بررسی ارتباط بین تغییرات مورفولوژی شهری با دمای سطح زمین به‌منظور مدیریت جزیره حرارتی شهری (مطالعه موردی: شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه برنامه‎ریزی محیط زیست، دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

رشد سـریع و بـدون برنامه‎ریزی مناطق شهری و به‌تبع آن تغییر فرم و هندسه شهری یکی از عوامل مؤثر بر افزایش دمای سطح زمین در شهرها است که باعث ایجاد جزیره حرارتی می‎شود. این مقاله تأثیر الگوهای مختلف توسعه زمین را بر تغییرات حرارتی، درون محیط ناهمگن شهری ارزیابی می‎کند. از هجده تصویر ماهواره‎ای لندست برای سال‎های ۱۹۹۵، ۲۰۰۸ و ۲۰۲۱ (میانگین تصاویر بدون ابر برای هرسال) استفاده شده است. در ابتدا الگوهای مختلف توسعه زمین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست در نرم‌افزار ساگا جی آی اس بر اساس روش استوارت و اوک تولید شد. در مرحله دوم دمای سطح زمین با استفاده از الگوریتم تک کانال برای سال‎های ۱۹۹۵، ۲۰۰۸ و ۲۰۲۱ استخراج شد. در مرحله سوم ارتباط بین میانگین دمای سطح زمین و فرم ناهمگن شهر تهران موردبحث قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین میزان دمای ثبت شده برای میانگین‎ دما برای سال ۱۹۹۵، ۲۰۰۸ و ۲۰۲۱ در رده‌ها مربوط به رده صنایع سنگین به ترتیب دمای ۳۲/۴۵، ۱۸/۴۸ و ۸۷/۵۱ درجه سانتی‎گراد است. در رتبه دوم بالاترین دمای ثبت شده، رده خاک برهنه یا ماسه و شن قرار دارد که به ترتیب دارای دمای ۲۵/۴۷، ۲۵/۴۹ و ۳۶/۵۲ درجه سانتی‎گراد را داشت. در مورد عامل پایین‎ترین حداقل‎های دمایی؛ پایین‎ترین دمای رده‌ها در میانگین‎ها مربوط به رده آب بود. میانگین دمایی آب به ترتیب برابر ۵/۲۰، ۶۳/۲۲ و ۱۵/۲۳ درجه سانتی‎گراد بود. همچنین نتایج بیانگر این بود که ساختمان‎های کوتاه مرتبه متراکم نسبت به ساختمان‎های بلندمرتبه و ساختمان‎های میان مرتبه متراکم دمای بالاتری دارند. به‌طورکلی اختلاف حداقل و حداکثر دما در منطقه موردمطالعه نشان‎دهنده تأثیر قابل‌توجه فرم شهری بر دما است. این یافته‎ها برای درک بهتر محیط‌زیست شهری و همچنین برنامه‎ریزی برای نحوه استفاده از زمین به‌منظور به‌حداقل‌رساندن اثرهای محیط‌زیست شهری مفید است.

کلیدواژه‌ها


اسدی، یاسمن؛ حمزه، سعید؛ کیاورز مقدم، مجید (۱۳۹۹). بررسی تأثیرات کاربری زمین و پوشش گیاهی بر جزایر گرمایی شهری با استفاده از سنجه‌های سیمای سرزمین (مطالعۀ موردی: منطقۀ ۶ تهران). پژوهشهای جغرافیای انسانی، ۵۲ (۲)، ۷۵۹-۷۷۳.
ثناگر دربانی، الهام؛ رفیعیان، مجتبی؛ حنایی، تکتم؛ منصفی پراپری، دانیال (1399). کاهش تأثیرات جزایر حرارتی شهری بر سلامت انسان‌ها از طریق تغییرات فرم شهری در اقلیم گرم و خشک شهر مشهد (نمونه موردی الگوی بافت شطرنجی محله شاهد و بافت ارگانیک محله پاچنار). فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 22 (4)، 375-387.
صادقی نیا، علیرضا؛ علیجانی، بهلول؛ ضیاییان فیروزآبادی، پرویز (۱۳۹۲). تحلیل فضایی - زمانی جزیره حرارتی کلان‌شهر تهران با استفاده از سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی. جغرافیا و مخاطرات محیطی، ۱ (۴)، ۱-17.‎
علوی پناه، سید کاظم؛ هاشمی دره بادامی، سیروس؛ کاظم‌زاده، علی (۱۳۹۴). تحلیل زمانی – مکانی جزیرۀ حرارتی شهر مشهد باتوجه‌به گسترش شهر و تغییرات کاربری - پوشش زمین. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، ۳ (۱)،۱-۱۷.
علیجانی، بهلول؛ طولابی نژاد، میثم؛ صیادی، فریبا (1396). محاسبه شدت جزیره حرارتی بر اساس هندسه شهری موردمطالعه: محله کوچه‌باغ شهر تبریز. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 4 (3)، 99-112.
کریمی فیروزجایی، محمد؛ کیاورز، مجید؛ علوی پناه، سیدکاظم (۱۳۹۶). پایش و پیش‌بینی شدت جزیره حرارتی شهر بابل باتوجه‌به گسترش شهری و تغییرات کاربری اراضی در بازه زمانی ۱۳۹۴-۱۳۶۴. مهندسی فناوری اطلاعات مکانی، ۵(۳)،۱۵۱-۱۲۳.
نادی زاده شورابه، سامان؛ حمزه، سعید (1398). بررسی تأثیر پارامترهای محیطی و جمعیتی بر توزیع مکانی دمای سطح کلان‏شهر تهران با تلفیق مدل‏‏ های آماری و مدل تک ‏پنجره. پژوهش های جغرافیای طبیعی، 51 (2)، 263-282.
نادی‌زاده شورابه، سامان؛ حمزه، سعید؛ کیاورز، مجید، افشاری‌پور؛ سید کریم (۱۳۹۷). بررسی تغییرات مکانی - زمانی کاربری اراضی، گسترش شهری و تأثیر آن بر افزایش دمای سطح زمین با استفاده از تصاویر چندزمانة لندست (مطالعة موردی: شهر گرگان). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، ۶ (۳)، ۵۴۵-568.