ارزیابی پیامدهای احتمالی انتقال آب حوضه زاب به دریاچه ارومیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

تأمین آب مطمئن یکی ازچالش‌های اساسی قرن حاضراست. یکی از راهکارهای تأمین آب، طرح انتقال بین‌حوضه‌ای آب است که می‌تواند در برخی موارد مفید و نجات‌بخش حوضه مقصد باشد. یکی از این طرح‌ها که اخیراً مورد بحث قرار گرفته است طرح انتقال آب از حوضه آبخیز رودخانه زاب به دریاچة ارومیه است؛ لذا هدف این پژوهش، آن است که با بهره‌گیری از نظر یکصد نفر از کارشناسان و متولّیان ذی‌ربط، پیامدهای آمایشی (مثبت و منفی) این انتقال در دو حوضه مبدأ و مقصد شناسایی و با استفاده از تحلیل‌های آماری (رگرسیون خطّی چندمتغیّره) پیش‌بینی شود. نتایج مدل رگرسیون خطّی نشان می‌دهد با توجّه به وزن ضرایب استانداردشده (بتا B) مؤلّفه‌های مورد بررسی، به ترتیب پیامد منفی اجتماعی-  فرهنگی (328/0)، پیامد منفی اقتصادی (249/0)، پیامد مثبت اقتصادی (216/0)، پیامد منفی زیست­ محیطی (210/0)، پیامد منفی سیاسی - امنیّتی (174/0)، پیامد مثبت زیست‌محیطی (156/0)، پیامد مثبت سیاسی - امنیّتی (087/0)، و پیامد مثبت اجتماعی - فرهنگی (070/0) محتمل‌ترین پیامدهایی است که پس از انتقال آب از زاب به دریاچه ارومیه ممکن ­الوقوع است. نکتة جالب و قابل‌توجّه این است که طبق نظر کارشناسان، انتقال آب به لحاظ زیست‌ محیطی نمی‌تواند نجات‌بخش دریاچة ارومیه باشد و شاید به مثابه یک مُسکّن عمل کند. نتایج مدل معادلات ساختاری اثرگذاری هریک از مؤلّفه‌ها بر اجرای طرح نیز نشان می‌دهد که در بین پیامدهای مثبت؛ مؤلّفة زیست‌محیطی با میزان اثر (85/0) و از میان پیامدهای منفی؛ مؤلّفة اجتماعی - فرهنگی با میزان اثر (10/1) بیشترین تأثیرگذاری را در اجرای طرح انتقال آب دارند.

