مکان یابی نواحی مناسب برای احداث تالاب‌های مصنوعی شهری با استفاده از تلفیق دو روش ‌فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) و منطق فازی (مطالعۀ موردی: شمال غرب کلانشهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی تهران

2 دانشجوی دکترا دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

در عصر حاضر که بحران آب بسیاری از کشورها را تهدید می‌کند، معرفی تکنولوژی منطبق با رویکرد کاستن از هدر رفت و بهبود کیفیت آب، گام مؤثّری در کاستن از دامنه بحران حاصل از پدیده خشکسالی است. در همین راستا در چند دهه اخیر سیستم‌های تالابی شکل، طراحی و ساخته شده‌اند که برخی از ‌فرایندها را برای نگهداشت، بازیافت آب و ایجاد فضای سبز در حاشیه شهرها، مناطق صنعتی و زراعی انجام می‌دهند. تالاب‌های ساخته­شده در سطح جهان اکنون برای اصلاح کیفیت آب‌ها در مواجه با منابع آلاینده ثابت و غیرثابت از جمله رواناب‌ها، سیلاب‌ها، فاضلاب‌های خانگی - زراعی و زهکش معادن زغال‌سنگ بکار می‌روند. لذا راندمان این‌گونه سیستم‌ها در بهبود کیفیت و نگهداشت آب‌ها باعث شده که تعداد آنها به سرعت در جهان افزایش یابد. هدف این نوشتار، مکان‌یابی نواحی مناسب برای احداث تالاب‌های مصنوعی در شمال غرب تهران (منطبق بر مناطق شهری 2، 5، 9،10، 17، 18، 21 و 22 تهران) با استفاده از روش ترکیبی ‌فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی و منطق فازی و نرم­افزارExpert choiceاست. بدین منظور پس از رقومی سازی داده‌ها در سیستم اطّلاعات جغرافیایی، لایه‌های نقشه‌ای مختلف شامل ارتفاع، شیب، متوسّط دمای سالانه، لیتولوژی، فاصله از شبکه زهکشی، فاصله از شهر، فاصله از راه‌ها و عمق آب زیرزمینی تولید شد. سپس ارزیابی و مکان‌یابی نواحی مناسب و نامناسب برای احداث تالاب‌های مصنوعی به عمل آمد. نتایج نشان می­دهد که تقریباً 18 درصد از مساحت شمال و شمال غرب منطقه دارای پتانسیل بسیار کم و 34 درصد از مساحت جنوب و جنوب شرق منطقه دارای پتانسیل بسیار زیادی برای احداث تالاب مصنوعی می‌باشند.

