بررسی میزان تاب‌آوری شهرستان دهگلان در برابر بلایای طبیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه‎ریزی روستایی، دانشکده برنامه‎ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

2 گروه ژئومورفولوژی، دانشکده برنامه‎ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

3 دانشجوی دکتری برنامه‎ریزی آمایش سرزمین، دانشکده برنامه‎ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، ایران.

چکیده

امروزه بلایای طبیعی بیش‌ازپیش جوامع انسانی را تهدید می‎کنند که در صورت نداشتن آگاهی و آمادگی، صدمه‎های جبران‌ناپذیری بر زندگی انسان‎ها، اعم از حوزه‎های سکونتی و دیگر ابعاد اقتصادی، اجتماعی، نهادی و کالبدی - محیطی دارد. در نتیجه جوامع برای کاهش اثر بلایای طبیعی رویکردهای متنوعی را در پیش می‎گیرند. یکی از این رویکردها، تاب‎آوری در برابر بلایای طبیعی است. این پژوهش به بررسی تاب‎آوری مناطق شهرستان دهگلان از ابعاد اقتصادی، اجتماعی، نهادی و کالبدی - محیطی در برابر بلایای طبیعی پرداخته است. شهرستان دهگلان در شرق استان کردستان قرار دارد. تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش توصیفی – تحلیلی مبتنی بر پیمایش است. برای گردآوری اطلاعات میدانی از ابزار پرسش‎نامه سرپرست خانوار و برای انجام تجزیه‌وتحلیل از روش‎های آماری تی (t) تست تک‎نمونه‎ای، رگرسیون و تحلیل واریانس (ANOVA) استفاده شده است. برای تعیین پایایی پرسش‎نامه، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن برای کل پرسش‎نامه 88/0 به دست آمد. نتایج آزمون t نشان داد که سطح تاب‎آوری شهرستان دهگلان در برابر بلایای طبیعی در ابعاد کالبدی - محیطی، اقتصادی، اجتماعی و نهادی به ترتیب با میانگین، 476/3، 358/3، 315/3 و 306/3 در حد مطلوب قرار دارد. ولی باتوجه‌به سطح معنی‎داری بعد کالبدی - محیطی (056/0) که بزرگ‌تر از (p>0.05) است، ازاین‌رو نمی‎تواند تأثیری در تاب‎آوری شهرستان دهگلان داشته باشد. به‌این‌ترتیب بعد اقتصادی بیشترین تأثیرگذاری را بر تاب‎آوری این شهرستان دارد و ابعاد اجتماعی و نهادی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. نتایج این پژوهش می‎تواند برای مقابله با بلایای طبیعی مورداستفاده مسئولین شهرستان قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسدی عزیز آبادی، مهسا؛ زیاری، کرامت اله؛ وطن‌خواهی، محسن (1399). اولویت‎بخشی به ابعاد تاب‎آوری بافت فرسوده شهری بر اساس مدل مکانی تاب‎آوری سوانح (نمونه موردی: بافت فرسوده شهر کرج). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 20 (56)، 311-328. doi: 10.29252/jgs.20.56.311
اسکندری نوده، محمد؛ قلیپور، یاسر؛ فلاح حیدری، فاطمه؛ احمدپور، ایوب (1398). شناسایی ابعاد تاب‎آوری و تأثیر آن بر پایداری شهری رشت. نشریه جغرافیا و پایداری محیط، 9 (3)، 63-77. doi: 0.22126/GES.2019.3436.1913
بدری، سید علی؛ کریم‌زاده، حسین؛ سعدی، سیما؛ کاظمی، نسرین (1398). تحلیل فضایی تاب‎آوری سکونتگاه‎های روستایی در برابر مخاطره زلزله مطالعه موردی: شهرستان مریوان. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 6 (1)، 1-16. doi: 10.29252/jsaeh.6.1.1
پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی؛ شیرانی، زهرا (1395). طراحی شهری و تاب‎آوری شهری (بررسی موردی: منطقه جلفا اصفهان). نشریه نامه معماری و شهرسازی، 9 (17)، 99-116. doi: 10.30480/AUP.2016.323
پرورش، زهرا (1392). سنجش میزان تابآوری اجتماعات جدید شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعی (نمونه موردی: شهرهای جدید منطقة شهری اصفهان). پایان‎نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی https://irandoc.ac. ir
پودینه، محمد؛ میری، غلامرضا؛ انوری، محمدرضا (1401). واسنجی جایگاه سازمان‌های مدیریت بحران در افزایش تاب‎آوری شهری (مطالعه موردی: شهر زابل). مدیریت بحران، 11 (1)، 129-140. doi: 20.1001.1.23453915.1401.11.1.7.4
حاجی‌زاده، فاضل؛ ایستگلدی، مصطفی (1397). تحلیلی بر تا‎ب‎آوری سکونتگاه‎های روستایی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: دهستان حومه شهرستان ملارد). مدیریت مخاطرات محیطی، 5 (1)، 67-83. doi: 10.22059/JHSCI.2018.251995.334
دربان آستانه، علیرضا؛ هرائینی، مصطفی (1398). تحلیل فضایی تاب‎آوری اجتماعی، اقتصادی اجتماعات محلی در برابر زلزله (مطالعه موردی: بخش آفتاب- شهرستان تهران). نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، 23 (68)، 91-111. https://geoplanning. abrizu.ac.ir/article_9374_a4076ee6297f202c021368513d8a3c41
