ارزیابی کیفیّت بصری و میزان ادراک مناظر در مسیرهای منتهی به شهر (مطالعة موردی: شهر بجنورد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی و عضو هیئت‌علمی گروه شهرسازی، ‌‌دانشگاه بجنورد، خراسان شمالی، ‌‌ایران

2 کارشناس ارشد مدیریت امور شهری، ‌‌دانشگاه فردوسی، مشهد، ‌‌ایران

چکیده

خصوصیّات بصری، سهم مهمّی در هویّت ناحیه و حسّ مکان دارد؛ به گونه‌ای که به لذّت‌بردن مردم از محیط طبیعی و مصنوع اطراف کمک می‌کند و سبب جذب سرمایه‌گذاری و پیشرفت‌های اجتماعی - اقتصادی منطقه و نیز جذب گردشگران و تمایل آنها به بازگشت دوباره به محیط می‌شود. مشاهدة منظر و ادراک آن توسّط انسان، نقش مهمّی در ادراک و شناخت وی از محیط دارد. هدف پژوهش، ارزیابی کیفیّت بصری مناظر موجود در مسیرهای اصلی منتهی به شهر بجنورد و سطح‌بندی آنها بوده است. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها تلفیقی از رهیافت ادراکی ارزیابی کیفیّت بصری مناظر و روش ارزیابی میزان ادراک آن استفاده شده است. ابتدا تمامی مسیرهای اصلی منتهی به شهر بجنورد با به‌کارگیری ابزارهایی از جمله مکان‌یاب، قطب‌نما، نقشة راه‌های شهرستان بجنورد و دوربین عکّاسی، مورد بررسی میدانی قرار گرفت. در مجموع تعداد 129 عکس از نقاط ایست مختلف در سه مسیر اصلی منتخب منتهی به شهر بجنورد، جهت بررسی ادراک بصری مناظر گرفته شد که از این تعداد، 24 عکس برای بررسی نهایی برگزیده شد. شاخص‌های اصلی بررسی مناظر شامل 6 شاخص «موقعیّت بیننده»، «فاصلة دید»، «ترکیب منظره»، «شکنندگی بصری»، «حرکت چشم بیننده» و «بهترین جهت دید» در 17 حالت، در نظر گرفته شده‌اند. طبق یافته‌ها، مسیر شمارة 1 با دارا بودن بیشترین نقاط دید در زیر پای بیننده و کمترین میزان شکنندگی بصری حائز کیفیّت ادراکی متمایز از سایر مسیرهای مورد بررسی است؛ همچنین نتایج میزان ادراک منظر نشان می‌دهد که مسیر یک به واسطه مقدار محاسبه شده عامل P (میزان ادراک منظری که گردشگر از تمامی مناظر قابل رؤیت در یک مکان دریافت می‌کند)، در سطح اوّل، قرار می‌گیرد. در خاتمه، تحلیل کیفی و ترسیم ضرباهنگ میزان ادراک منظر در سه مسیر، ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


احمدی، فریال؛ صادقی، علی‌رضا، پورجعفر؛ محمدرضا (1389) بازخوانی اصول و تفکرات حاکم طرّاحی منظر پایدار، همایش ملی معماری و شهرسازی معاصر ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیضاء، بیضاء.
افتخار، یاسمین (1392) طبیعت شهر رویکرد هویّت‌گرا در پارک هوتن شانگهای، منظر، 22، صص. 59-56.
انصاری، مجتبی؛ صادقی، علیرضا؛ احمدی، فریال؛ حقیقت‌بین، مهدی (1387) هویّت‌بخشی به محلاّت بافت‌های فرسودة شهری با تأکید بر ساماندهی نظام بصری، آینة خیال، 11، صص. 100-93.
انصاری مود، محمد حسین؛ معصومی، سعید (1389) در جستجوی هویّت شهری بجنورد، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، تهران.
پاکزاد، جهانشاه (1388) سیر اندیشه‌ها در شهرسازی از فضا تا مکان، جلد سوّم، چاپ اوّل، انتشارات شهیدی، تهران.
دویران، اسماعیل؛ خدایی، داود؛ غلامی، سعید؛ دانش‌دوست، مهرداد (1391) سنجش مؤلّفه‌های آسایش بصری در منظر شهری (با تأکید بر محلّة حسینیة اعظم زنجان)، جغرافیا و مطالعات محیطی، 1 (3)، صص. 60-45.
