بررسی اثر توسعه منطقه‌ای به شکل تغییر کاربری اراضی بر سطح ایستابی سفره آب زیرزمینی (مطالعه موردی: حوضه آبخیز دامغان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه بیابانزدایی، دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

منابع آب زیرزمینی پس از یخچال‌های قطبی، دومین منبع آب شیرین موجود در جهان به شمار می‌روند. بررسی تغییرات سطح آب زیرزمینی در برنامه‌ریزی و مدیریت پایدار هر منطقه از اهمیت فراوانی برخوردار است. هدف از این مطالعه بررسی تغییرات مکانی و زمانی سطح آب زیرزمینی حوضه آبخیز دامغان در ارتباط با تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش‌های زمین‌آمار، سنجش‌ازدور و روندیابی تغییرات با استفاده از نرم‌افزار R در دوره آماری ۱۳۷۲-۱۳۹۸ است. داده‌های سطح ایستابی به‌صورت میانگین برای هر دوره اطلاعات ۱۷۶۰ حلقه چاه عمیق، نیمه‌عمیق، مادرچاه قنوات جمع‌آوری گردید. پس از کنترل کیفیت، صحت و بررسی نرمال بودن داده‌ها با استفاده از روش کریجینگ و IDW میان‌یابی گردید و با استفاده از نرم‌افزار R روندیابی تغییرات صورت گرفت و در نهایت تغییرات کاربری اراضی برای سال‌های ۱۹۹۳، ۲۰۰۰،۲۰۱۰، ۲۰۱۵ و ۲۰۲۰ با استفاده از تصاویر ماهواره لندست و سنجش‌ازدور مورد بررسی قرار گرفت و رابطه آن با تغییرات سطح منابع آب زیرزمینی با استفاده از روش زمین‌آمار مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که سطح ایستابی آب زیرزمینی در بیشتر قسمت‌های حوضه ازجمله قسمت شرق، شمال، جنوب غرب کاهش داشته در این مناطق که سالانه به طور میانگین ۵۶ سانتی‌متری و در طی ۲۶ سال ۷/۱۴ متر افت سطح آب زیرزمینی رخ‌داده است، بیشترین تغییرات کاربری اراضی نیز در این مناطق اتفاق افتاده است به‌گونه‌ای که مساحت اراضی باغی ۳۷/۱۰۰۱۶ هکتار افزایش، مناطق شهری ۰۲/۶۳۷ هکتار افزایش، اراضی بدون پوشش (بایر) ۴/۷۶۹۰۷ هکتار افزایش، منابع آب سطح ناشی از احداث سد ۱۵/۴۵۳ هکتار افزایش، مراتع ۵۸/۳۰۳۳۷ هکتار کاهش، جنگل ۸۶/۴۸۳۲۵ هکتار کاهش و اراضی کشاورزی ۴۷/۹۳۵۰ کاهش از سال ۱۹۹۳ تا ۲۰۲۰ داشته است.

