پهنه‌بندی مخروط‌های واریزه‌ای و دامنه‌های تالوسی در حوضة آبریز آق‌لاقان‌چای (در دامنة جنوب شرقی کوه سبلان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 دانشجوی دکتری مخاطرات ژئومورفولیک و مربی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

مخروط‌های واریزه‌ای نوعی از حرکت دامنه‌ای، به‌ویژه در مناطق کوهستانی می‌باشند که خیلی سریع حرکت می‌کنند و بسیار خطرناک هستند. در حوضة آبریز آق‌لاقان‌چای به سبب وجود سنگ‌های آتشفشانی هوازده، توپوگرافی کوهستانی، حاکمیّت شرایط اقلیمی با نوسان دمای بالا و تعداد روز یخبندان زیاد و عملکرد نیروهای زمین‌ساختی مخروط‌های واریزه‌ایو دامنه‌های تالوسی از حرکات توده‌ای بسیار فعّال هستند؛ لذا، یکی از مهم‌ترین عوامل در بالابردن توان رسوب‌دهی آبراهه‌ها در منطقة مخروط‌های واریزه‌ایو دامنه‌های تالوسی هستند. وقوع این پدیده هرساله منجر به فرسایش شدید خاک و پرشدن مخزن سدّ یامچی واقع در پایین‌دست حوضه می‌شود. هدف پژوهش حاضر ارزیابی و پهنه‌بندی مخروط‌های واریزه‌ای و دامنه‌های تالوسی است. در این مطالعه، ابتدا با بررسی‌های میدانی و مطالعة منابع، یازده عامل به عنوان عوامل مؤثّر برای ایجاد مخروط‌های واریزه‌ای و دامنه‌های تالوسی در منطقه شناسایی شدند. این عوامل شامل شیب، جهت شیب، لیتولوژی، فاصله از جادّه، فاصله از آبراهه، فاصله از گسل، بارش، تعداد روزهای یخبندان، نوسان دما، کاربری اراضی و خاک است؛ سپس لایه‌های اطّلاعاتی توسّط سامانة اطّلاعات جغرافیایی تهیّه گردید. تحلیل نهایی با استفاده از روش ویکور به عنوان یکی از روش‌های تحلیل تصمیم‌گیری چندمعیاره انجام شد. در نهایت نقشة پهنه‌بندی در 5 طبقة بسیار پرخطر تا بسیار کم‌خطر تهیّه شد. با توجّه به نقشة پهنه‌بندی به ترتیب 72/2761 و 30/7854 هکتار از مساحت حوضه در دو طبقة بسیار پرخطر و پرخطر قرار دارند. اغلب نواحی دارای خطر زیاد و بسیارزیاد، در سازندهای آتشفشانی هوازده، شیب‌های بین 35%-30%، دامنه‌هایی با پوشش گیاهی کم و مشرف بر درّه‌ها قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


آشور، حدیثه (1390) بررسی و تحلیل تناسب و جاذبه‌های شهرک صنعتی آمل در مکان‌گزینی واحدهای صنعتی (صنایع کوچک و متوسّط)، پایان‌نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و روستایی، استاد راهنما: عطا غفاری گیلانده، دانشگاه محقق اردبیلی.
احمدی، حسن (1386) ژئومورفولوژی کاربردی: فرسایش آبی، جلد اوّل، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
افتخارنژاد، جمشید (1359) تفکیک بخش‌های مختلف ایران از نظر وضع ساختمانی در ارتباط با حوزه‌های رسوبی، نشریة انجمن نفت، 5 (82)، صص. 28-19.
ایلدرمی، علیرضا (1391) بررسی علل تشکیل و وقوع جریان واریزه‌ای در دامنه‌های شمالی الوند همدان، فضای جغرافیایی، 12 (37)، صص. 245-217.
بدری، علی؛ فرجی سبکبار، حسنعلی؛ جاودان، مجتبی؛ شرفی، حجت‌اله (1391) رتبه‌بندی سطح پایداری روستایی بر اساس مدل ویکور (مطالعة موردی: روستاهای شهرستان فسا، فارس)، جغرافیا و توسعه، 10 (20)، صص. 20-1.