رجایی، محمد علی؛ زحمتکش، مرضیه (1385) نقش عوامل جغرافیایی و زیست‌محیطی در مکان‌یابی شهرهای جدید، شرکت عمران شهرهاى جدید، تهران.
رفیعانی خاچک، پریسا؛ محمدزاده، مرجان؛ میرکریمی، سید حامد (1393)ارزیابی بصری کیفیّت منظره‌ها بر اساس رهیافت ادراکی، الگویی برای مدیریت مطلوب‌تر مناطق طبیعی تفرّجی (مطالعة موردی: مسیرهای پیاده‌روی حوضة آبخیز زیارت گرگان)، پژوهش‌های محیط‌زیست، 5 (9)، صص. 14-3.
زندیه، مهدی؛ زندیه، راضیه (1389) در جستجوی کریدورهای دید راهبردی شهر تهران، انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 1، صص. 36-27.
سعیدی، سپیده؛ محمدزاده، مرجان؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول؛ میرکریمی، سید حامد (1393) ارزیابی و مدل‌سازی ارزش منظره‌ای سیمای سرزمین به روش ترکیب خطّی وزنی (مطالعة موردی: مسیرهای پیاده‌روی آبخیز زیارت استان گلستان)، محیط‌زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، 67(3)، صص. 311-301.
کبیری هندی، مریم؛ دانه‌کار، افشین؛ علیزاده، افشین؛ خراسانی، نعمت‌اله (1392) کاربرد روش TOPSIS در شناسایی مناطق طبیعی حفاظتی با ارزش معنوی در شهرستان نیشابور، محیط‌زیست طبیعی، مجلّة منابع طبیعی ایران، 66 (1)، صص. 76-61.
گلچین، پیمان؛ ناروئی، بهروز؛ مثنوی، محمدرضا (1391) ارزیابی کیفیّت بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده‌کنندگان (مطالعة موردی: دانشگاه سیستان و بلوچستان)، محیط‌شناسی، 38 (62)، صص. 150-135.
متولی، مسعود (1389) بررسی و سنجش کیفیّت زیبایی در منظر شهری بر اساس مفهوم دیدهای متوالی (نمونة موردی مسیر گردشگری دارآباد تهران)، آرمانشهر، 5، صص. 139-123.
مخدوم، مجید (1390) طرّاحی و مهندسی پارک‌های ملی و جنگلی، چاپ اوّل، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
میرکریمی، سید حامد؛ سعیدی، سپیده؛ محمدزاده، مرجان؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول (1393) کاربرد روش PCA در ارزیابی کیفیّت بصری سیمای سرزمین (مطالعة موردی: حوزة زیارت استان گلستان)، محیط‌شناسی، 40 (2)، صص. 462-451.
Abazari, Z., Mehrabi, SH., (2015) The Role of Ecologically Green Landscape on User's Visual Perceptions of Public Libraries of the Municipality in Tehran (Capital of Iran), International Journal of Management and Applied Sciece, 1 (9), 75-78.
Ayala, R. M., Ramirez, J. P., Camargo, S. S.( 2003) Valoración de la Calidad y Fragilidad Visual del Paisage en el Valle de Zapotitlán de las Salinas, Puebla (México), Boletín de la AGEN, 35, pp. 123-136.
Caiani S. Z. (2014) Framing Visual perception in terms of Sensorimotor mapping, The Baltic International Yearbook of Cognition, Logic and Communication, 9, pp. 1-16.
Corry, R. C., Nassauer, J. I. ( 2002) Managing for Small- Patch Patterns in Human-Dominated Landscapes, Cambridge University Press, United Kingdom.
Daily, G. C. (Ed.) (1997) Nature's Service: Societal Dependence on Natural Ecosystems, Island Press, Washington.
Daily, G. C. (2000) Management Objectives for the Protection of Ecosystem Services, Environmental Science & Policy, 3 (6), pp. 333-339.
Department of sustainability and Environment (2010) Users Guide to the Australian Walking Track Grading System,State Government Victoria, Wilsons Promontory National Park Australi.
