واکاوی اثرات تمرکز مکان‌گزینی ادارات در محدوده‌های متداخل مناطق سازمان‌های خدمات‌رسان شهری (مطالعه موردی: شهر رشت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

2 استادیار اقلیم‌‎شناسی، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

چکیده

قطبی شدن کاربری­های شهری از جمله کاربری­ های اداری، نقش مهمّی در اهمّیّت­ یابی مناطق مختلف شهری دارد. این کاربری­ ها، از گام نخست سعی می­ کنند تا در مناطق ارزشمند شهری مکان­یابی شوند ولی پس از مکان‌یابی، خود به عاملی برای جذب سایر ادارات تبدیل می­شوند. افزون بر این، سازمان‌های خدمات­رسان کلیدی در شهرها، بر اساس معیارهای ویژه­ای اقدام به منطقه ­بندی شهر می­ کنند که در بسیاری از موارد، این مناطق با یکدیگر تداخل داشته و مشکلاتی را به وجود می­ آورد. پژوهش حاضر قصد دارد تا با استفاده از مطالعات اسنادی و پیمایشی، قطبی ­شدن کاربری­های اداری و همچنین اهمّیّت مناطق متداخل پنج سازمان درگیر در مسائل عمرانی و مدیریتی (برق، گاز، آب و فاضلاب، مخابرات و شهرداری) شهر رشت  را بر اساس مساحت و اهمّیّت مراکز اداری موجود در آنها بررسی کند. برای این منظور، ابتدا پایگاه داده­ های مورد نیاز در محیط GIS ایجاد و وضع موجود مناطق گوناگون شهر ترسیم و تحلیل شده است؛ سپس مناطق متداخل تعیین و با استفاده از داده­ های بلوک آماری سال 1390، لایۀ مراکز اداری موجود شهر تهیّه و نسبت به لایۀ مناطق متداخل اداری مورد ارزیابی قرار گرفت. رتبه­بندی ادارات در مناطق متداخل از روش AHP و قطبی ­شدن کاربری­ ها با استفاده از مدل آنتروپی و نرم‌افزار ArcGIS انجام شده است. نتایج بررسی­ها نشان می­دهد محدوده­ های حاصل از تداخل واقع در محدوده­ های گلسار، استادسرا، بلوار حافظ (باغ محتشم) و معلولین بیشترین اهمّیّت را در بین سایر مناطق متداخل دارند؛ همچنین کاربری­ های خدماتی و شهرداری، بیشترین تمرکز و مجموعۀ استانداری - فرمانداری، دادگستری و راه و شهرسازی،کمترین (فاقد تمرکز) در بین سایر مراکز اداری شهر رشت هستند.

