تحلیل آماری – همدیدی رخداد شدیدترین بارش‌های غرب ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا طبیعی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 مرکز تحقیقات هواشناسی، تهران، ایران

چکیده

بارش­های روزانة شدید زمانی اتّفاق می­افتد که مقدار آن در مقایسه با میانگین بلندمدّت از یک حدّ استانه فراتر رود و به رخداد فرین و مخاطره تبدیل شود. بارش­های شدید یکی از ویژگی­های اقلیم غرب ایران است. هدف از نوشتار پیش رو تحلیل همدیدی و آماری شدیدترین بارش­های روزانة غرب ایران در طول دورة 1996 تا 2017 است. برای این منظور روزهای بارشی با بیشینة 70 میلی­متر و بیشتر مشخّص و براساس فصل سال مرتّب شدند. درنهایت شدیدترین رخداد بارش هر فصل در طول دوره برای انجام تحلیل­ها انتخاب شدند. نتایج نشان می­دهد که هستة اصلی بارش­های شدید در دامنه­های غربی زاگرس همانند ایلام و مریوان واقع شده است. در فصل زمستان گسترش سامانة مدیترانه­ای با بهره­گیری از رطوبت دریای سرخ عامل اصلی رخداد فرین بارشی بوده است. در فصل بهار استقرار چرخند مدیترانه­ای بر روی دریای خزر و شمال غربی ایران بارش سنگین را سبب شده است. شدیدترین فرین بارش در طول دوره در ماه اکتبر و فصل پاییز مشاهده شده که به­دلیل ادغام دو سامانة مدیترانه­ای و سودانی در تراز دریا و استقرار ناوه بریده بر روی شرق مدیترانه در تراز میانی جو شکل گرفته است. استقرار بسته­ای از هوا با دمای بالا بر روی خلیج فارس و انتقال رطوبت از دریاهای گرم جنوب و دریای مدیترانه سبب تقویت این سامانه شده است. جریان جت در تراز میانی جو نیز در تقویت همگرایی بادها و الگوی کم‌فشار سطح زمین نقش مهمّی داشته است. زیرا جریان هوای مرطوبی که از سطح زمین به تراز میانی جو صعود کرده با سرعت زیادی از روی منطقه خارج شده است؛ بنابراین جریان بادهای گرم و مرطوب در مجاور سطح زمین با سرعت بیشتری به­سمت مرکز کم­فشار جذب می­شوند و با آزادشدن گرمای نهان، هوا به ترازهای بالاتری از جو صعود می­کند.

کلیدواژه‌ها


احمدی، محمود؛ لشکری، حسن؛ آزادی، مجید؛ کیخسروی، قاسم (1394). آشکارسازی تغییر اقلیم با استفاده از شاخص‌های حدی بارش در خراسان بزرگ. پژوهش­های دانش زمین، 6 (23)، 34-52.
اکبری, زینب؛ سیاه­منصور، مجتبی؛ نصیری، فرناز (۱۳۹۳). تحلیل الگوهای سینوپتیکی و شاخص­های ناپایداری منجر به وقوع بارش‌های نیمه­سنگین و سنگین در استان لرستان. در: مهران مقصودی. مجموعه­مقالات اوّلین همایش علوم جغرافیایی ایران، (صص. 1-12). تهران: مؤسّسة جغرافیا دانشگاه تهران.
امینی، میترا؛ لشکری، حسن؛ کرمپور، مصطفی؛ حجتی، زهرا (1392). تحلیل سینوپتیک سامانه­های همراه با بارش سنگین و سیل­زا در حوضة رودخانة کشکان برای دورة آماری (1384-1350). نشریة جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، 17(43)، 1-20.
بازگیر، فضل­اله؛ علی­یاری، حسین؛ شاهرخوندی، سید منصور؛ بهنام­پور، هدایت؛ ساحلی، قدرت؛ اسماعیل­زاده، حسن؛ نقدی چگنی، عبدالرضا (1394). استان­شناسی لرستان. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی ایران.
براتی، غلامرضا؛ بداق جمالی، جواد؛ ملکی، ناصر (1391). نقش واچرخندها در رخداد بارش­های سنگین دهة اخیر غرب ایران. پژوهش­های جغرافیای طبیعی، 44 (80)، 88-98.
عزیزی، قاسم؛ نیری، معصومه؛ رستمی جلیلیان، شیما (1388). تحلیل سینوپتیک بارش­های سنگین در غرب کشور؛ مطالعة موردی بارش دورة 7 تا 14 مارس 2005. فصلنامة جغرافیای طبیعی، 1 (4)، 1-13.