بیانی خطیبی، مریم (1386) تحلیل و بررسی نقش عوامل توپوگرافی و دینامیک رودخانه‌ای بر اندازة مخروط‌های واریزه‌ای، مطالعة موردی: دامنه‌های شمال غربی سبلان (شمال غرب ایران)، پژوهش‌های جغرافیایی، 39 (60)، صص. 175-157.
خضری، سعید؛ احمدی، محمد؛ محمدی مطلق، احمد (1394) تحلیل و پهنه‌بندی خطر جریانات واریزه‌ای و مخروط‌های آن در منطقة کوهستانی پاوه، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، 3 (4)، صص. 16-1.
درویش‌زاده، علی (1370) زمین‌شناسی ایران، چاپ اوّل، نشر دانش‌آموز (وابسته به انتشارات امیرکبیر)، تهران.
سبحانی، بهروز (1376) تجزیه و تحلیل قابلیّت رسوب‌دهی حوضة آبخیز آق‌لاقان‌چای با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطّلاعات جغرافیایی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد سنجش از دور، استاد راهنما: منوچهر فرج‌زاده، دانشگاه تربیت مدرس.
سلمان ماهینی، عبدالرسول؛ ریاضی، برهان؛ نعیمی، بابک؛ بابایی کفکایی، ساسان؛ جوادی لاریجانی، عظیمه (1387) ارزیابی توان طبیعت‌گردی شهرستان بهشهر بر مبنای روش ارزیابی چندمعیاره با استفاده از سیستم اطّلاعات جغرافیایی، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 11 (1)، صص. 189-178.
عطائی، محمد (1389) تصمیم‌گیری چندمعیاره، چاپ اوّل، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود، سمنان.
نبوی، محمدحسن (1355) دیپاچه‌ای بر زمین‌شناسی ایران، چاپ اوّل، انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور، تهران.
Anada, J., Herath, G. (2008) Multi-Attribute Preference Modelling and Regional Land-Use Planning, Ecological economics, 65, pp. 325-335.
Bell, R., Glade, T. (2004) Quantitative Risk Analysis for Landslides, Examples from Bildudalur, NW- Iceland, Natural Hazards and Earth, 4, pp. 117-131.
Chen, L. Y., Wang, T. C. (2009) Optimizing Partners Choice in IS/IT Outsourcing Projects: The Strategicdecision of Fuzzy VIKOR, InternationalJournal of Production Economics, 120 (1), pp. 233-242.
Li, W. L., Xu, Q., Zhang, S., Van Asch, Th.W. J. (2012) The 13 August 2010 Catastrophic Debris Flows after the 2008 Wenchuan Earthquake, China, Natural Hazards and Earth System Sciences, 12, pp. 201-216.
Liu, X., Lie.J. (2003) Amethod for Assessing Reginal Debris Flow Risk, Geomorphology, 52, pp. 181-193.
Opricovic, S., Tzeng, G. (2007) Extended VIKOR Method in Comparison with Outranking Methods, European Journal of Operational Research, 178 (2),pp. 514-529.
Pasuto, A., Soldati, M. (2004) An Integrated Approach for Debrise Flow in the Italian Dolomites, Geomorphology, 61, pp. 59-70.
Roberts, K., Guthrie, R. H., Friele, P., Allstadt, N., Evans, S. G., Delaney, K. B., Roche, D., Clague, J. J., Jakob, M. (2012) The 6 August 2010 Mount Meager Rock Slide-Debris Flow, Coast Mountains, British Columbia: Characteristics, Dynamics, and Implications for Hazard and Risk Assessment, Natural Hazards and Earth System Sciences, 12, pp. 1-18.
Sakar, S., Kanugo, D., Mehrotar, P. (1995) Landslide Zoning: A Case Study in Garhwal Himalaya, India, Mountain Research and Development, 15 (4), pp. 301-309.
Sui, D. Z. (1999) A Fuzzy GIS Modeling Approach for Urban Land Evaluation, Computer, Environment, and Urban Systems, 16, pp. 101-115.