ارزیابی آسیب پذیری محیط زیستی استان لرستان با استفاده از تحلیل تصمیم گیری چندمعیاره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد محیط زیست، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 استادیار محیط‌ زیست، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

3 استادیار محیط زیست، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

چکیده

محیط­زیست و توسعه، دو موضوع اساسی از نگرانی­های جهان هستند. تأثیرپذیری محیط‌زیست از فعّالیّت­های انسان و افزایش تقاضا در استفاده از منابع، امری است که پژوهشگران را بر آن می­دارد تا مناطق آسیب­پذیر را شناسایی کرده و در صورت لزوم، اقدام لازم در راستای مدیریت و حفاظت محیط­زیست و توسعة پایدار تبیین گردد. در این راستا، شاخص آسیب­پذیری محیط­زیستی استان لرستان با مشخّصه­هایی از شرایط طبیعی (توپوگرافی، اقلیم، زمین­شناسی، شاخص نرمال پوشش گیاهی و تراکم آبراهه)، محیطی (کاربری سرزمین، شاخص آسیب­پذیری دراستیک و فرسایش­پذیری) و انسانی (تراکم جادّه، تراکم جمعیّت و محلّ انباشت زباله­های شهری) ارزیابی شد. به این منظور، از دو فرایند تحلیل سلسله­مراتبی و ترکیب خطّی وزنی استفاده شد. نقشه­های شاخص آسیب­پذیری محیط­زیست حاصل از دو روش یادشده، در 5 طبقة آسیب­پذیری خیلی­کم، کم، متوسّط، زیاد و شدید طبقه­بندی شدند. بر پایة نتایج حاصل از روش تحلیل سلسله­مراتبی، 76/1% استان با مساحت 1/482 کیلومتر مربع در طبقة آسیب­پذیری شدید قرار گرفت؛ همچنین، بر پایة نتایج حاصل از روش ترکیب خطّی وزنی، 18/14% با مساحت 4/3998 کیلومتر مربع در طبقة آسیب­پذیری شدید قرار گرفت.لکّه­های داغ در سطح استان، شامل مرکز و جنوب شهرستان الشتر، مرکز و شرق شهرستان خرّم­آباد، مرکز و شرق شهرستان بروجرد، مرکز دورود، شمال و شرق الیگودرز و شمال ازنا هستند. در شهرستان­های کوهدشت، رومشکان و دوره به صورت پراکنده و در غرب شهرستان پلدختر و شمال غرب و جنوب غرب نورآباد، به عنوان لکّة داغ شناخته شدند. در نهایت، اولویّت آسیب­پذیری منابع آب­های سطحی و زیرزمینی، پوشش گیاهی و خاک در سطح استان مشخّص شد.
 

