تحلیل میزان آسیب پذیری مسکن شهری در مواقع بروز مخاطرات محیطی (زلزله) با استفاده تکنیک های تلفیقی MCDM+GIS (مطالعة موردی: منطقة 6 شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

امروزه با توجّه به افزایش نرخ شهرنشینی به­ویژه در کشورهای درحال‌توسعه، بروز مخاطرات طبیعی از جمله زلزله در شهرها امری اجتناب­ناپذیر بوده، امّا تجربه نشان داده با شناسایی و ارزیابی مناطق آسیب­پذیر و همچنین برنامه­ریزی­های از قبل پیش‌بینی‌شده و تدابیر عملیّاتی در مقابله با چنین اتّفاقاتی می­تواند به طور قابل ملاحظه‌ای خسارات و تلفات ناشی از آن را به حداقل رساند. با توجّه به پیچیدگی مسائل شهری، استفاده از مدل­ها و تکنیک‌های جدید به‌ویژه مدل­های تصمیم­گیری چندمعیاره و نیز تلفیق آنها با سیستم اطّلاعات جغرافیایی (GIS)، از ابزارهای کارآمد در جهت شناسایی نقاط حادثه‌خیز بحران شهری به شمار می­آیند لذا در این پژوهش، از تکنیک تصمیم­گیری چندمعیاره AHP به منظور وزن­دهی و از مدل SAW جهت تلفیق لایه­های مؤثّر در آسیب­پذیری مسکن در منطقة 6 تهران استفاده شده است. بر اساس نتایج تحقیق، پس از طبقه­بندی میزان آسیب­پذیری، 37 درصد کاربری مسکونی در منطقة مورد مطالعه دارای درجة آسیب­پذیری متوسّط ارزیابی شده که عمدتاً در قسمت مرکزی و شرقی منطقة مورد مطالعه واقع شده‌اند. 37 درصد نیز از آسیب­پذیری کم و بسیار کم و 26 درصد از آسیب­پذیری بالا و بسیار بالایی برخوردار بودند. استفاده از نقشة پهنه­بندی خطر، جهت کاهش خسارات و تلفات ناشی از مخاطرات طبیعی می­تواند به عنوان نقشة پایه مورد استفادة مدیران و برنامه­ریزان شهری قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


امینی، الهام؛ حبیب، فرح؛ مجتهدزاده، غلام‌حسین (1389) برنامه‌ریزی کاربری زمین و چگونگی تأثیر آن در کاهش آسیب‌پذیری شهر در برابر زلزله، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 12 (3)، صص. 174-161.
امینی، جمال (1389) تحلیل آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر زلزله (مطالعة موردی منطقة 9 شهرداری تهران)،پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
بحرینی، سید حسن (1375) برنامه‌ریزی کاربری زمین در مناطق زلزله‌خیز نمونه موردی شهرهای لوشان، منجیل و رودبار، چاپ اوّل، مرکز مقابله با انواع بلایای طبیعی ایران.
پورطاهری، مهدی (1389) کاربرد روش‌های تصمیم­گیری چند شاخصه در جغرافیا، انتشارات سمت، تهران.
پورمحمدی، محمدرضا (1391) برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، چاپ چهارم، انتشارات سمت، تهران.
حاتمی­نژاد، حسین؛ فتحی، حمید؛ عشق‌آبادی، فرشید (1388) ارزیابی میزان آسیب‌پذیری لرزه‌ای در شهر نمونة موردی: منطقة 10 شهرداری تهران، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 68، صص. 20-1.
حبیبی، کیومرث؛ نظری عدلی، سعید (1387) پیاده‌سازی ماتریس‌های همجواری در سیستم اطّلاعات مکانی به منظور تعیین و یا تغییر کاربری‌های شهری (نمونة موردی: محلّة خاک سفید تهران)، همایش ژئوماتیک، تهران.
زنگی‌آبادی، علی؛ اسماعیلیان، زهرا (1391) تحلیل شاخص‌های آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر خطر بلایای طبیعی (مطالعة موردی: مساکن شهر اصفهان)، جغرافیا و مخاطرات محیطی، شمارة چهارم، صص. 129-113.
زنگی‌آبادی، علی؛ قادر رحمتی، صفر؛ سلطانی، لیلا (1391) برنامه‌ریزی مدیریت بحران زلزله در شهرها، انتشارات شریعة توس.
عبداللهی، مجید (1391) مدیریت بحران در نواحی شهری، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
عزیزی، محمدمهدی (1383) برنامه­ریزی مسکن و نقش نهادهای محلی، همایش علمی - کاربردی توسعه محلّه­ای، چشم­انداز توسعه پایدار شهر تهران.
غفاری، سید رامین؛ شفقی، سیروس؛ صالحی، نگین (1389) ارزیابی سازگاری کاربری اراضی شهری با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره فازی، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 1 (4)، صص. 76-59.
فرج­زاده اصل، منوچهر؛ احدنژاد، محسن؛ امینی، جمال (1390) ارزیابی آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر زلزله مطالعة موردی منطقة 9 شهرداری تهران، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 3 (9)، صص. 36-19.
محمد مرادی، اصغر؛ اختر کاوان، مهدی (1388) روش‌شناسی مدل‌های تحلیل تصمیم‌گیری چندمعیاره، مجلّة آرمان‌شهر، 2، صص. 125-113.
موسوی، سید عارف؛ رجب صلاحی، حسین؛ جهانگیر، ابراهیم؛ داراب­خانی، رسول (1390)، برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری جهت کاهش آسیب­های ناشی از زلزله با تأکید بر امکان اسکان اضطراری و موقت در ماهدشت، مدیریت شهری، 28، صص. 208-193.
نوجوان، مهدی (1390) کاربرد روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای با تأکید بر
روش­های TOPSIS و SAW، مدیریت شهری، 28، صص. 296-285.
Bartolomei, A., Corigliano, M., Lai, C. (2008) Seismic risk assessment of Italian seaports using GIS. AIP, Conf Proc, pp. 1591–1598.
Iuliana, A. (2012) Multi-criteria vulnerability analysis to earthquake hazard of Bucharest, Romania, Nat Hazards, 63, pp. 1129–1156
Juha I. U. (1998) the geography of disaster vulnerability in megacities, Applied Geography, 18 (1), pp. 7-16.
Peng, Y. (2012) Regional earthquake vulnerability assessment using a combination of MCDM methods. Ann Oper Res.
Sun, C. G (2012) Applications of a GIS-based geotechnical tool to assess spatial earthquake hazards in an urban area, Environ Earth Sci, 65, pp.1987–2001