اثرات تقسیمات کشوری بر نابرابری های شهری – ناحیه ای در خراسان شمالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

- استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران

چکیده

دولت در چند دهه اخیر، با هدف تسهیل در امر برنامه ریزی توسعه و امکان کنترل بیشتر بر فضای محلّی - ناحیه­ ای سعی بر کوچک ­سازی فضاها داشته است. در راستای تحقّق چنین هدفی، اجرای راهبرد تقسیمات کشوری در دستور کار دولت قرار داشته است. هدف این مقاله، ارزیابی و تحلیل رویکرد دولت در تقسیمات کشوری و اثرات آن در نابرابری و عدم تعادل­ های شهری - ناحیه ­ای در استان خراسان شمالی است. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی است. برای شناخت رابطه تقسیمات کشوری در سال 1383 با نابرابری شهری - ناحیه­ ای در خراسان شمالی، از مدل­های کمی و نرم­ افزار آماری استفاده شده و معیارها (اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی، کالبدی) بر مبنای میزان اهمّیّت و از هر معیار چند شاخص قابل سنجش انتخاب و مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج این پژوهش، نشانگر آن است که بر اساس مدل ضریب تغییرات و تعیین z شهرستان­های استان خراسان شمالی، شهرستان بجنورد در 6 شاخص از 10شاخص انتخابی، رتبة اوّل را داراست و مقدار zآن 57/8 است و فاصلة آشکاری با شیروان به عنوان شهرستان دوّم استان با مقدار 54/3- =z دارد. از این رو، نتیجة ارزیابی، بیانگر بیشترین اثرپذیری فضای شهری - ناحیه­ای خراسان شمالی از تقسیمات کشوری در سال 1383 بوده است. این تأثیرات بر پدیده نخست­ شهری بجنورد آشکارتربوده است. همچنین به کمک مدل رتبه اندازه، مشخّص شد بجنورد به عنوان مرکز ناحیه و استان با کارکرد سیاسی اداری، مرکزیت خود را تحکیم نموده و تحوّلاتی ساختاری را به شکلی ملموس ­تر نسبت به دیگر شهرهای استان تجربه کرده است.

کلیدواژه‌ها


افراخته، حسن (1384) ارزیابی نقش شهرها در توسعة ناحیه­ای (مطالعة موردی: استان سیستان و بلوچستان)، پژوهش­های جغرافیایی، 36 (50)، ص.115-103.
امیراحمدی، هوشنگ (1375) پویایی‌شناسی توسعه و نابرابری استان­ها در ایران، ترجمة علی طایفی، اطّلاعات سیاسی - اقتصادی، (110-109)، صص. 171-154.
بازخانه­ای، علی (1383) بجنورد مرکز جاذبة خراسان شمالی، نشر پژوهش توس، بجنورد.
پیله­ور، علی‌اصغر (1387) ارتقایابی مرکزیت ناحیه­ای و تحوّلات ساختاری - کارکردی شهر: مورد شهر بجنورد، رسالة دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما حسن افراخته و یدا... کریمی­پور، دانشگاه خوارزمی.
پیله­ور، علی‌اصغر (1392) جمعیّت و شهرنشینی در خراسان شمالی، چاپ اوّل، انتشارات سخن‌گستر، مشهد.
توکلی­نیا، جمیله؛ شالی، محمد (1391) نابرابری­های منطقه­ای در ایران، آمایش محیط، 5 (18)، صص. 15-1.
رضویان، محمدتقی (1381) مدیریت عمران شهری، انتشارات پیوند نو، تهران.
رهنما، محمد رحیم؛ احمدی­پور، زهرا (1382) درجه­بندی نظام تقسیمات کشوری، تحقیقات جغرافیایی، (35)، صص. 48-35.
رهنمایی، محمد تقی (1388) دولت و شهرنشینی در ایران، مبانی و اصول کلّی نظری توسعة شهر و شهرنشینی در ایران، جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، صص. 165-143.
زیاری، کرامت ا... (1378) اصول و روش­های برنامه­ریزی منطقه­ای، نشر دانشگاه یزد، یزد.
سازمان مدیریت و برنامه­ریزی خراسان شمالی (1394) گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان خراسان شمالی، صص. 98-94.
شکوئی، حسین (1373) دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری، جلد اوّل، چاپ اوّل، انتشارات سمت، تهران.
عزیزی، محمد مهدی؛ یارمحمدی، سیما (1393) تأثیر تقسیمات کشوری جدید بر پراکنده­روی شهری، مطالعة موردی: شهر بجنورد، هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 19 (2)، صص. 116-103.
علی­اکبری اسماعیل؛ فرجی دارابخانی، محمد (1385) شهرهای اداری – سیاسی و ناپایدار شهری، مورد سرابله، جغرافیا و توسعة ناحیه­ای، (6)، صص. 178-155.
علی‌اکبری، اسماعیل (1383)، دولت‌مداری در اقتصاد شهری ایران؛ مطالعة موردی استان ایلام، تحقیقات اقتصادی، 66 (61) صص. 235-209
Alain, R. A (1999) Urbanization and Town in the Third World, London, SOAS, p.31.
Ferdowsian, F. (2002) Modern and Traditional Urban Design, Concepts and Principles in Iran, University of Stuttgart, Institute of Urban Planning, p.65.
Kim, S. (2007-2008) Spatial Inequality and Economic Development: Theories, Fact, and Policies. Working Paper, Commission on Growth and Development, Washington, DC. (6), p.42.
Kolbe, L. (2004) Helsinki: from Provincial to National Centre Twentieth Century Capital Cities Routledge Press, London and New York, p.74.
Kutscherauer, A. (2010) Rigional Disparities in Regional Development of the Czech Republic. Ostrava: University of Ostrava, p.10.
Mcpherson, E. M. (2007) Plant Location Selection Techniques, Jaico Publishing House, USA, p. 21.
Paul Vleugels, R. M. (1990) Industrialization and Secondary Cities in Central Mexico, Saar, bruchen, pp. 225-249.
Pilehvar, A. A. (2007) Partnership, a New Approach for the Urban Management of Iran, Case Study-Management of Mashhad Religious Metropolis, International Journal of Sustainable Development and Planning, 12 (1), pp. 435-444.
Sonne. W. (2004) Berlin Capital under Changing Political Systems. Planning Twentieth Century Capital Cities, Routledge Press, London, p.199.
Steward, K. (2002) Measuring Well-Being and Exclsion in Europe Regions, London:Center for Analysis of Socialexclusion, London School of Economics and Political Science.
Stubbs, M. (2000) Intelligent Urban Management: Learning to Manage and Managing to learn Together for a Change, Urban Studies, 37 (10), pp. 1801-1811.