سنجش و ارزیابی پایداری محیطی (مطالعه موردی: استان اردبیل)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 استادیار زمین‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

توسعه بحث­های پیرامون صنعت و اثراتی که صنعت روی محیط‌زیست برجای گذاشت و افزایش جمعیّت، سبب ایجاد پارادایم پایداری در جهان شد. پایداری، ریشه در تفکّرات زیست­ محیطی داشته و امروزه پدیده‌ای چند بعدی است که مسائل اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی را دربر می­گیرد؛ از این­رو، پژوهش حاضر با هدف سنجش و ارزیابی پایداری توسعه به لحاظ ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست­ محیطی در شهرستان‌های استان اردبیل صورت گرفته است. جامعة آماری، شامل 10 شهرستان استان اردبیل بر پایة آمارگیری سال 1392 و 1393 است. برای ارزیابی، از مؤلّفة اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مشتمل بر 10 شاخص اقتصادی، 16 شاخص اجتماعی و 14 شاخص زیست‌محیطی استفاده شده است. در این پژوهش، برایبیان اهمّیّت نسبی هریک از شاخص‌ها، از مدل تحلیل شبکه و برای تحلیل داده‌ها، از مدل بارومتر پایداری استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که از میان ابعاد سه ­گانه پایداری، بُعد اقتصادی، نسبت به اجتماعی و زیست‌محیطی، پایداری بیشتری دارد. شاخص اقتصادی و اجتماعی، با ارزش485/0و469/0در سطح متوسّط پایداری و بعد زیست­ محیطی با ارزش 383/0 در سطح تقریباً ناپایدار قرار دارد. بر اساس رفاه انسانی، از مجموع 10 شهرستان مورد مطالعه، تنها سرعیندر سطح تقریباً ناپایدار، هشت شهرستان خلخال، کوثر، گرمی، نیر، مشگین‌شهر، نمین، پارس­ آباد و بیله‌سواردر سطح پایداری متوسّط و شهرستان اردبیل، در سطح تقریباً پایدار قرار دارند؛ همچنین، از نظر رفاه اکوسیستم، شهرستان‌های مورد مطالعه نشان می‌دهند هفت شهرستان گرمی، نیر، سرعین، نمین، بیله‌سوار، مشگین‌شهر و خلخال،تقریباً ناپایدار و سه شهرستان کوثر، پارس ­آباد و اردبیل در سطح پایداری متوسّط قرار دارند.
 

کلیدواژه‌ها


توکلی­نیا، جمیله؛ کانونی، رضا؛ خاوریان گرمسیر، امیر رضا؛ پاسبان عیسی­لو، وحید (1394) تحلیل نابرابری­های توسعة منطقه­ای در بخش بهداشت و درمانِ استان اردبیل، برنامه­ریزی منطقه­ای، 5 (16)، صص. 14-1.
جاودان، مجتبی؛ فرجی سبکبار، حسن؛ صادقلو، طاهره؛ سجاسی قیداری، حمدالله (1395) ارائة مدل تحلیل رتبة پایداری در نواحی روستایی (مطالعة موردی: بخش سربند استان مرکزی)، توسعة پایدار محیط جغرافیایی، 1 (1)، صص. 35-19.
جمعه­پور، محمود (1392) برنامه‌ریزی محیطی و پایداری شهری و منطقه‌ای: اصول، روش‌ها و شاخص‌های محیطی پایداری سرزمین، انتشارات سمت، تهران.
حاتمی­نژاد، حسین؛ محمدی، روح‌الله (1391) رهیافتی به شکل پایدار شهری، اطّلاعات جغرافیایی، 21 (84)، صص. 7-2.
سالمی، مریم؛ همزه‌ای، محمدرضا؛ میرک­زاد، علی‌اصغر (1390) سنجش پایداری اجتماعی زنان روستایی شهرستان سنقر، مطالعات اجتماعی - روان‌شناختی زنان (مطالعات زنان)، 9 (1)، صص. 76-55.
سرایی، محمدحسین؛ علیزاده شورکی، یحیی (1394) ارزیابی سطح توسعۀ پایدار در محلّه‌های باغ‌شهر تاریخی میبد، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 47 (3)، صص. 462-451.
