تحلیل فضایی روابط شهرهای کوچک با حوزة نفوذ (مطالعة موردی: بخش گهواره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت مدرس

3 کارشناس ارشد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه

چکیده

در این پژوهش به تحلیل نقش شهر کوچک گهواره در نظام شبکة شهری استان و تأثیر آن در توسعه و تثبیت حوزة نفوذ خود و فضای پیرامونی برای تمرکز خدمات پرداخته شده است. هدف اصلی این مطالعه، بررسی نقش، روابط و وابستگی‏های فضایی شهر گهواره در روستاهای پیرامونی است. نوع پژوهش حاضر، «کاربردی - توسعه‌ای» و روش بررسی آن سیستماتیک «توصیفی - تحلیلی» و پیمایشی است. شهر گهواره در سال 1375 دارای جمعیّتی معادل 5142 نفر که در سال 1385 به 4918 نفر رسید که دارای نرخ رشد منفی (55/0-) و در سال 1390 به 4619 نفر با رشد منفی (24/1-) رسیده است که ضریب کشش‌پذیری منفی در دهه‏های اخیر نشان ضعف شهر در جذب جمعیّت، نگهداشت جمعیّت و تعادل و توسعة منطقه‏ای خود است. در بررسی روابط فضایی شهر گهواره با فضای پیرامونی، روابط اقتصادیدارای میانگین (31/3)، روابط خدماتی(22/4)، روابط تکنولوژیکی(44/1)، روابط آموزشی(88/3)، روابط سیاسی - اداری و سازمانی(76/3)، تحرّکات جمعیّتی(81/3)، روابط اجتماعی (60/2) و روابط فرهنگی (99/2)بوده است که روابط خدماتی شهر گهواره بیشترین میانگین را به خود اختصاص داده است. روابط فضایی شهر گهواره با فضای پیرامونی، روابط اقتصادی با نسبت 13/0، روابط آموزشی 22/0، روابط تکنولوژیکی 02/0، روابط خدماتی 23/0، روابط سیاسی - اداری و سازمانی 16/0، تحرّکات جمعیّتی 14/0، روابط اجتماعی 07/0 و روابط فرهنگی 03/0 را به خود اختصاص داده‌اند. نتایج آزمونtبرای مجموع شاخص‌های مورد استفاده نشان‏دهندة میانگین شاخص‏های روابط فضایی در بخش گهواره که در روابط تکنولوژیکی، تحرّکات جمعیّتی، روابط اجتماعی و فرهنگی در سطح پایین‏تری از میانگین قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم‌زاده، عیسی؛ طبیبی، نجمه؛ شفیعی، یوسف (1391) تحلیلی کارکردی از نقش اقتصادی شهرهای کوچک در توسعة روستایی (بخش شیبکوه فسا)، جغرافیا و برنامه‏ریزی محیطی، 23 (45)، صص. 172-151.
رضوانی، محمد رضا (1381) تحلیل الگوهای روابط و مناسبات شهر و روستا در نواحی روستایی اطراف تهران، پژوهش‏های جغرافیایی، 43، صص. 94-81.
زبردست، اسفندیار (1383) اندازة شهر، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اوّل.
سرایی، محمدحسین؛ پورمحمد، اسماعیل (1391) ارزیابی کنش متقابل حوزه‌های نفوذ شهری در شبکه شهری استان آذربایجان شرقی (با استفاده از مدل جاذبه و روش تحلیل جریان‌ها)، تحقیقات جغرافیایی، 27 (2)، صص. 76-57.
سعیدی، عباس؛ تقی­زاده، فاطمه (1384) پیوندهای روستایی- شهری و توسعة منطقه‌ای: بررسی تطبیقی شهرستان‌های اردکان و باغملک، جغرافیا، 6 (7)، صص. 47-33.
شکویی، حسین (1380) دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، چاپ چهارم، انتشارات سمت، تهران.
صدر موسوی، میرستار؛ طالب‌زاده، میرحیدر (1385) نقش شهرهای کوچک در توسعه فضایی استان آذربایجان غربی (نمونه موردی، شهر ماکونشریه جغرافیا و برنامه‏ریزی، 21، صص. 102-75.
صرافی، مظفر (1377) مبانی برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای، دفتر آمایش و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی.
ضیاء توانا، محمد حسن؛ امیر انتخابی، شهرام (1386) روند تبدیل روستا به شهر و پیامدهای آن در شهرستان تالش، جغرافیا و توسعه، 5 (10)، صص. 128- 107.
ضیاء توانا، محمدحسن؛ شمس‌الدّینی، علی (1389) کارکردهای شهری در توسعة روستایی: نورآباد، جغرافیای انسانی، 2 (3)، صص. 61-45.
فنی، زهره (1382) شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعه منطقه‌ای، انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور، تهران.
کلانتری، خلیل (1392) مدل‌های کمی در برنامه‏ریزی (منطقه‏ای، شهری و روستایی)، مهندسین مشاور طرح و منظر، چاپ دوّم، نشر فرهنگ صبا، تهران.
نصیری، اسماعیل (1388) بررسی تأثیر نقش شهرهای کوچک در سازمان‌دهی نظم فضایی (شهر بومهن)، جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 1، صص. 42-27.
نظریان، اصغر (1375) جایگاه شهرهای کوچک در سازمان‌دهی فضایی و توسعه ملی مورد: زنجان، تحقیقات جغرافیایی، 11 (3)، صص. 71-48.
Barean, I. (2009) Introduction to urban planning, London.
Baresky, F. (2009) urban planning in small towns and Rural Area, Routledge, London.
Clayton, B. D., Dent, D., Dubois, N. (2003) Rural Planning ln Developing Countries, Earthscan Publication Ltd.
Hardoy, J., Satterthwaite, D. (1986) The Rol of Small and Intermedia Urban Centers in the National and Regional Development, London.
Lynch, K. (2005) "Rural-urban Interaction in the developing World", Routledg, London and NewYork.
Rondinelli. D. A. (1985) Applied Methods of Regional analysis, the spatial Dimension of development policy, U.S.A: West View Press.
Satterthwait, D., Cecilia, T. (2003) "The urban part of rural development: the role of small and intermediate urban centers in rural and regional development and poverty reduction", Interrnational Institute for Environment and Development, Washington DC.