کلیدواژه‌ها


اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان (۱۳۹۹). گزارش مطالعات تفصیلی - اجرایی آبخیزداری استان سمنان. سمنان: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان.
اصغری سراسکانرود، صیاد؛ قلعه، احسان؛ عبادی، الهام (۱۴۰۰). بررسی تغییرات کاربری اراضی و ارتباط آن با سطح آب‌های زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت اردبیل). سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، ۱۲ (۱)، ۱۰۶-۸۶.
اکبرزاده، پیمان؛ یزدانی، محمدرضا؛ نیکو، شیما (1398). بررسی ضرورت ایجاد پلیس آب به‌منظور نظارت بر منابع آب زیرزمینی در روستاهای ایج، جوین و صوفی‌آباد شهرستان سرخه سمنان. جغرافیا و پایداری محیط، 9 (4)، 89-102.
بهمنش، جواد؛ صمدی، رقیه؛ رضایی، حسین (۱۳۹۴). بررسی روند تغییرات تراز آب زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت ارومیه). نشریه پژوهش‌های حفاظت آب‌وخاک، ۲۲ (۴)، ۸۴-۶۷.
حقی زاده، علی؛ نصراللهی، علی حیدر، ارشیا، آزاده (۱۳۹۷). اثر تغییرات کاربری اراضی بر روی افت تراز آب زیرزمینی (مطالعه موردی منطقه چغلوند استان لرستان). مجله ترویج و توسعه آبخیزداری، ۶ (۲۳)، ۱-۸.
رافعی، اسما؛ دانه‌کار، افشین؛ زند بصیری، مهدی؛ باقر زاده کریمی، مسعود (۱۴۰۰). تحلیلی بر تغییرات پوشش/کاربری اراضی تالاب بین‌المللی شادگان در دو دهه اخیر. نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، ۱(۱)،۱-۱۶.
طاهری، فروزان؛ رهنما، محمدرحیم؛ خوارزمی، امید علی؛ خاکپور، برات علی (۱۳۹۷). بررسی و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای چند زمانۀ شهر شاندیز (طی سال‌های ۱۳۷۹-۱۳۹۴). فصلنامه جغرافیا و توسعه، ۱۶ (۵۰)، ۱۴۲-۱۲۷.
عزیزیان، سجاد (۱۳۹۸). تأثیر کاربری اراضی بر کمیت منابع آب زیرزمینی دشت ملایر همدان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ملایر.
عفیفی، محمدابراهیم (۱۳۹۹). مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل زنجیره‌ای مارکوف و مدل  LCMمطالعه موردی: شهر شیراز. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، ۲۰ (۵۶)، ۱۴۱-۱۵۸.
عمادالدین، سمیه؛ شیدایی مجد، نسرین؛ آرخی، صالح (1399). بررسی تاثیر روند تغییرات کاربری اراضی روی افت تراز آب زیرزمینی (محدوده مطالعاتی: ماهی دشت کرمانشاه). مجله مخاطرات محیطی، 9 (25)، 125-142.
فرامرزی، مرزبان؛ یعقوبی، ثریا؛ کریمی، کامران (۱۳۹۳). اثر تغییرات کاربری اراضی روی افت تراز آب زیرزمینی (مطالعه موردی دشت دهلران ایلام). مجله مدیریت آب در مناطق خشک، ۱ (۲)، ۶۴-۵۵.
قربانی، مهدی؛ نظری سامانی، علی‌اکبر؛ کوهبنانی، حمیدرضا؛ اکبری، فاطمه (۱۳۸۹). ارزیابی روند تغییرات کاربری اراضی حوضه آبخیز طالقان. مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیادانان جهان اسلام، زاهدان: دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۴۲۹-۴۲۲.
مجرد، فیروز؛ ناصریه، مهتاب؛ هاشمی، سیروس (۱۳۹۷). بررسی تغییرات دورهای و فصلی جزیره گرمایی شهر کرمانشاه در شب و روز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای. فصلنامه فیزیک زمین و فضا، ۴۴ (۲)، ۴۷۱-۴۸۳.
مظاهری، محمودرضا؛ اسفندیاری، مهرداد؛ مسیح آبادی، محمدحسن؛ کمالی، اردوان (۱۳۹۲). پایش تغییرات زمانی کاربری اراضی با استفاده از تکنیک‌های سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: جیرفت، استان کرمان). نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی (کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، ۴ (۲)، ۲۵-۳۹.
نصر الهی، محمد؛ ممبنی، مریم؛ ولی‌زاده، سارا؛ خسروی، حسن (۱۳۹۳). بررسی تأثیر روند تغییرات کاربری اراضی/ پوشش زمین‌بر وضعیت منابع آب زیرزمینی، با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای (مطالعه موردی: دشت گیلان‌غرب). فصلنامه علمی‌پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، ۲۳ (۹۱)، ۸۰-۹۳.
نیکزاد، مینا؛ جلیلی، خلیل؛ مرادی، حمیدرضا (۱۳۹۷). برآورد تغییرات زمانی و مکانی سطح ایستابی آبخوان دشت بیستون استان کرمانشاه با روش‌های زمین‌آمار. مجله مهندسی آبیاری و آب، ۸ (۴)، ۷۹-۹۹.
وزارت نیرو (۱۳۹۹). تقسیمات تماب، اداره آب منطقه‌ای استان سمنان.