سرور، رحیم؛ عشقی، علی؛ علوی، سعیده (1395) اقتصاد فضا و نابرابری­های منطقه­ای؛ نمونة موردی: استان اردبیل، برنامه­ریزی منطقه­ای، 6 (24)، صص. 72-59.
ضرابی، اصغر؛ رضائی، مریم (1392) برنامه‌ریزی توسعة پایدار شهر (مطالعة موردی: شهر بابلسر)، اطّلاعات جغرافیایی، 22 (85)، صص. 17-13.
عامری سیاهوئی، حمیدرضا؛ رستم گورانی، ابراهیم؛ بیرانوندزاده، مریم (1390) سنجش درجة پایداری و توسعة روستایی در بخش شهاب شهرستان قشم، نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 3 (4)، صص. 177-159.
فراهانی، حسین (1382) ارزیابی پایداری در نواحی روستایی مطالعة موردی: شهرستان تفرش، رسالة دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، استاد راهنما: رحمت‌اله فرهودی، دانشگاه تهران، تهران.
فرجی سبکباری، حسنعلی؛ بدری، سیدعلی؛ مطیعی لنگرودی، سیدحسن؛ شرفی، حجت­اله (1389) سنجش میزان پایداری نواحی روستایی بر مبنای مدل تحلیل شبکه، با استفاده از تکنیک بردا (مطالعة موردی؛ نواحی روستایی شهرستان فسا)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 42 (72)، صص. 155-135.
مافی، عزت­اله؛ عبداله‌زاده، مهدی (1396) ارزیابی پایداری اجتماعی کلانشهر مشهد، پژوهش‌های بوم­شناسی شهری، 8 (1)، صص. 76-63.
محمودی، وحید؛ ماجد، وحید (1391) برنامه­ریزی توسعة پایدار شهری با رویکرد برنامه­ریزی هسته­ای (پیشنهادی برای برنامه­ریزی توسعة پایدار شهری تهران)، راهبرد، 21 (64)، صص. 72-43.
ملکی، سعید؛ احمدی، رضا (1392) بررسی پایداری در توزیع فضایی توسعه در شهرستان­های استان خوزستان، مطالعات توسعة اجتماعی - فرهنگی، 2 (1)، صص. 157- 129.
ملکی، سعید؛ دامن­باغ، صفیه (1392) ارزیابی شاخص­های توسعة پایدار شهری با تأکید بر شاخص­های اجتماعی، کالبدی و خدمات شهری (مطالعة موردی: مناطق هشت‌گانه شهر اهواز)، مطالعات برنامه­ریزی شهری، 1 (3)، صص. 54-29.
میرکتولی، جعفر؛ مهدوی، شهرام؛ احمدی، مجید (1392) تحلیل و بررسی توسعة پایدار نواحی شهری با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره MADM (مطالعة موردی: شهر کاشان)، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه‌ای، 5 (19)، صص. 106-83.
میزاخانی، بهاره؛ برندک، فرهاد (1393) سطح­بندی توسعه‌یافتگی شهرستان­های استان اردبیل، جغرافیا و مطالعات محیطی، 3 (11)، صص. 90-79.
نوری­پور، مهدی؛ شاه­ولی، منصور (1390) ارزیابی معیارهای پایداری روستایی شهرستان دنا بر اساس فرایند ارتباطات: کاربرد تحلیل سلسله‌مراتبی، پژوهش‌های روستایی، 2 (1)، صص. 92-63.
واعظ‌زاده، ساجده؛ نقدی، اسدالله؛ ایاسه، علی (1394) مؤلّفه‌های پایداری اجتماعی در برنامه­های توسعة ایران، مطالعات توسعة اجتماعی ایران، 7 (2)، صص. 59-45.
یاری حصار، ارسطو؛ باختر، سهیلا (1395) ارزیابی شاخص‌های گردشگری پایدار روستایی از منظر جامعة محلّی و گردشگران (مطالعة موردی: شهرستان نیر)، برنامه‌ریزی منطقه­ای، 6 (22)، صص. 134-121.
یاری حصار، ارسطو؛ بدری، سیدعلی؛ پورطاهری، مهدی؛ فرجی سبکباری، حسنعلی (1390) سنجش و ارزیابی پایداری حوزة روستایی کلان‌شهر تهران، پژوهش­های روستایی، 2 (4)، صص. 122-89.