عساکره، حسین (1391). تحلیل تغییرات مؤلّفه­های مبنای نمایه­های فرین بارش شهر زنجان. فصلنامة تحقیات جغرافیایی، 27 (105)، 1-18.
عساکره، حسین؛ سیفی­پور، زهره (1391). مدل­سازی مکانی بارش سالانة ایران. مجلّة جغرافیا و توسعه، 9 (29)، 15-30.
عساکره، حسین؛ ترکارانی، فاطمه؛ سلطانی، صغری (1391). مشخّصات زمانی - مکانی بارش­های روزانة فرین بالا در شمال غرب ایران. تحقیقات منابع آب ایران، 8 (3)، 39-53.
عسکری­زاده، سید محمد؛ مظفری، غلامعلی؛ مزیدی، احمد (1395). پیش­بینی نوسانات نمایه­های حدی بارش در شهر سبزوار با استفاده از ریزمقیاس نمایی مدل Lars-WG برای دو دورة آتی 2011-2030 و 2046-2065. فصلنامة جغرافیای طبیعی، 9 (34)، 63-82.
علایی طالقانی، محمود (1382). ژئومورفولوژی ایران. تهران: قومس.
لشکری، حسن؛ قائمی، هوشنگ؛ پرک، فاطمه (1392). تحلیل رژیم بارندگی منطقة جنوب و جنوب غرب کشور. مجلّة سپهر، 22 (85)، 57-63.
مجرد، فیروز؛ مرادی­فر، حاجیمراد (1382). مدل­سازی رابطة بارش با ارتفاع در منطقة زاگرس. نشریة مدرس، 7 (2)، 163-182.
محمدی، حسین؛ فتاحی، ابراهیم؛ شمسی­پور، علی­اکبر؛ اکبری، مهری (1391). تحلیل دینامیکی سامانه­های سودانی و رخداد بارش­های سنگین در جنوب غرب ایران. نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 12 (24)، 7-24.
محمودی، پیمان؛ علیجانی، بهلول (1392). مدل­بندی رابطة بارش­های سالانه و فصلی با عوامل زمین اقلیم در کردستان. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13 (31)، 93-112.
مسعودیان، ابوالفضل؛ دارند، محمد (1392). شناسایی و بررسی تغییرات نمایه­های بارش فرین ایران طی دهه­های اخیر. جغرافیا و توسعة ناحیه­ای، 11 (20)، 239-257.
منتظری، مجید (1388). تحلیل زمانی - مکانی بارش­های فرین روزانه در ایران. مجلّة جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، 20 (34)، 125-140.
References
Ahmadi, M., Lashkari, H., Azadi, M. & Keikhosravi, Q. (2015).Climate change detection using precipitation extreme indicators in Khorasan. Earth Sciences Researchs, 6 (23), 34-52. (In Persian)
Akbari, Z., Siah Mansour, M. & Nasiri, F. (2014). Analysis of synoptic patterns and instability indices resulted in heavy and semi-heavy rainfalls in Lorestan province. In: Mehran Maghsoudi. Journals set of the First Conference of Iranian Geographical Sciences, Tehran: Institute of Geography. University of Tehran, 1-12. (In Persian)
Alaee Taleqani, M. (2003).Geography of Iran. Tehran: Pubication of Qomes. (In Persian)
Amini, M., Lashkari, H., Karmpour, M. & Hojati, Z. (2013). Synoptic analysis of systems associated with heavy rainfall and flooding in the Kashkan River Basin for the statistical period (2005-2006). Journal of Geography and Environmental Planning, 17 (43), 1-20. (In Persian)
Asakereh, H. (2012). Analysis of Changes in Basic Components of Rainfall extreme indexes of Zanjan. Journal of Geographical Research, 27 (105), 1-18. (In Persian)
Asakereh, H. & Seifipour, Z. (2012). Spatial modeling of annual rainfall in Iran. Journal of Geography and Development, 9 (29), 15-30. (In Persian)
Asakereh, H., Tarkarani, F. & Soltani, S. (2013). Tempo-Spatial Characters of Extreme Daily Precipitation of Northwest of Iran. Iran-Water Resources Research, 8 (3), 39-53. (In Persian)
Askari Zadeh, S., Mozaffari, Q. & Mazidi, A. (2016). Oscillations Forecasting of Rainfall extreme Indexes in Sabzevar City Using Lars-WG Micro-Exponential Model for Two Future Periods 2011-2030 and 2046-2046. Natural Geography, 9 (34), 63-82. (In Persian)
Azizi, Q., Nayeri, M. & Rostami, J. Sh. (2009). Synoptic analysis of heavy rainfall in the west of the country; a case study of the period March 7-14, 2005. Journal of Natural Geography, 1 (4), 1-13. (In Persian)
 Barati, Q., Bodaq Jamali, J. & Maleki, N. (2012). The Role of Anticyclones in the Occurrence of Heavy Rainfalls in the Recent decades of the Western Iran. Journal of Natural Geography Research, 44 (80), 88-98. (In Persian)
Barcikowska, M. J., Weaver, S. J., Feser, F., Russo, S., Schenk, F.­ & Stone, D. A. (2018). Euro-Atlanitic winter storminess and precipitation extremes under 1.5ºC vs. 2ºC warming scenarios. Journal of Earth System Dynamics, (9), 679-699.
