تدوین راهبردهای پایداری زیرساخت‎های سبز شهری با استفاده از ارزیابی تغییرات سیمای سرزمین (مطالعه موردی: منطقه دو کلان‌شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه برنامه‎ریزی، مدیریت و آموزش محیط‎زیست، دانشکده محیط‎زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 گروه برنامه‎ریزی، مدیریت و آموزش محیط‎زیست، دانشکده محیط‌زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 گروه مطالعات محیطی، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی (سمت)، تهران، ایران.

4 گروه اقتصاد، آموزش و سیاست محیط‎زیست، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

توسعه افسارگسیخته کالبدی - فضایی شهرها، باعث تغییر پوشش اراضی و ازدست‌رفتن انسجام زیرساخت‎های سبز می‎شود. همواره در شهرها این خطر وجود دارد که پایداری این زیرساخت‎ها در مقایسه با توسعه شهری نادیده گرفته شود. این زیرساخت‎ها (اراضی رودکناری، باغ‎ها، پارک‎های شهری، سبز راه‌های دست کاشت و اراضی بایر) با حضور در درون و پیرامون شهرها، می‎توانند خدمات اکوسیستمی بی‎شماری را عرضه نمایند که در صورت ازدست‌رفتن غیرقابل‌جایگزین خواهند بود. به‌این‌ترتیب، شناخت روند تغییرپذیری به‌منظور هدایت برنامه‎ریزی و مدیریت سیمای سرزمین شهری ضروری است. هدف این پژوهش، ارزیابی و پیش‎بینی تغییرات پوشش اراضی، سنجش تغییرات ساختار سیمای سرزمین و سپس پیشنهاد راهبردهای پایداری زیرساخت‎های سبز به‌منظور هدایت مدیریت سیمای سرزمین در منطقه دو کلان‌شهر تهران است. این منطقه از گذشته به دلیل گذر دو رود - دره درکه و فرحزاد موقعیت ممتازی نیز داشته است. در این پژوهش به‌منظور تهیه نقشه‎ پوشش‎های مختلف اراضی، از تصاویر ماهواره‎ای سال‎های 1986، 2000 و 2016 و نرم‎افزار IDRISI استفاده شده است. همچنین برای پیش‎بینی پوشش اراضی سال 2032، زنجیره مارکوف و همان نرم‎افزار به کار گرفته شده است. بر اساس هدف این پژوهش، سه‌طبقه فضای سبز، فضای باز و فضای انسان‎ساخت موردنظر بوده و دوطبقه فضای سبز و فضای باز به‌عنوان زیرساخت سبز تلقی شده است. همچنین به‌منظور تحلیل تغییرات ساختاری، از محاسبه سنجه‎های NP، MPS، MPAR، CONTIG، MESH، SPLIT، LP، PLAND و Division در نرم‎افزار FRAGSTATS استفاده شده است. در مجموع طی سال‎های 1986 تا 2016، به ترتیب حدود 617 هکتار از اراضی سبز و 1100 هکتار از اراضی باز به اراضی انسان‎ساخت تبدیل شده‎اند. باتوجه‌به یافته‎ها که بیانگر جایگزین‌شدن گسترده زیرساخت‎های سبز توسط اراضی ساخته شده و ازدست‌رفتن انسجام آن‎ها است، راهبردهایی بر اساس پنج اصل اکولوژی سیمای سرزمین پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آل‎محمد، سیده؛ یاوری، احمدرضا؛ صالحی، اسماعیل؛ زبردست، لعبت (1393). به‌کارگیری ارزیابی ‌‌راهبردی‌‌ محیط‌‌زیست به‌منظور تدوین سیاست‌‌های برنامۀ توسعۀ پایدار دریاچۀ ارومیه. محیطشناسی، 40 (3)، 645-667.
آل‎محمد، سیده؛ یاوری، احمدرضا؛ ملک محمدی، بهرام؛ صالحی، اسماعیل؛ امیری، محمدجواد (1399). نقشه‌سازی مشارکتی پهنه استفاده مردمی دهستان دنا در مجاورت منطقه حفاظت‌شده دنا. جغرافیا و پایداری محیط، 10 (1)، 53-68.
