ارزیابی اثرات اقتصادی - اجتماعی سدسازی و تأثیر آن بر نظام بهره‌برداری سنّتی (مطالعة موردی: سدّ سیازاخ شهرستان دیواندرّه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد بیابان‌زدایی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 استادیار بوم‌شناسی و مدیریت مرتع، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

پیامدهای اقتصادی - اجتماعی و ‌محیطی سدسازی، ممکن است جبران‌ناپذیر باشد، مناطق اجرای سدهای مخزنی، قبل از احداث بررسی می شوند و اثرات بعدی مورد پژوهش قرار نمی‌گیرد. این پژوهش، با هدف ارزیابی اثرات احداث سدّ سیازاخ بر روستاهای تحت تأثیر آن انجام پذیرفت. جامعة آماری در بخش کمّی تحقیق شامل روستاییان سرپرست خانوار بالادست و پایین‌دست سد بود. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعیین و تعداد 200 پرسشنامه تکمیل و مقایسة نگرش ساکنین و تحلیل عاملی صورت گرفت. در بخش کیفی، اعضای شوراها، ادارة آب منطقه‌ای و دهیاری‌ها (41 = N) به صورت سرشماری مطالعه و به منظور تحلیل داده‌ها از فنّ تدوین نقشه‌های ذهنی، تحلیل محتوا و سامانة اطّلاعات جغرافیایی استفاده شد. بر اساس نتایج تحلیل چندمعیاره، مهم‌ترین اثرات مثبت این طرح عبارت‌ بود از بهبود کشاورزی منطقه، تأمین آب شرب منطقه، افزایش سطح زیر کشت آبی، کنترل سیلاب، افزایش ارزش زمین، بهبود گردشگری و بهبود سطح درآمد خانوارهای پایین‌دست و مهم‌ترین اثرات منفی نیز عبارت بود از: کوچ اجباری ساکنین بالادست سد، از بین رفتن مشاغل ساکنین بالادست سد (دامداری، کشاورزی)، ایجاد شغل‌های کاذب، از بین رفتن مساجد و مدارس، خسارات زیست‌محیطی و قطع درختان و تملّک اراضی در بالادست سد. بر اساس نتایج، حاصل اثرات مثبت طرح در پایین‌دست سد نسبت به اثرات منفی آن بیشتر و در بالادست سد برعکس بود. کشت آبی به عنوان یک معیار اثرگذار اقتصادی در بالادست سد به نصف کاهش یافته در حالی که در پایین‌دست سد، سطح زیر کشت آبی 5/3 برابر شده است.
 

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، لیلا؛ عبدشریف اصفهانی، محسن (۱۳۹۰) ارزیابی پیامدهای زیست‌محیطی، فنّی، اجتماعی و اقتصادی احداث سدّ شهید مدنی تبریز، نشریة آب و خاک، (3) 25، صص. ۱۴۷-۱۳۴.
رادکانی، بیتا؛ بریم‌نژاد، ولی؛ طاهر نظامی، محمد (۱۳۸۳) ارزیابی اثرات اقتصادی - اجتماعی سدّ گلستان، اوّلین کنفرانس ملّی راهکارهای دستیابی به توسعة پایدار، دانشگاه آزاد واحد کرج.
پورزند، احمد (۱۳۷۸) پیشینة وضع موجود تشکّل‌های مصرف‌کنندگان آب و تجربة عملی ایجاد تشکّل‌های قانونی در شبکة آبیاری قزوین، مجموعه مقالات مشارکت کشاورزان در مدیریت آبیاری، انتشارات کمیتة ملّی آبیاری و زهکشی.
جوان، جعفر؛ شایان، حمید؛ کدیور، علی‌اصغر (۱۳۸۸) تحلیل اثرات اجتماعی، اقتصادی و محیطی سدهای کارده مشهد وبیدواز اسفراین، جغرافیای توسعة ناحیه‌ای، 7 (13)، صص. ۴۳-۱۹.
ساعدی، سکینه (۱۳۹۱) پیامدهای اقتصادی احداث سدّ طالقان از دیدگاه منابع طبیعی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکدة جغرافیا، استاد راهنما دکتر مهدی طالب، دانشگاه تهران، تهران.
گلباز، مریم؛ حیدری، بهمن؛ حسین‌زاد فیروزی، جواد؛ حیاتی، باب‌اله؛ ریاحی درچه، فرشید (۱۳۹۶) ارزیابی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی سد و شبکة آبیاری تنگاب فیروزآباد فارس، تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، (۲) ۴۸، صص. 1۹۵-1۷۹.
ملک‌حسینی، افسانه؛ میرک‌زاده، علی‌اصغر (۱۳۹۳) ارزیابی تأثیرات اجتماعی سدّ سلیمانشاه سنقر بر روستاهای تحت پوشش شبکة آبیاری و زهکشی سد، پژوهش‌های روستایی، (3) ۵، صص. ٦١٠-٥٨٩ .
میرنوروزی، مریم؛ فراهانی‌راد، حمید؛ خلیلی، رضا (۱۳۸۳) ارزیابی اجتماعی (SA) به منظور افزایش توانمندی اهالی در اسکان مجدّد پروژة سدّ جاسک، محیط‌زیست و توسعه، (1) ۱، صص. ۳۵-۲۳.
Cleetus, R., Clemmer, S., Davis, E., Deyette, J., Downing, J., Frenkel, S. (2012) Ripe for Retirement: The Case for Closing America’s Costliest Coal Plants (Cambridge, MA: Union of Concerned Scientists), Online: www.ucsusa.org/assets/documents/clean_energy/ Ripe-for-Retirement-Full-Report.pdf, 106 p.
Duflo, E., Pande, R. (2007) Dams, The Quarterly Journal of Economics, 122 (2), pp. 601-646.
Gleick, P. H. (2008) Three Gorges dam Project, Yangtze River, china. The Worlds Water, 41 (1), pp.130-150.
Holdman, J. (2011) Spokanes Seek New Grand Coulee deal, Rural Development Hyderabad, 39 (2), pp. 134-152.
Kirchherr, J., Huw, P., Katrina, J. C. (2016) Cleaning up the Big Muddy: A Meta-Synthesis of the Research on the Social Impact of Dams, Environmental Impact Assessment Review, 36, pp. 67-84.
Macnamara, J. (2005) Media Content Analysis: Its Uses, Benefits and Best Practice Methodology, Asia-Pacific Public Relations Journal, 6 (1), pp. 1-34.
McCully, P., Sileneced, R. (1996) The Ecology and Politics of Large Dams,London, Zed Books.
Schneider, H. (2013) World Bank rethinks stance on large-scale hydropower projects, The Guardian, www.theguardian.com/environment/2013/may/14/world-bank-hydropower-dam-rethink
Scudder, T. (2012) Resettlement Outcomes of Large Dams. In Impacts of Large Dams: A Global Assessment, Springer, pp. 37-67.
Scudder. T., (1993) Development-induced Relocation and Refugee Studies: 37 Years of Change and Continuity among Zambia's Gwembe Tonga, Refugee Studies, 6 (2), pp. 125-141.
SRP. (2016) Theodore Roosevelt Dam, http://www.srpnet.com/water/dams/roosevelt.aspx.
Tilet, B., Braun, Y., Hedaming, D. (2008) social impacts of large dam projects: A comparison of international case studies and implications for best practice, Environmental Management, 90 (1), pp. 249-257.
Urban, F., Nordensvärd, J., Khatri, D., Wang, Y. (2012) An analysis of China's investment in the hydropower sector in the greater Mekong sub-region. Environment, Development and Sustainability, 15 (2), pp. 301-324.