. توجّه به میزان دانش افراد و فراهم‌کردن امکانات برای این بخش، اهمّیّت زیادی دارد؛ بنابراین لازم است درخصوص ایجاد آن در سازمان‌های مرتبط تمهیدات لازم صورت پذیرد.

کلیدواژه‌ها


اسدی، الناز؛ کرامت­زاده، علی؛ اشراقی، فرشید (1397). تعیین برداشت بهینة منابع آب زیرزمینی با استفاده از نظریة بازی‌ها (مطالعة موردی شهرستان گرگان). پژوهش‌های حفاظت آب‌وخاک، 25 (3)، 129-144.
اکبری، مرتضی؛ جرگه، محمدرضا؛ مدنی سادات، حمید (1388). بررسی افت سطح آب‌های زیرزمینی با استفاده از سیستم اطّلاعات جغرافیایی (مطالعة موردی: آبخوان دشت)، پژوهش­های حفاظت آب‌وخاک، 16 (4)، 64-78.
بهراملو، رضا (1396). وضعیّت موجود منابع آب زیرزمینی و نقش بهره‌برداران کشاورزی در استفادة پایدار از آن‌ها (مطالعة موردی در دشت‌های کبودرآهنگ و ملایر). مدیریت آب در کشاورزی، 4 (1)، 29-38.
پرهیزکاری، ابوذر؛ خدادادی حسینی، مهدی؛ تقی­زاده رنجبری، حسین؛ محمودی، ابوالفضل (1394). تعیین راهبرد اقتصادی مناسب برای حفاظت از منابع آب زیرزمینی دشت قزوین. راهبردهای توسعة روستایی، 2 (4)، 477-489.
حجی­پور، مجید؛ ذاکری­نیا، مهدی؛ ضیایی، علی‌نقی؛ حسام، موسی (1394). مدیریت تقاضای آب در بخش کشاورزی و تأثیر آن بر منابع آب دشت بجنورد به کمک اتّصال مدل‌های WEAP و MODFLOW. پژوهش‌های حفاظت آب‌وخاک، 22 (4)، 85-101.
خواجه­الدین، سیّد جمال (1385). روند بیابان‌زایی در ایران. جنگل و مرتع، (74)، 42-45.
دانشور وثوقی، فرناز؛ دین‌پژوه، یعقوب (1390). خشک‌سالی و تأثیر آن بر روند تغییرات تراز آب زیرزمینی دشت اردبیل در دو دهة اخیر. ششمین کنگرة ملّی مهندسی عمران، دانشگاه سمنان، سمنان.
رستم­زاده، هاشم؛ اسدی، اسماعیل؛ جعفرزاده، جعفر (1394). بررسی سطح ایستابی آب زیرزمینی دشت اردبیل. نشریة تحلیل فضای مخاطرات محیطی، 2 (1)، 31-42.
رضایی، رضا؛ ملکی، افشین؛ صفری، مهدی؛ قوامی، عبداله (1389). ارزیابی آلودگی شیمیایی منابع آب زیرزمینی مناطق پایین‌دست محلّ دفن زبالة شهر سنندج. مجلّة علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، 15 (3)، 89-98.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه (1377). روش تحقیق در علوم رفتاری. چاپ سوم، تهران: آگه.
شرکت مدیریت منابع آب ایران (1397). دفتر مطالعات پایة منابع آب ایران http://wrbs.wrm.ir./.
فاطمی، سید احسان؛ بهراملو، علی؛ ادیب­راد، محمدحسین (1395). بررسی راهکارهای سازه­ای و غیر سازه­ای مدیریت پایدار منابع آب دشت همدان - بهار. جغرافیا و پایداری محیط، 6 (3)، 55-67.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران، مرکز آمار ایران.
مستفید شره جینی، مهدی؛ درویشی خاتونی، جواد (۱۳۸۸). موانع مدیریت منابع آب زیرزمینی و حفاظت از آبخوان. نخستین کنفرانس سراسری آب‌های زیرزمینی، بهبهان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان.
مسلمی، حمید؛ درویشی، راحله (1396). راهکارهای کاهش افت سطح آب‌های زیرزمینی (مطالعة موردی: دشت لاور - استان هرمزگان). مدیریت اراضی، 5 (2)، 125-135.
میرنظامی، سید جلال‌الدین؛ باقری، علی (1396). ارزیابی سیستم حکمرانی آب در فرایند حفاظت از منابع آب زیرزمینی ایران. تحقیقات منابع آب ایران، 13 (2)، 32-55.
References
Akbari, M., Jarge, M. R. & Madanisadat, H. (2008).Assessment of decreasing of groundwater-table using Geographic Information System (GIS) (Case study: Mashhad Plain Aquifer). Journal of Water and Soil Conservation, 16 (4), 64-78. (In Persian)
Arcanjo, M. (2018) Delaying Day Zero: Fighting back against water insecurity, The Climate Institute publication, Washington DC.
Asadi, A., Keramatzade, A. & Eshraghi, F. (2018). Determining the optimal exploitation of groundwater resources by using Game Theory (Case study: Gorgan County). Journal of Water and Soil Conservation, 25 (3), 129-144. (In Persian)
Bahramloo, R. (2017).Current Situation of Groundwater Resources and Agricultural Users Role in Sustainable Use of them (Case Study: Malayer and Kabodar-Ahang Plains). Water Management in Agriculture, 4 (1), 29-38. (In Persian)
Brooks, D. B. (2002). Water: local-level management. International Development Research Centre, Ottawa.