Bazgir, F., Ali Yari, H., Shahrokhandi, S., Behnampour, H., Saheli, Q., Ismaeelzadeh, H., & Naqdi Chegeni, A. (2015). Lorestan Statology. Tehran: Iran textbook Publishing Company. (In Persian)
Cortes, M., Turco, M., Botija, M. L. & Llast, M. C. (2018).The relationship between precipitation and insurance data for floods in a Mediterranean region (northeast Spain). Natural Hazards and Earth System Sciences, (18), 857-868.
Das, S., Zhu, D. & Chi-Han, C. (2018). An assessment temporal effect on extreme rainfall estimates. PIHAS Journal, (379), 145-150.
Feng, P., wang, B., Liu, D. L., Xing, H., Ji, F., Macdam, I., Ruan, H. & Yu, Q. (2018). Impact of rainfall extremes on wheat yield in semi - arid cropping systems in eastern Australia. Journal of Climatic Change, (147), 555-569.
Hellstrom, C. (2005). Atmospheric conditions during extreme and non-extreme precipitation events in Sweden. International Journal Climatology, (25), 631-648.
Krishnamurthy, C. K. B., Lall, U. & Kwon, H. H. (2009). Changing frequency and intensity of rainfall extremes over India from 1951 to 2003. Journal of Climate, (22), 4737-4746.
Lashkari, H., Ghaemi, H., & Parak, F. (2013). Analysis of the rainfall regime in the south and southwest of the country. Sepehr Magazine. 22 (85), 57-63. (In Persian)
Li, Y., Cai, W. & Campbell, E. P. (2005).Statistical modeling of extreme rainfall in southwest western Australia. Journal of Climate, 18, 852-863.
Libertino, A., Ganora, B. & Claps, P. (2018).technical note: space-time analysis of rainfall extremes in Italy : clues from reconciled dataset. Hydrology and Earth System Sciences, 22, 2705-2715.
Mahmoudi, P. & Alijani, B. (2013). Modeling the Relationship between Seasonal and annual Precipitation with Geo-Climate Factors in Kurdistan. Journal of Geosciences Applied Research, 13 (31), 93-112. (In Persian)
Masoudian, A. & Darand, M. (2013).­Identifying and investigating changes of Iran's extremes rainfall indexes in recent decades. Journal of Geography and Regional Development, 11 (20), 239-257. (In Persian)
Mekis, E. & Hogg, W. D. (1999). Rehabilitation and analysis of Canadian daily precipitation time Series. Journal of Atmos.–Ocean, 37, 53-85.
Mizrahi, F. (2000). Heavy daily Precipitation distribution in east–central France and west European meteorological patterns. Journal of Theoretical Application Climatology, (66), 199-210.
Mohammadi, H., Fattahi, E., Shamsipour. A. & Akbari, M. (2012).­Dynamic analysis of Sudanese systems and the occurrence of heavy rainfall in southwestern Iran. Journal of Geosciences Applied Research, 12 (24), 7-24. (In Persian)
Mojarrad, F. & Moradifar, H. (2003). Modeling the relationship of precipitation and elevation in the Zagros region. Publication of Modares, 7 (2), 163-182. (In Persian)
Montazeri, M. (2009) Tempo-spatial analysis of extreme 24 hour precipitations in Iran, Journal of Geography and Environment Planning, 34 (20), 125-140. (In Persian)
Papalexiou, S. M. & Montanari, A. (2017). global and regional increase of precipitation extremes under global warming .Water Resources Research, 1-35.
Putkonen, J. K. (2004).Continuous Snow and Rain Data at 500 to 4400 m Altitude near Annapurna, Nepal,1992-2001.Arctic,Antractic and Alpine Research, 36 (2), 244-248.
Sim, I., Lee, O. & Kim, S. (2019). Sensitivity analysis of extreme daily rainfall depth in summer season on surface air temperature and dew-point temperature. Journal of Water, 11 (771), 1-21.
Wang, B., Ding-Qing, H. & Jhun, T. (2006). Trends in Seoul 1778-2004 summer precipitation. Geophysical Research Letters, 33, 1-5.