Agudelo-Vera, C. M., Mels, A. R., Keesman, K. J., Rijnaarts, H. H. M. (2011) Resource Management as a Key Factor for Sustainable Urban Planning, Environmental Management, 92 (10), pp. 2295-2303.
Araújo, G.S., Pimenta, H. C. D., Reis, L. M. M., Campos, L. M. S. (2013) Diagnosis of Sustainability in the Brazilian City of Touros: An Application of Thebarometer of Sustainability, Holos, 29 (2), pp. 161-177.
Baker, S. (2006) Sustainable Development, Routledge, London and New York.
Barton, H., Grant, M., Guise, R. (2003) Shaping Neighbourhoods: Aguid for Health, Sustainability and Vitally, Sponpress, London and New York.
Bellen, H. M. (2006) Indicadores de Sustentabilidade: Uma Análise Comparative, 2º.ed. Rio de Janeiro: Fundação Getúlio Vargas.
Cowen, R., .Shenton, W. (2005) Doctrines of Development, Taylor & Francis E-Library.
Hedayati-Moghadam, Z., Seidayi, S. E., Hedayatollah, N. (2014) Analysis of Effective Indicators in Rural Sustainability (Case Study: Falavarjan County in Isfahan Province), Bulletin of Environment, Pharmacology and Life Sciences, 3 (9), pp. 123-131
Hiremath, B., Balachandra, P., Kumar, S., Bansode, S., Murali, J. (2013). Indicator-Based Urban Sustainability-A Review, Energy for Sustainable Development, 17 (6), pp. 555-563.
Kemmler, A., Spreng D. (2007) Energy Indicators for Tracking Sustainability in Developing Countries, Energy Policy, 35 (4), pp. 2466-2480.
Matkan A. A, Shakhiba A, Poor Ali S. H., Nazmfar H. (2008) Locating Suitable Sites for Landfill Using GIS (Study Area: The City of Tabriz), Environmental Sciences, (2), pp. 121-132.
Michael, L., Noor, Z. Z., Figueroa, M. J. (2014) Review of Urban Sustainability Indicators Assessment–Case Study between Asian Countries, Habitat International, 44, pp. 491-500.
Murphy, K. (2012) The Social Pillar of Sustainable Development: A Literature Review and Framework for Policy Analysis, Sustainability: Science, Practice & Policy, 8 (1), pp.15-29.
Nazmfar, H. (2012) An Analysis of Urban System with Emphasis on Entropy Model Case Study: the Cities of East Azerbaijan Province), Indian Journal of Science and Technology, 5 (9), pp. 3340-3344.
Nazmfar, H., Beheshti. B. (2016) Application of Combined Model Analytical Network Processand Fuzzy Logic Models in Landslide Susceptibility Zonation (Case Study: Chellichay Catchment), Geography and Environmental Planning, 27 (1), pp. 53-68.
Ness, B., Urbel-Piirsalu, E., Anderberg, S., Olsson, L. (2007) Categorising Tools for Sustainability Assessment, Ecological. Economics, 60 (3), pp. 498-508.
Newton, W. (2012) Livable and Sustainable? Socio-Technical Challenges for Twenty-First-Century Cities, Urban Technology, 19 (1), pp. 81-102.
Pope, J., Bond, A., Hugé, J., Morrison-Saunders, A. (2017) Reconceptualising Sustainability Assessment, Environmental Impact Assessment Review, 62, pp. 205-215.
Pripco, C. (2005) Stainabledevelopment, Availableat:www.ingham.org/ce/CED/ article.
Roseland, M. (1997) Dimension of the Eco-City, Cities, 14 (4), pp.197-202.
Whitford, M. (2009) A Framework for the Development of Event Public Policy: Facilitating Regional Development, Tourism Management, 30 (5), pp. 674-682.
Yasouri, M. (2010) A Survey of Regional Inequality Status in Khorasan Razavi Province, International Journal of Environmental Science and Development, 1 (1), pp. 60-66.
Yu, L., Hou, X., GAO, M., Shi, P. (2010) Assessment of Coastal Zone Sustainable Development: A Case Study of Yantai, China, Ecological Indicators, 10 (6), pp. 1218-1225.