کلیدواژه‌ها


ادارة کلّ حفاظت محیط­زیست استان لرستان (1395) موقعیّت جغرافیایی محل­های انباشت زباله­های شهری استان لرستان.
استانداری استان لرستان (1393) نقشة زمین­شناسی، فرسایش­پذیری، جادّه و آبراهة استان لرستان.
پژوهشکدة اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس (1384) طرح جامع توسعة استان لرستان. سازمان مدیریت برنامه­ریزی استان لرستان.
شرکت سهامی آب منطقه­ای استان لرستان (1393) گزارش مطالعات منابع آب و زمین­شناسی، دشت­های استان لرستان.
شریف­زادگان، محمدحسین؛ فتحی، حمید (1384) ارزیابی آسیب­پذیری زیست­محیطی برای برنامه­ریزی منطقه­ای در حوزه­های سه­گانة زیست­محیطی البرز به روش سلسله­مراتبی، علوم محیطی، 10، صص. 20-1.
کاویانی، عذرا (1393) کاربرد و مقایسه روش­های فرارتبه­ای پرومته IIو الکتر IIIدر شناسایی و اولویت­بندی نواحی بحرانی حوزه آبخیز دینِور استان کرمانشاه، پایان­نامة کارشناسی ارشد آبخیزداری، استاد راهنما: مهدی عرفانیان، دانشگاه ارومیه، ارومیه.
کرم، عبدالامیر (1383) کاربرد مدل خطی وزین (WLC) در پهنه­بندی وقوع پتانسیل زمین­لغزش مطالعة موردی؛ منطقة سرخون در استان چهارمحال و بختیاری، جغرافیا و توسعه، 2 (4)، صص. 146-131.
لشنی­زند، مهران؛ پروانه، بهروز؛ بیرانوند، فتانه (1390) پهنه­بندی اقلیمی استان لرستان با استفاده از روش­های آماری و تعیین مناسب­ترین روش تجربی، جغرافیای طبیعی، 4 (11)، صص. 105-89.
مخدوم فرخنده، مجید (1387) شالودة آمایش سرزمین، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
Adger, W. N. (2006) Vulnerability, Global Environment Change, 16 (3), pp. 268-281.
Birkmann, J. (2007) Risk and Vulnerability Indicators at Different Scales. Applicability, usefulness and policy implications, Environment Hazards, 7, pp. 20-31.
Cardona, O., van Aalst, M., Birkmann, J., Fordham, M., McGregor, G., Perez, R., Pulwarty, R., Schipper, E., Sinh, B. (2012) Determinants of risk: exposure and vulnerability. In: Managing the Risks of Extreme Events and Disasters to AdvanceClimate Change Adaptation, Field, C., Barros, V., Stocker, T., Qin, D., Dokken, D., Ebi, K., Mastrandrea, M., Mach, K., Plattner, G. K., Allen, S., Tignor, M., Midgley, P. (Eds.), Managing the Risks of Extreme Events and Disasters to Advance Climate Change Adaptation, Cambridge University Press.
Carrao, H., Naumann, G., Barbosa, P. (2016) Mapping Global Patterns of Drought Risk: An Empirical Framework Based on Sub-National Estimates of Hazard, Exposure and Vulnerability, Global Environmental Change, 39, pp. 108-124.
Clark, W. C., Dickson, N. M. (2003) Sustainability Science: The Emerging Research Program, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States America, 100 (14), pp. 8059-8061.
Cutter, S. L. (2003) The Vulnerability of Science and the Science of Vulnerability, Annals of the Association of American Geographers, 93 (1), pp. 1-12.
Kaly, U., Pratt, C., Mitchell, W. (2004) The Environmental Vulnerability Index (EVI), SOPAC, Technical Report 384.
Li, A., Wang, A., Liang, S., Zhou, W. (2006) Eco-Environmental Vulnerability Evaluation in Mountainous Region Using Remote Sensing and GIS, Case Study in the Upper Reaches of Minjiang River, China, Ecological Modelling, 192, pp. 175-187.
Li, L., Shi, Z. H., Yin, W., Zhu, D., Ng, S. L., Cai, C., Lei, A. (2009) A Fuzzy Analytic Hierarchy Process (FAHP) Approach to Eco-Environmental Vulnerability Assessment for the Danjiangkou Reservoir Area, China, Ecological Modelling, 220, pp. 3439-3447.
Liao, X., Li, W., Hou, J. (2013) Application of GIS Based Ecological Vulnerability Evaluation in Environmental Impact Assessment of Master Plan of Coal Mining Area, Procedia Environmental Sciences, 18, pp. 271-276.
Liu, D., Cao, Ch., Dubovyk, O., Tian, R., Chen, W., Zhuang, Q., Zhao, Y., Menz, G. (2017) Using Fuzzy Analytic Hierarchy Process for Spatio-Temporal Analysis of Eco-Environmental Vulnerability Change During 1990-2010 in Sanjiangyuan Region, Ecological Indicators, 73, pp. 612-625.
Lu, D. (2011) Development of Geographical Sciences and Research on Global Change in China, Acta Geographica Sinica, 66 (2), pp. 147-156.
Nandy, S., Singh, C., Das, K. K., Kingma, N. C., Kushwaha, S. P. S. (2015) Environmental Vulnerability Assessment of Eco-Development Zone of Great Himalayan National Park, Himachal Pradesh, India, Ecological Indicators, 57, pp. 182-195.
Nguyen, A. K., Liou, Y. A., Li, M. H., Tran, T. A. (2016) Zoning Eco-Environmental Vulnerability for Environmental Management and Protection, Ecological Indicators, 69, pp. 100-117.
Saaty, T. L. (1980) The Analytic Hierarchy Process, McGraw-Hill, New York.
Sahoo, S., Dhar, A., Kar, A. (2016) Environmental Vulnerability Assessment Using Grey Analytic Hierarchy Process Based Model, Environmental Impact Assessment Review, 56, pp. 145-154.
Skondras, N. A., Karavitis, Ch. A., Gkotsis, I. I., Scott, P. J. B., Kaly, U. L., Alexandris, S. G. (2011) Application and Assessment of the Environmental Vulnerability Index in Greece, Ecological Indicators, 11 (6), pp. 1699-1706.
Turner, B. L, II., Kasperson, R, E., Matson, P. A., McCarthy, J. J., Corell, R. W., Christensen, L., Eckley, N., Kasperson, J. X., Luers, A., Martello, M. L., Polsky, C., Pulsipher, A., Schiller, A. (2003) A Framework for Vulnerability Analysis in Sustainability Science, Proc. Natl. Academic. Science. Pnas, 100 (14), pp. 8074-8079.
Wang, S. Y., Liu, J. Sh., Yang, C. J. (2008 A) Eco-Environmental Vulnerability Evaluation in the Yellow River Basin, China, Pedosphere, 18 (2), pp. 171-182.
Wang, X. D., Zhong, X. H., Liu, S. Z., Liu, J. G., Wang, Z. Y., Li, M. H. (2008 B) Regional Assessment of Environmental Vulnerability in the Tibetan Plateau: Development and Application of a New Method, Arid Environments, 72, pp. 1929-1939.
Xiong, Y., Zeng, G. M., Chen, G. Q., Tang, L., Wang, K. L., Huang, D. Y. (2007) Combining AHP with GIS in Synthetic Evaluation of Eco-Environment Quality-A Case Study of Hunan Province, China, Ecological Modeling, 209 (2-4), pp. 97-109.