کلیدواژه‌ها


آل شیخ، علی‌اصغر (1380) کاربرد GIS در مکان­یابی عرصه­های پخش سیلاب، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، 51، صص. 28-13.
اشقلی فراهانی، عقیل (1380) ارزیابی خطر ناپایداری دامنه‌های طبیعی در منطقه رودبار با استفاده از تئوری فازی، پایان­نامة کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، استاد راهنما: منیژه قهرودی تالی، دانشگاه تربیت‌معلم تهران.
انجمن تخصّصی محیط‌زیست،1389، تأثیر افزایش جمعیّت بر محیط‌زیست، www.mohit-zist.com.
بدری فریمان، مهدی؛ صفائیان، علیرضا؛ شریفان، حمیدرضا (1388) تالاب­های مصنوعی: بازیافت پساب و سیلاب و حمایت از تنوع زیستی، دوّمین همایش ملی اثرات خشکسالی و راهکارهای مدیریت آن، اصفهان، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان و ستاد حوادث غیرمترقبه استانداری اصفهان.
بهباش، روشنا؛ کبابی، بهرام؛ امینی، اردشیر؛ الوندی، رحیم (1387)، اهمّیّت تالاب­های مصنوعی (مطالعۀ موردی: تالاب ناصری)، اوّلین کنفرانس بین­المللی آب، زابل، دانشگاه زابل، پژوهشکدة تالاب بین­المللی هامون، ص. 36.
بیاتانی، علی (1386) ‌تهیّة نقشه پتانسیل معدنی ذخایر مس پرفیری با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطّلاعات جغرافیایی، پایان­نامة کارشناسی ارشد گروه سنجش از دور، استاد راهنما: علی‌اکبر متکان، دانشگاه شهید بهشتی.
تشنه­لب محمد؛ صفارپور؛ نیما (1378) سیستم‌های فازی و کنترلی فازی، چاپ دوّم، انتشارات خواجه نصیرالدین طوسی، تهران.
جباری، ندا (1388) مطالعه عوامل ژئومورفیک تأثیرگذار بر گسترش بی­رویه شهر تهران (مطالعۀ موردی: شمال غرب تهران)، پایان­نامه کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، اساتید راهنما: محمدرضا ثروتی و محمد مهدی حسین­زاده، دانشگاه شهید بهشتی.
خسروی، سمیه (1389) مدل‌سازی شاخص‌های مورفونئوتکتونیک مؤثّر بر کالبد شهر (شهرداری منطقة یک تهران)، پایان­نامة کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، استاد راهنما: منیژه قهرودی تالی، دانشگاه تربیت‌معلم تهران.
رستمی، فرض­الله (1387) اصلاح مدل برآورد رسوب ام پسیاک با به کارگیری تکنیک فازی در حوضه سد زاگرس، پایان‌نامة کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، استاد راهنما: دکتر منیژه قهرودی تالی، دانشگاه تربیت‌معلم تهران.
زیاری، کرامت الله؛ شادمان رودپشتی، مجید؛ حسن‌پور، سیروس؛ مصطفایی، ابوالفضل (1392) مکان­یابی عرصه‌های مناسب فضای سبز شهری با استفاده از روش ترکیبی AHP و فازی در محیط GIS (مطالعة موردی: منطقه 14 شهرداری کلانشهر تهران)، فصلنامۀ فضای جغرافیایی، 43 (13)، صص. 38-19.
شریفی، مظفر؛ چهاردولی، اعظم (1389) مزیت‌ها و محدودیت­ها در استفاده از تالاب­های مصنوعی به منظور تصفیة آب­های آلوده، چهارمین همایش تخصّصی مهندسی محیط­زیست، تهران، دانشکدة محیط­زیست دانشگاه تهران.
صادقی زادگان، صادق (1382) کنوانسیون تالاب‌ها، چاپ اوّل، انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست، تهران.
صفاری، امیر (1387) قابلیّت­ها و محدودیت‌های ژئومورفولوژی کلانشهر تهران به منظور توسعه و ایمنی، پایان­نامة دکتری گروه جغرافیا، دانشگاه تهران.
ضرغام، شریفه (1377) بررسی مسائل تهران بزرگ با تأکید بر نیاز شهروندان تهرانی به فضای سبز، پایان­نامة کارشناسی ارشد گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
عیسوی، وحید؛ کرمی، جلال؛ علیمحمدی، عباس؛ نیک­نژاد، سید علی (1391) مقایسه دو روش تصمیم­گیری AHP و Fuzzy-AHP در مکان‌یابی اوّلیة سدهای زیرزمینی در منطقة طالقان، فصلنامة علوم زمین، 85 (22)، صص. 34-27.
قدسی­پور، سید حسن (1385) ‌فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی، چاپ پنجم، تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
کاسکو، بارت (1386) تفکّر فازی، ترجمه غفاری، علی؛ مقصودپور، عادل؛ ممتاز، علیرضاپور؛ قسیمی، جمشید، چاپ اوّل، تهران، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدّین طوسی.
کوثر، سیدآهنگ (1374)، مقدّمه­ای بر مهار سیلاب‌ها و بهره­وری بهینه از آنها - آبیاری سیلابی - تغذیه مصنوعی - بندهای کوتاه خاکی، مؤسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع، 150، صص.60-44.
کوره‌پزان دزفولی، امین (1387) اصول تئوری مجموعه­های فازی و کاربرد آن در مدل‌سازی مسائل مهندسی آب، چاپ دوّم، جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیرکبیر، تهران.
متکان، علی‌اکبر؛ شکیبا، علیرضا؛ پورعلی، سید حسین؛ نظم­فر، حسین (1386)، مکان‌یابی مناطق مناسب جهت دفن پسماند با استفاده از GIS (ناحیه مورد مطالعه: شهر تبریز)، فصلنامه علوم محیطی، 2 (6)، صص. 132-121.
معاضد، هادی؛ امیرسلطانی، محمد؛ زینال­زاده، کامران؛ کریمی، غلامحسین (1386) استفاده از تالاب­های مصنوعی در تصفیه فاضلاب­های شهری، اوّلین همایش سازگاری با کم‌آبی، تهران، معاونت صنایع و امور زیربنایی وزارت جهاد کشاورزی و شرکت مدیریت منابع آب، ص. 33.
مؤمنی، منصور (1378) مباحث نوین تحقیق در عملیّات، چاپ دوّم، دانشگاه تهران، تهران.
Boutilier, L., Jamieson, R., Gordon, R., Lake, C., Hart, W. (2009) Adsorption, sedimentation, and inactivation coli within wastewater treatment wetlands, Water research, 43, pp. 4370 – 4380.
Cheng, C. H., Yang, K. L., Hwang, C. L. (1999) Evaluating Attack Helicopters by AHP Based on Linguistic Variable Weight, European Journal of Operational Research, 116, pp. 423-435.
Dalu, J. M., Ndamba, J. (2003) Duckweed based wastewater stabilization ponds for wastewater treatment (a low cost technology for small urban areas in Zimbabwe), Physics and Chemistry of the Earth, 28, pp.1147–1160.
Deng, H. (1999) Multicriteria analysis with fuzzy pairwise comparisons, International Journal of Approximate Reasoning, 21, pp. 215-231.
Freimuth, P., Bass, D. (1994) Physicochemical Conditions and Larval Chironomidae (Diptera) of an Urban Pond, Proc. Okla. Acad. Sci, 74, pp.11-16.
Gemitzi, A., Tsihrintzis, V. A., Chirstou, O., Patalas, C. (2007) Use of GIS In Siting stabilization pounds, facilities for domestic wastewater treatment, Journal of Environmental Management, 82, pp.152-160.
Güngör, Z., Serhadlıoğlu, G., Kesen, S. E. (2009) A fuzzy AHP approach to personnel selection problem, Applied Soft Computing, 2, pp. 641-646.
Gledhill, D. G., James, P., Davies, D. H. (2004) Urban Pond: A Landscape of Multiple Meanings, International conference of the Pond Life Project Vaeshartlet Conference centre, England.
Satty, T. L. (1980) Theanalytic hierarchy process, McGraw-Hill, New York, pp. 68-86.
UnitedStates Departement of Agriculture (1982) Ponds, Planing, Design, Construction, Agriculture Handbook, 590, pp.1-96.
Van Alphen B. J., Stoorvogel, J. J. (2000) A FunctionalApprouch to Soil Characterizationin SupportofPrecisionagricalture, Agric Syst, 64, pp.1706-1713.
Zhao, Y. W., Qin, Y., Chen, B., Zhao, X., Li, Y., Yin, X. A., Chen, G. Q. (2009) GIS-based optimization for the locations of sewage treatment plants and sewage outfalls – A case study of Nansha District in Guangzhou City, China, Communications in Nonlinear Science and Numerical Simulation, 14, pp. 1746–1757.