برق‌جلوه، شهیندخت؛ مدقالچی، نیکو؛ مبرقعی دینان، نغمه (1392). ارزیابی عملکرد بوم‎شناختی دالان رود درۀ شهری (تهران: دالان رود درۀ درکه. پژوهشهای محیط‌زیست، 4 (8)، 91-104.
برق‎جلوه، شهیندخت؛ صیاد، نیما (1391). راهبردهای ارتقا کیفیت فضاهای عمومی طبیعی شهری سیمای سرزمین رود - دره فرحزاد تهران. فصلنامه علوم محیطی، 10 (1)، 103-118.
تقدسی، محمدمهدی؛ حسنلو، مهدی؛ افتخاری، کامران (1398). ارزیابی و مقایسه روش‎های طبقه‎بندی نظارت شده جهت تهیه نقشه درجات شوری خاک با استفاده از تصاویر ماهواره‎ای سنتینل-2. فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 28 (110)، 37-52.
حسن‎پور، پرستو؛ سیاح نیا، رومینا؛ اسماعیل‌زاده، حسن (1399). ارزیابی ساختار اکولوژیکی فضای سبز شهری با رویکرد سیمای سرزمین (مطالعه موردی: منطقه 22 تهران). فصلنامه علوم محیطی، 18 (1)، 108-202.
صابونچی، پریچهر؛ ابرقویی، حمیده؛ متدین، حشمت اله (1397). شبکه‌های سبز منظرین؛ نقش مفصل‌بندی در یکپارچگی فضاهای سبز در منظر شهرهای معاصر ایران. باغ نظر، 15 (62)، 5-16.
کمانرودی کجوری، موسی؛ صفاری، امیر؛ سلیمانی، محمد؛ نعمتی ثانی، مریم (1399). عوامل و معیارهای مدیریت اکولوژیک محور رود - دره‌های کلان‌شهر تهران (مطالعه موردی: رود - دره کن). تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، ۷ (۲)، 21-32.
لطفی، حیدر؛ موسی‎زاده، حسین (1399). باززنده‌سازی فضا‏های باز اطراف رودخانه‎های شهری و نقش آن در کیفیت زندگی و امنیت شهروندان (مطالعۀ موردی: رودخانۀ النگدره در شهر گرگان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 52 (1)، 199-219.
محمودی، مهران؛ رفیعیان، مجتبی؛ شایان، سیاوش (1392). برنامه‎ریزی کاربری اراضی در مناطق حساس شهری (مطالعه موردی رود - دره فرحزاد تهران). مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقهای، 4 (16)، 47-64.
موذنی، کیمیا؛ رفیعیان، مجتبی؛ ایزدی، محمد سعید (1398). ارزش‌گذاری مؤلفه‌ها و شاخص‌های بازآفرینی پایدار رود دره‌های شهری تهران (مطالعه موردی: رود - دره درکه). فصلنامه شهر پایدار، 2 (4)، 56-82.
ناروئی، بهروز؛ برق‎جلوه، شهیندخت؛ اسماعیل زاده، حسن؛ زبردست، لعبت (1401). ارزیابی تغییرات فضایی - زمانی زیرساخت سبز شهری مبتنی بر الگوریتم درخت تصمیم‎گیری فرایندهای فضایی (مطالعه موردی: سیمای سرزمین تهران). فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 31 (122)، 167-188.
یزدان‌پناه، مهسا؛ یاوری، احمدرضا؛ زبردست، لعبت؛ آل‎محمد، سیده (1393). ارزیابی زیرساخت‌های سبز شهری به‌منظور اصلاح تدریجی آن‌ها در سیمای سرزمین تهران. محیطشناسی، 41 (3)، 613-625.
یوسفی، صالح؛ تازه، مهدی؛ میرزایی، سمیه؛ مرادی، حمیدرضا؛ توانگر، شهلا (1393). مقایسه الگوریتم‎های مختلف طبقه‌بندی تصاویر ماهواره‎ای در تهیه نقشه کاربری اراضی (مطالعه موردی: شهرستان نور)، سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 5 (3)، 67-76.