کلیدواژه‌ها


آذر، عادل؛ رجب‌زاده، علی (1391) تصمیم‌گیری کاربردی رویکرد MADM، انتشارات نگاه دانش، تهران.
آقاطاهر، رضا؛ فلاح ززولی، محمد؛ زرافشار، مهرداد؛ جعفری، محسن (1394) ارائة پهنه‌بندی مراکز مستعدّ دفاعی در مناطق جنگلی با تکیه بر AHP و GIS مطالعه موردی: علی­ آباد کتول - استان گلستان، اطّلاعات جغرافیایی (سپهر)، 24 (95)،صص. 94-81.
بایزید اقدم، لقمان (1388) نقش تقسیمات درون‌شهری در بهبود مدیریت شهری مشهد، پایان­ نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: عزت­ا... مافی، دانشگاه فردوسی مشهد.
پاپلی یزدی، محمدحسین (1366) تقسیمات داخلی شهرهای ایران و مشکلات اداری آنها (نمونة موردی شهر مشهد)، تحقیقات جغرافیایی، 5، صص. 25-5.
پورمحمدی، محمدرضا (1393) برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، سمت، تهران.
جیکوبز، جین (1388) مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه: حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی؛ انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
حسینی، سیدعلی؛ ویسی، رضا؛ احمدی، سجاد (1392) تحلیل روند توسعه فضایی و تعیین جهات بهینة توسعة شهر رشت با استفاده از سامانة اطّلاعات جغرافیایی، پژوهش ­های جغرافیای انسانی، 45 (2)، صص. 104-83.
رستمی، مسلم؛ شاعلی، جعفر (1388) تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری در شهر کرمانشاه، چشم‌انداز جغرافیایی، 4 (9)، صص. 52-27.
رفیعیان، مجتبی؛ شالی، محمد (1391) تحلیل فضایی سطح توسعه‌یافتگی تهران به تفکیک مناطق شهری، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 16 (4)، صص. 49-25.
رمضانی فرخد، احمد (1393) مطالعۀ مروری مقالات مدیریت یکپارچه شهری، ششمین کنفرانس ملّی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلّفه‌های شهر اسلامی، شورای اسلامی شهر مشهد، مشهد.
رهنما، محمدرحیم؛ ذبیحی، جواد (1390) تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد، جغرافیا و توسعه، 9 (23)، صص. 26-5.
زبردست، اسفندیار (1380) کاربرد فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه­ ای، هنرهای زیبا، 10، صص. 21-12.
سعیدنیا، احمد (1378) کتاب سبز "راهنمای شهرداری­ها" کاربری زمین شهری جلد دوّم، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، تهران.
شکوئی، حسین (1374) دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، جلد اوّل، انتشارات سمت، تهران.
ضرابی، اصغر؛ قائدرحمتی، صفر (1386) تحلیل پیامدهای ناشی از تنوّع منطقه­بندی درون‌شهری (نمونه موردی: منطقه­بندی شهر اصفهان)، مجلّة پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم انسانی)، 27، صص. 42-33.
عزت­ پناه، بختیار؛ سبحانی، نوبخت؛ رشیدی ابراهیم حصاری، اصغر (1394) بررسی نحوه توزیع عوامل کاربری اراضی شهری در طرح‌های توسعه شهری از منظر عدالت اجتماعی، مطالعة موردی: شهر شاهین‌دژ، بوم‌شناسی شهری، 6 (12)، صص. 64-49.
عسگری، علی (1390) تحلیل‌های آمار فضایی با ArcGIS، سازمان فناوری اطّلاعات و ارتباطات شهرداری تهران، تهران.
فرهودی، رحمت­ الله؛ قالیباف، محمدباقر؛ چهاراهی، ذبیح‌الله؛ جواهری، احمد (1388) تحلیل تقسیمات کالبدی شهری بر اساس مدیریت یکپارچه نمونة موردی شهر شیراز، جغرافیا (نشریه علمی - پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، دورۀ جدید (18 و 19)، صص. 44-27.
قالیباف، محمدباقر؛ حافظ­نیا، محمدرضا؛ محمدپور، علی (1392) نقش تقسیمات شهر در مدیریت یکپارچة شهری (مطالعة موردی: شهر تهران)، جغرافیا (فصلنامه علمی - پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، 37، صص. 69-47.
قالیباف، محمدباقر؛ عزت­ پناه، بختیار؛ پورموسوی، سیدموسی (1389) تمرکزگرایی فضایی و اثرات آن بر گسترش فیزیکی و ساختار فضایی شهر (مطالعه موردی: شهر سنندج)، فضای جغرافیایی، 10 (32)، صص. 180-151.
کاشفی ­دوست، دیمن؛ حاجی ­نژاد، علی (1394) ارزیابی کاربری اراضی شهری با رویکرد توسعۀ پایدار (مورد مطالعه: پیرانشهر)، آمایش سرزمین، 7 (1)، صص. 94-71.
کلانتری خلیل‌آبادی، حسین؛ میره­ای، محمد (1390) آشنایی با طرح‌های توسعه شهری (طرح‌های هادی، جامع و تفصیلی)، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، تهران.
محمدپور، علی؛ رحمتی، علیرضا؛ باقری، کیوان؛ احمدی، مهدی (1393) ارائه منطقه­ بندی اداری نوین در جهت مدیریت یکپارچه شهری، هفتمین کنگره انجمن ژئوپولتیک ایران (جغرافیای سیاسی شهر)، تهران، انجمن ژئوپلیتیک ایران، دانشگاه خوارزمی.
مرصوعی، نفیسه؛ خزایی، کاظم (1393) توزیع فضایی خدمات شهری و نقش آن در توسعۀ پایدار شهری مطالعة موردی مادرشهر تهران، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 5 (18)، صص. 40-21.
مؤمنی، منصور؛ شریفی سلیم، علیرضا (1391) مدل‌ها و نرم‌افزارهای تصمیم‌گیری چندشاخصه، ناشر: مؤلّف، تهران.
یزدانی­مقدم، یعقوب؛ ولی، عباسعلی؛ قضاوی، رضا (1393) بررسی روش‌های زمین‌آمار در پهنه‌بندی کیفی منابع آب زیرزمینی دشت کاشان، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 25 (3)، صص. 184-171.
Aurigi, A., Graham, S. (1997) Virtual Cities, Social Polarisation and the Crisis in Urban Public Space, Urban Technology, pp. 19-52.
Benedek, J. (2016) The Role of Urban Growth Poles in Regional Policy: The Romanian Case, Procedia Social and Behavioral Sciences, pp. 285-290.
Bere, R., Camelia, Otoiu, A., Bucerzan, I. (2014) Determinants of Economic Growth in Cities Acting as Growth Poles in Regions from Romania, Procedia Economics and Finance, pp. 357-365.
Dobrescu, E., Dobre, E. (2015) Shanghai an Important Growth Pole of China's and for The Planet, Procedia Economics and Finance, pp. 20-25.
Gimpelson, V., Kapeliushnikov, R. (2016) Polarization or Upgrading? Evolution of Employment in Transitional Russia, Russian Journal of Economics, pp. 192-218.
Hall, Peter, (2002) Urban and Regional Planning, Fourth Edition, London: Routledge.
Struck, K. (1999) Zoning, Wisconsion: University of Wisconsion-Extension.
Vertakova, Y., Polozhentseva, Y., Klevtsova, M. (2015) The Formation of the Propulsive Industries of Economic Development Acting as the Growth Poles of Regions, Procedia Economics and Finance, pp. 750-759.