رضایی، محمدرضا؛ سرایی، محمدحسین؛ بسطامی نیا، امیر (1395). تبیین و تحلیل مفهوم تاب‎آوری و شاخص‎ها و چارچوب‎های آن در سوانح طبیعی. فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 6 (1)، 30-46. http://dpmk. r/browse.php?mag_id= 5&slc_lang=fa&sid=1
رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزگار، اکبر؛ شایان، سیاوش (1390). تبیین مفهومی تاب‎آوری و شاخص‎سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‎محور (CBDM). مدرس علوم انسانی – برنامه‎ریزی و آمایش فضا، 15 (4)، 41-19. https://hsmsp. odares.ac.ir/browse.php?mag_id=233&slc_lang=fa&sid=21
سالنامه آماری استان کردستان، 1393. https://www. mar.org.ir/salnameh-amari
ساسان‌پور، فرزانه؛ آهنگری، نوید؛ حاجی نژاد؛ صادق (1396). ارزیابی تاب‎آوری منطقه 12 کلان‌شهر تهران در برابر مخاطرات طبیعی. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 4 (3)، 85-98. https://jsaeh.khu.ac.ir/article-1-2751-en.html
شایان، محسن؛ پایدار، ابوذر؛ بازوند، سجاد (1396). تحلیل تاثیرات ارتقای شاخص‎های تاب‎آوری بر پایداری سکونتگاه‎های روستایی در برابر سیلاب (مطالعه موردی: نواحی روستایی شهرستان زرین دشت). مدیریت مخاطرات محیطی، 4 (2)، 121-103. doi: 0.22059/JHSCI.2017.241742.277
شهابی، هیمن؛ قلیزاده، محمد حسین؛ نیری، هادی (1390). پهنه بندی خطر زمین لرزه با روش تحلیل چند معیاره ی فضایی. جغرافیا و توسعه، 9 (21)، 65-80. doi: 0.22111/GDIJ.2011.580
عنابستانی، علی اکبر؛ جوانشیری، مهدی؛ محمودی، حمیده؛ دربان آستانه، محمدرضا (1396). تحلیل فضایی سطح تاب آوری سکونتگاه‎های روستایی در برابر مخاطرات محیطی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان فاروج). نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 4 (4)، 17-38. https://jsaeh. hu.ac.ir/article-1-2722-en.html
فرزاد بهتاش، محمدرضا؛ کی‌نژاد، محمدعلی؛ پیربابایی، محمدتقی؛ عسگری، علی (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری (کلان شهر تبریز). نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 18(3)، 33-42. doi: 0.22059/JFAUP.2013. 51316
فلاح مهرجردی، نازنین؛ حنایی، تکتم (1399). ارزیابی میزان تاب‎آوری محله شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعی ( مورد پژوهی: محله آب و برق مشهد). نشریه جغرافیا و توسعه، 18 (59)، 227-246. doi: 0.22111/GDIJ.2020.5473
قنبری، ابوالفضل (1399). ارزیابی ارتباط بین تاب‎آوری منطقه‎ای و آسیب‎پذیری محیطی در کرانه شرقی دریاچه ارومیه با استفاده از GIS. نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، 24(72)، 319-356. doi: 0.22034/GP.2020.10853
کرمی، فریبا؛ بیاتی خطیبی، مریم؛ رستمی همای علیا، نرگس (1401). بررسی تاب‎آوری نواحی روستایی پیراشهری در برابر سیلاب (مطالعه موردی: برخی روستاهای دهستان میدان‎چای). نشریه جغرافیا و برنامهریزی، 26(80)، 251-271. doi: 10.22034/GP.2021.46066.2840
محمدی، سعدی (1400). تحلیل و سنجش ارتباط تنوع بخشی اقتصادی با تغییرات سطح تاب‎آوری نواحی روستایی (مطالعۀ موردی: شهرستان‎های مریوان و سروآباد استان کردستان). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 11(39)، 23-44. doi: 0.30488/GPS. 2021.91923
مرکز آمار ایران (1395)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، استان کردستان. https://www. mar.org.ir
معصوم‎پور سماکوش، جعفر؛ عزمی، آثیژ؛ رمضان زاده لسبوئی، مهدی؛ نوری، مجتبی (1400). بررسی میزان تاب‎آوری ساکنین نواحی روستایی استان کرمانشاه در مواجهه با بلایای طبیعی. فصلنامه دانش پیشگیرى و مدیریت بحران، 11 (1)، 37-24. http://dpmk. r/article-1-380-en.html
مهری، سونیا؛ حاجی، خدیجه؛ علیزاده، وریا؛ مصطفی زاده، رئوف (1396). ارزیابی تغییرات مکانی شدت دوره‎های خشکسالی هواشناسی در مقیاس‎های زمانی متفاوت در استان کردستان. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 26 (102)، 162-151. doi: rg/10.22131/sepehr.2017.27464
میرزاعلی، محمد؛ نظری، عبدالحمید؛ اونق، مجید (1397). سنجش ابعاد کالبدی تاب‎آوری جوامع روستایی در مواجهه با سیل (مطالعه موردی: حوضه آبخیز گرگانرود). نشریه برنامهریزی توسعه کالبدی، 5 (3)، 111-133. doi: 10.30473/ psp.2018.5262