ارزیابی پایداری اکوسیستم با استفاده از روش اتّحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (مطالعه موردی: حوضه آبخیز دروک)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد آبخیزداری، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران

2 استادیار آبخیزداری، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران

3 کارشناس ارشد آبخیزداری، اداره کلّ منابع طبیعی و آبخیزداری، گرگان، ایران

چکیده

ارزیابی پایداری حوضة آبخیز به روش اتّحادیة بین­المللی حفاظت از طبیعت، تکنیکی برای درک و اندازه­گیری توسعة پایدار است. این تکنیک، امکان مقایسة شرایط موجود منطقه را با وضعیّت ایده­آل خود، یعنی توسعة کامل انسانی و یک اکوسیستم سالم و مولّد را فراهم می‌آورد. این روش، به صورت هم­زمان، پایداری اکوسیستم و پایداری انسانی را بررسی می­کند. در پژوهش حاضر، پایداری حوضة آبخیز دروک با استفاده از روش اتّحادیة بین­المللی حفاظت از طبیعت، توسّط 7 معیار و 17 شاخص در بخش انسانی و 8 معیار و 18 شاخص در بخش اکوسیستم بررسی شد. در این پژوهش، حوضة آبخیز دروک، به دو بخش با نام­های آق­چشمه و قلعه قافه تقسیم و اندازه­گیری­ها در هر بخش، به صورت مجزّا انجام شد. معیار آموزش و پرورش، مهارت و فقر در هر دو زیرحوضه در شرایط متوسّط است. با افزایش میزان اشتغال جوانان، می­توان باعث کاهش میزان وابستگی و بهبود وضعیّت معیار فقر شد. معیار تأمین و سلامت موادّ غذایی در هر دو زیرحوضه قابل قبول است. معیار عدالت و برابری در شرایط ضعیف و قابل قبول به ترتیب در زیرحوضه­های آق­چشمه و قلعه قافه است. امتیاز نهایی زیرحوضة قلعه قافه برابر با 44 و امتیاز نهایی زیرحوضة آق­چشمه، 61 است. به طور کلّی، امتیاز هر دو زیرحوضه، نشان می­دهد زیرحوضه­ها از نظر پایداری در محدودة متوسّط قرار دارند؛ همچنین، امتیاز نهایی حوضة آبخیز دروک، برابر با 52 است که در محدودة وضعیّت متوسّط است. بررسی شاخص­ها نشان داد، حوضة مورد نظر از لحاظ وضعیّت کاربری و فرسایش نسبت به سایر شاخص­ها در وضعیّت بسیار نامناسبی قرار دارد و این شاخص، بیشترین تأثیر منفی را در حوضة مورد نظر دارد.
 