کلیدواژه‌ها


احمدیان، محمدعلی؛ اصغری، سمیرا (1392) عواقب زیست‌محیطی کاهش سطح آب دریاچة ارومیه و راهکارهای نجات آن، سرزمین، 10 (4)، صص. 96-81.
اخباری، محمد؛ عبدی، عطاالله؛ مختاری­هشی، حسین (1386) بررسی پیامدهای انتقال آب رودخانه‌های مرزی به حوضه‌های داخلی، مورد: رودخانه زاب کوچک، همایش مرز، ارومیه.
اخوان، سمیرا؛ جودی حمزه‌آباد، آیدین (1394) شبیه‌سازی جریان ورودی به دریاچة ارومیه با استفاده از مدل SWAT، علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب‌وخاک، 19 (72)، صص. 34-23.
حلبیان، امیرحسین؛ شبانکاری، مهران (1389) مدیریت منابع آب در ایران (مطالعة موردی: چالش‌های انتقال آب از بهشت‌آباد به زاینده‌رود)، چهارمین کنگرة بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
خدابخشی، بهناز؛ خدابخشی، فرناز (1385) انتقال بین‌حوضه‌ای آب، رویکردی پایدار در مدیریت منابع آب کشور، دوّمین کنفرانس مدیریت منابع آب، دانشگاه اصفهان.
خلیلی، کیوان؛ احمدی، فرشاد؛ فروزنده، ایمان؛ بهمنش، جواد (1391) نقش تغییر اقلیم بر انتقال آب بین‌حوضه‌ای (مطالعة موردی حوضه زاب و دریاچة ارومیه)، همایش ملّی انتقال آب بین‌حوضه‌ای (چالش‌ها و فرصت‌ها)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.
دفتر کشاورزی و آب اتاق ایران (1392) ارزیابی وضع موجود بخش آب، دفتر کشاورزی و آب اتاق ایران.
دهقان منشادی، حمیدرضا؛ نیک‌سخن، محمدحسین؛ اردستانی، مجتبی (1392) برآورد آب مجازی حوضه آبخیز و نقش آن در سامانه­ های انتقال بین‌حوضه‌ای، مهندسی آب، 6 (19)، صص. 114-101.
سعیدی ­نیا، مهری؛ صمدی بروجنی، حسین؛ فتاحی، روح­ا... (1387) بررسی طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای با استفاده از مدل WEAP (مطالعه موردی: تونل بهشت‌آباد)، پژوهش آب ایران، 2 (3)، صص. 44-33.
سمیعی، محمدجواد؛ فشایی، محمد؛ رسولی، محمدبهنام؛ زینلی، مهدی (1391) بررسی لزوم توجّه به نگرش مردم نسبت به کمبود آب در اجرای طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای، همایش ملّی انتقال آب بین‌حوضه‌ای (چالش‌ها و فرصت‌ها)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.
صفوی، حمیدرضا (1391) انتقال آب به حوضه زاینده‌رود یک انتخاب یا یک ضرورت، همایش ملّی انتقال آب بین‌حوضه‌ای (چالش‌ها و فرصت‌ها)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.
عباسی، مهدی؛ رضازاده، علیرضا (1392) تونل انتقال آب گلاس جهت احیای دریاچه ارومیه، سی و دوّمین گردهمایی و نخستین کنگره بین‌المللی تخصّصی علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
علی‌محمدی، رحیم (1391) انتقال آب بین‌حوضه‌ای و ارائه راهکارها، همایش ملّی انتقال بین‌حوضه‌ای آب (چالش‌ها و فرصت‌ها)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.
قبادی، فاطمه؛ ثقفیان، بهرام؛ عراقی‌نژاد، شهاب (1393) تعیین آستانه خشکسالی ابزار مدیریت واقع‌بینانه منابع آب در حوضة دریاچه ارومیه، تحقیقات منابع آب ایران، 10 (3)، صص. 76-66.
قدرت­ نما، قهرمان (1383) انتقال حوضه به حوضه‌ای آب معیارها و سیاست‌ها، سمینار انتقال بین‌حوضه‌ای آب و نقش آن در توسعه پایدار کشور، دانشگاه صنعت آب و برق، تهران.
قنواتی، عزت‌الله؛ خضری، سعید؛ طالب­پور، داوود (1394) ارزیابی اثرات انتقال آب بین‌حوضه‌ای بر مخازن آب زیرزمینی و نشست زمین (مطالعة موردی: انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، 4 (2)، صص. 44-29.
کارآموز، محمد؛ مجاهدی، سیدعلی؛ احمدی، آزاده (1386) ارزیابی اقتصادی و تعیین سیاست‌های بهره‌برداری انتقال بین‌حوضه‌ای، تحقیقات منابع آب ایران، 3 (2)، صص. 25-10.
محمدرضاپور طبری، محمود (1390) بهره‌برداری تلفیقی از منابع آب سطحی و زیرزمینی با رویکرد انتقال آب بین‌حوضه‌ای: محدوده مطالعاتی پیرانشهر، آب و فاضلاب، 22 (4)، صص. 113-103.
مخدوم، مجید (1392) شالوده آمایش سرزمین، چاپ چهاردهم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
مددی، ابوالفضل؛ کمالی، حسین؛ فراهانی، ابراهیم (1389) نگاهی اجمالی بر آب برای توسعة پایدار در خاورمیانه، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، زاهدان.
هاشمی، سید علی‌اصغر؛ کاشی، حامد؛ رحمانی، محمود (1393) پارادایم انتقال آب بین‌حوضه‌ای در مناطق خشک و آمایش سرزمین، اوّلین همایش ملّی رویکردهای نوین آمایش سرزمین در ایران، سمنان.
یازرلو، بهناز؛ ذاکری­نیا، مهدی (1391) انتقال آب بین‌حوضه‌ای: بررسی فرصت‌ها و چالش‌های مرتبط با انتقال آب، همایش ملّی انتقال آب بین‌حوضه‌ای (چالش‌ها و فرصت‌ها)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.
Bergkamp, G., Diphoorn, B., Trommsdorf, C. (2015) Water and Development in the Urban Setting, International Water Institute (SIWI).
Bhattarai, M., Pant, D., Molden, D. (2002) Socio-Economics and Hydrological Impacts of Intersectoral and Interbasin Water Transfer, Melamchi Water Transfer Project in Nepal.
Cox, W. E. (1999) Determining When Interbasin Water Transfer Justified: Criteria for Evaluation, Proceeding, International Workshop on Interbasin Water Transfer, UNESCO, Paris.
Fenga, S., Lib, L. X.,  Duana, Z. G.,  Zhangc,  J. L. (2007) Assessing the Impacts of South-to-North Water Transfer Project with Decision Support Systems, Decision Support Systems, 42 (4), pp. 1989-2003.
Harlin, J., Kjellén, M. (2015) Water and development in the urban setting International Water Institute, SIWI, ISSN: 1404-2134 Stockholm.
http://ulrp.sharif.ir/projects-monitoring
Karakaya, N., Evrendilek, F., Gonenc, E. (2014) Interbasin Water Transfer Practices in Turkey, Ecosystem & Ecograph, Ecosystem & Ecography, 4(2), pp 1-5.
Karamouz, M., Mojahedi, S. A., Ahmadi, A. (2010) Interbasin Water Transfer: Economic Water Quality-Based Model, Irrigation and Drainage Engineering, 136 (2), pp. 90-98.
Knapp, K. C., Weinbergb, M., Howittc, R., Posnikoffd, J. F. (2003) Water Transfers, Agriculture, and Groundwater Management: A Dynamic Economic Analysis, Environmental Management, 67(4), pp. 291–301.
Motiee, H. (2000) The Study of Impacts of Transferring Water from Wet Regions to Dry Regions in Iran, PWIT-Water and Weaste Water Eng. DEPT. Tehran, Iran.
White, G. (1977) Comparative Analysis of Complex River Development, in Environmental Effect of Complex River Development, Gilbert White (editor), West View Press, Boulder, Colorado.
Yan, D. H., Wang, H., Li, H. H., Wang, G., Qin, T. L., Wand, D. Y., Wang L. H. (2012) Quantitative Analysis on the Environmental Impact of Large-Scale Water Transfer Project on Water Resource Area in a Changing Environment, Hydrology and Earth System Sciences, 16, pp. 2685–2702.