Dye, A. S., Shaw, S. (2007) A GIS-Based Spatial Decision Support System for Tourists of Great Smoky Mountains National Park, Retailing and Consumer Services, 14, pp. 269-278.
Farias, E. I.; Ricardo Grau, T. H., Camps, A. ( 2005) Trail Preferences and Visitor Characteristics in Aigüestortes i Estany de Sant Maurici National Park, Spain. Mountain Research and Development, 25 (1), pp. 51-59.
Giusti, A., Guzzi J., Ciresan D. C., He, F. L., Rodríguez, J. P., Fontana, F., Faessler, M., Forster, Ch. Schmidhuber, J., Di Caro, G., Scaramuzza, D., Gambardella, L. M. (2015) A Machine Learning Approach to Visual Perception of Forest Trails for Mobile Robots, Ieee Robotics and Automation Letters, PREPRINT VERSION, ACCEPTED NOVEMBER, pp. 1-7.
Hillery, M., Nancarrow, B., Griffin, G., Syme, G. (2001) Tourist Perception of Environmental Impact, Annals of Tourism Research, 28 (4), pp. 853-867.
Johnston, S. W., Growcock, A. J. (2005) Visiting the Kosciuszko Alpine Area: Visitor Numbers, Characteristics and Activities, CRC for Sustainable Tourism Pty Ltd, Australia.
Junge, X., Jacot, K. A., Bosshard, A., Lindemann-Matthies, P. (2009) Swiss People's Attitudes Towards Field Margins for Biodiversity Conservation. Journal for Nature Conservation, 17 (3), pp.150-159.
Karjalainen, E. (2006) The Visual Preferences for Forest Regeneration and Field Afforestation- Four Case Studies in Finland. Finnish Forest Research Institute, Faculty of Agriculture and Forestry of the University of Helsinki, Finland.
Kyle, G. T., Absher, J. D., Graefe, A. R. (2003) The Moderating Role of Place Attachment on the Relationship between Attitudes Toward Fees and Spending Preferences, Leisure Sciences, 25, pp. 33-50.
Leopold, D. A. (2003) Visual Perception: Shaping What We See, Current Biology, 13 (8), pp. 10-12.
Lindemann-Matthiesa, P., Jungea, X., Matthies, D. (2010) The Influence of Plant Diversity on People's Perception and Aesthetic Appreciation of Grassland Vegetation, Biological Conservation, 143 (1), pp. 195-202.
Lynn, N. A., Brown, R. D., (2003) Effects of Recreational Use of Impacts on Hiking Experiences in Natural Areas, Landscape and Urban Planning, 64 (1-2), pp. 77-87.
McHarg, I. L. (1971) Design with Nature, Natural History Press, New York.
Petrosillo, I., Zurlini, G., Corlianò, M. E., Zaccarelli, N., Dadamo, M. (2007) Tourist Perception of Recreational Environment and Management in a Marine Protected Area, Landscape and Urban Planning, 79 (1), pp. 29-37.
Renjie, L., Zi, L., Jifeng, L. (2012) Quantitative Calculation of Eco-Tourist's Landscape Perception: Strength, and Spatial Variation within Ecotourism Destination, Ecological Informatics, 10, pp. 73-80.
Rogala, M., Maddern, C. (2007) Walking Trails Classification System – A Report of Research Findings, Department of Sustainability and Environment, Melbourne, Australia.
Rogge, E., Nevens, F., Gulinck, H. (2007) Perception of Rural Landscapes in Flanders: Looking Beyond Aesthetics, Landscape and Urban Planning, 82 (4), pp. 159-174.
Schnurr, J., Holtz, S. (Eds.), (1998) The Cornerstone of Development: Integrating Environmental, Social and Economic Policies, Lewis Publishers, BocaRaton, FL, Ottawa, Canada.
Sundli Tveit, A., Ode Sang, A., Hagerhall, C. M. (2012) Scenic Beauty: Visual Landscape Assessment and Human Landscape Perception, Environmental Psychology: An Introduction, Wiley-Blackwell, United Kingdom, pp. 38-46.
Vargues, P., Loures, L. (2008) Using Geographic Information Systems in Visual and Aesthetic Analysis: The Case Study of a Golf Course in Algarve, Wseas Transactions on Environment and Development, 9 (4), pp. 774-783.