کلیدواژه‌ها


اسدی نیلوان، احمد؛ نظری سامانی، علی­اکبر؛ محسنی ساروی، محسن؛ زاهدی امیری، قوام­الدین (1392) تعیین و ارزیابی معیارها و نشانگرهای پایداری در حوضة آبخیز طالقان - زیدشت یک، آمایش سرزمین، 5 (1)، صص. 154-133.
امیراحمدی، بهزاد (1377) محیط­زیست و کوچ­نشینی، محیط­زیست و کوچ­نشینی، 23، صص. 145-132.
تیموری، سارا؛ مخدوم فرخنده، مجید؛ فقهی، جهانگیر؛ عباس­زاده تهرانی، نادیا (1393) ارزیابی تخریب تا پایداری بوم‌سازگان جنگل شهری (مطالعه موردی: پهن بران جنگلی سرخه­حصار)، محیط­زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، 67 (4)، صص. 390-381.
حافظ­پرست، مریم؛ عراقی­نژاد، شهاب؛ شریف آذری، سلمان (1394) معیارهای پایداری در ارزیابی مدیریت یکپارچه منابع آب حوضه آبریز ارس بر اساس رویکرد DPSIR، پژوهش­های حفاظت آب­وخاک، 22 (2)، صص. 77-61.
زاهدی امیری، قوام­الدین (1384) شناسایی، انتخاب معیارها و شاخص­ها و انجام سنجش­های لازم برای پایداری زیست­محیطی و اجتماعی در اکوسیستم جنگلی (مطالعة موردی جنگل گلبند و خیرودکنار)، چاپ اوّل، انتشارات سازمان محیط­زیست، تهران.
عادلی، کامران؛ جلیلوند، حمید؛ یخکشی، علی؛ فلاح، اصغر (1387) ارزیابی پایداری جنگل تحت تأثیر جنگل­داری عشایری (مطالعة موردی: منطقة شول­آباد لرستان)، تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 16 (1)، صص. 37-23.
فیروزآبادی، سید احمد؛ عظیم­زاده، دلارام (1391) فقر روستایی و تخریب محیط­زیست (مورد مطالعه روستاهای سرخون و بیدله از توابع استان چهارمحال و بختیاری)، توسعة روستایی، 4 (2)، صص. 120-99.
Bakker, M. R. (1999) Fine-Root Parameters as Indicators of Sustainability of Forest Ecosystems, Forest Ecology and Management, 122 (1-2), pp. 7-16.
Calkins, P., Thant, P. P. (2010) Sustainable Agroforestry in Myanmar: from Intentions to Behavior, Environmental Development Sustainably Journal, 13 (2), pp. 439-461.
Chaves, H., Alipaz, S. (2007) Integrating Basin Hydrology, Environment, Life and Policy the Watershed Sustainability Index, Water Resource Management, 21 (5), pp. 883-895.
Coley, R. W. (2000) The Role of Sustainable Development in Protecting and Enhancing Wetland Habitats, International Conference on Ecosystem Service and Sustainable Watershed Management, Beijing, P. R. China, August 23-25, pp. 253-264.
Costanza, R., Groot, R., Sutton, P., Ploeg, S. V., Anderson, S. J., Kubiszewski, I., Farber, S., Turner, R. K. (2014) Changes in the Global Value of Ecosystem Services, Global Environmental Change, 26, pp. 152-158.
El-Hajj, R., Al-Jawhary, D., Moukaddem, T., Khater, C. (2014) Forest Sustainability in North Lebanon: A Challenging Complexity in a Changing Environment, International Journal of Forestry Research, 14, pp. 1-13.
Firdaus, R., Nakagoshi, N., Idris, A. (2014) Sustainability Assessment of Humid Tropical Watershed: A Case of Batang Merao Watershed, Indonesia, Procedia Environmental Sciences, 20, pp. 722-731.
Forsyth, T. Melissa, L. (1998) Poverty and environment: Priorities for research and policy, Sussex, UK.
Hepelwa, A. S. (2013) Technical Efficiency as a Sustainability Indicator in Continuum of Integrated Natural Resources Management, Resources and Environment, 3 (6), pp. 194-203.
IFF. (1999) Distribution of the Recommendations for Establishing an International Process and the Framework of National-Level Criteria and Indicators Based on the Outcome of the fao/unep/itto/usfs/iifm, workshop on national-level criteria and indicators for sustainable forest management of dry forests in Asia, Bhopal, India.
Mendoza, G. A., Prabhu, R. (2003) Qualititative Multi-Criteria Approaches to Assessing Indicators of Sustainable Forest Resource Management, Forest Ecology and Management, 174 (1-3), pp. 329-343.
Msuya, T. S., Lalika, C. S. (2017) Linking Ecohydrology and Integrated Water Resources Management: Institutional challenges for water management in the Pangani Basin, Tanzania, Ecohydrology & Hydrobiology, 17 (2), pp. 1-18.
Rennie, K., Singh, N. (1996) Participatory Research for Sustainable Livelihoods: a Guidebook for Field Projects, International Institute for Sustainable Development, Manitoba, Canada.
Sayer, J. A., Vanclay, J. K., Byron, N. (1997) Technologies for Sustainable Forest Management: Challenges for 21st Century, Center for international Forestry Research, 76 (3), pp. 162-170.
Sneddon, C. S. (2000) Sustainability in Ecological Economics, Ecology and Livelihoods: a Review, Progress in Human Geography, 24 (4), pp. 521-549.
Springate, B.O., Dev, O. P., Yadav, N., Soussan, J. (2003) Community Forest Management in the Middle Hills of Nepal: the changing context, Forest & Livelihoods, 3 (1), pp. 5-20.
Tompkins, E. L., Adger, N. W. (2003) Building Resilience to Climate Change Through Adaptive Management of Natural Resources at UNDP Expert Group Meeting, Integrating Disaster Reduction and Adaptation to Climate Change, Cuba, 17-19 Jun.
Vishnudas, S., Savenije, H. G., Zaag, P. V., Ajith Kumar, C. E., Anil, K. R. (2008) Sustainability Analysis of Two Participatory Watershed Projects in Kerala, Physics and Chemistry of the Earth, 33 (1-2), pp. 1-12.