Closas, A., Imache, A. & Mekki, I. (2017). Groundwater Governance in Tunisia:A Policy White Paper. International water management Institute.
Daneshvar Vosoghi, F. & Dinpajoh, Y. (2011). Drought and its impact on the trend of groundwater level in Ardebil plain during recent 2 decades. 6th National Conference of Civil Engineering, Semnan University, Semnan. (In Persian)
Del Vecchio, K. & Barone, S. (2018). Has Morocco’s groundwater policy changed? Lessons from the institutional approach. Water Alternatives, 11 (3), 638-662.
Fatemi, S.A., Bahramlo, A. & Adibrad, M.H. (2016). Studying the Structural and Non-structural Solutions for Sustainable Water resources Management of Hamedan-Bahar Plain. Gography and Sustainability of Environment, 6 (3), 55-67. (In Persian)
Hajipour, M., Zakerinia, M., Ziaei, A. N. & Hessam M. (2015). Water demand management in agriculture and its impact on water resources of Bojnourd basin with WEAP and MODFLOW models. Journal of Water and Soil Conservation, 22 (4), 85-101. (In Persian)
Hess, D. J. & Brown, K. P. (2018). Water and the Politics of Sustainability Transitions: From Regime Actor Conflicts to System Governance Organizations. Journal of Environmental Policy and Planning, 20 (2), 128-142.
Iran Statistics center (2016). Results of the General Census of Population and Housing. Tehran. (In Persian)
Iran Water Resources Management Company (2018). Basic studies office of Iran Water Resources. wrbs.wrm.ir. (In Persian)
Khajeddin, S. J. (2007). Trend of desertification in Iran. Jangalvamarta seasonal magazine, Forest. Range and Watershed Organization, (74), 42-45. (In Persian)
Mirnezami, S. J. & Bagheri, A. (2017).Assessing the water governance system for groundwater conservation in Iran. Iran-Water Resources Research,12 (2), 32-55. (In Persian)
Moslemi, H. & Darvishi, R. (2017)Strategies to Reduce Groundwater Level Decline (The Case Study ofLavar Plain inHormozgan Province). Land Management, 5.2 (2), 125-135. (In Persian)
Mostafid Sh. Jeini, M. & Darvishi Khtoni, J. (2009). Management difficulties of groundwater resources management and aquifer protection. 1st National Conference of Groundwater, Free Islamic University of Behbahan, Behbahan. (In Persian)
Parhizkari, A., Khodadadi, M., Taghizade, H. & Mahmoudi, A. (2015). Determining the Appropriate Economic Strategy to Conserve Groundwater Resources in Qazvin Plain. Rural Development Strategies, 2 (4), 477-489. (In Persian)
Porcher, S. (2018) In hot water? Issues at stake in the regulation of French water public services, Robert Schuman Centre for Advanced Studies, Simon Porcher, 24, 34-49.
Rezaei, R., Maleki, A., Safari, M. & Ghavami, A. (2010). Study of chemical pollution of groundwater resources in the lower lands of Sanandaj City landfill. Scientific Journal of Medical Science of Kordestan University, 15 (3), 89-98. (In Persian)
Robins, S. (2019). ‘Day Zero’, Hydraulic Citizenship and the Defence of the Commons in Cape Town: A Case Study of the Politics of Water and its Infrastructures (2017–2018). Journal of South African Studies, 46 (1), 5-29.
Rostamzadeh, H., Asadi, A. & Jafarzade, J. (2015). Evaluating groundwater level in the Ardebil Plain, Spatial Analysis of Environmental Hazards, 2 (1), 31-42. (In Persian)
Sanchez, A. & Rylance, G. (2018). When the taps run dry: water stress and social unrest revised, Revista UNISCI / UNISCI Journal, 47, 65-83.
Sarmad, Z., Bazargan, A. & Hejazi, A. (2008). Research in Behavioral Science, 3th Edition, Agah Publication, pp, 403. (In Persian).
Taha, T., Bruns, B. & Bamaga, O. (2012). Local groundwater governance in Yemen: building on traditions and enabling communities to craft new rules. Hydrogeology Journal, 20, 1177-1188.
van Koppen, B., Giordano, M., Butterworth, J. & Mapedza, E. (2007). Community-based water law and water resource. Management Hydrogeology Journal, 20, 1177-1188.
van Steenbergen, F. (2010). Community-based ground water managementin Andhra Pradesh: moving towards proven models. World Bank, Washington DC.
van Steenbergen, F., Shah, T. (2003). Rules rather than rights: Self-regulation in intensively used groundwater systems. In: Llamas, R.; Custodio, E. (Eds.), Intensive use of groundwater: Challenges and Opportunities. Rotterdam, (pp. 241-256). Netherlands: A. A. Balkema.
World Bank and the Swiss Agency for Development Co-operation (2000). Middle East and North Africa: Regional Water Initiative Workshop on Sustainable Groundwater Management. Sana, Yemen, June 25-28.
Yang, X., Xu, J., Donzier, J. F. & Noel C. (2013). A comparison of the water management systems in France and China, Front. Frontiesr of Environmental Science & Engineering 7 (5), 721-734.