پایش تاثیر خشکسالی بر تغییرات پوشش گیاهی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای (مطالعه موردی: حوزه آبخیز ایلام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 گروه کارآفرینی و توسعه‌ روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

خشک‌سالی رخدادی طبیعی است که تأثیر قابل توجهی در کشاورزی، اقتصاد و در نتیجه ابعاد مختلف زندگی مردم در مناطق خشک و نیمه‌خشک دارد. پوشش گیاهی یکی از اجزای زندۀ اکوسیستم است و نقش مهمی در بسیاری از فرایندهای اکوسیستمی دارد که به‌شدت تحت‌تأثیر رخدادهای اقلیمی، از جمله خشک‌سالی، است. در پژوهش حاضر، وضعیت تغییرات پوشش گیاهی در رابطه با شاخص‌ خشک‌سالی در محدودۀ حوضۀ آبخیز ایلام (شهرستان ایلام) بررسی شد. در این تحقیق، از آمار ۳۰‌سالۀ (1367ـ1397) بارش ایستگاه‌های سینوپتیک (شهرستان‌های ایلام، مهران، دهلران، سرابله، ایوان، دره‌شهر و آبدانان) برای محاسبۀ شاخص بارش استاندارد (SPI) و از داده‌های تصاویر ماهواره­ای لندست (سنجنده‌های OLI، ETM و TM) برای تهیۀ شاخص تفاضل پوشش گیاهی استاندارد (NDVI) و بررسی تغییرات پوشش گیاهی منطقۀ مورد مطالعه، استفاده شد. واکاوی ارتباط بین شاخص خشک‌سالی (SPI) و شاخص پوشش گیاهی (NDVI) با استفاده از روش هم‌بستگی پیرسون بین لایۀ رستری پوشش گیاهی و خشک‌سالی انجام شد. نتایج نشان داد که بر اساس شاخص SPI محاسبه‌شده، در سال‌های 1382و 1387 پدیدۀ خشک‌سالی با شدت­های بیشتری نسبت به سایر دوره­های مورد بررسی (1367ـ1397) اتفاق افتاده است. نقشۀ دسته‌بندی پوشش گیاهی حاصل از شاخص NDVI در طول سال‌های 1367 تا 1397 بیانگر کاهش سطح پوشش گیاهی از گذشته تا حال بوده، به‌طوری که این کاهش بیشتر در دستۀ پوشش گیاهی متراکم (از 15.959 هکتار در سال 1367 به 6492 هکتار در سال 1397) رخ داده است. بر اساس یافته‌های تحقیق حاضر، نتیجه ­گیری می‌شود که تغییرات پوشش گیاهی در طول زمان با شدت خشک‌سالی ارتباط مستقیمی دارد که مدیران و تصمیم‌گیران عرصۀ منابع طبیعی، به‌منظور مدیریت پوشش گیاهی، باید به این موضوع مهم توجه کنند.

کلیدواژه‌ها


امیدی‌پور، رضا؛ ابراهیمی، عطاءالله؛ طهماسبی، پژمان؛ فرامرزی، مرزبان (1399). تأثیر چرای دام بر رابطۀ بین پوشش و زیتودۀ گیاهی بالای سطح زمین با شاخص­های گیاهی در منطقۀ سبزکوه چهارمحال و بختیاری. مرتع و آبخیزداری، 73 (1)، ۳۳ـ۴۷.
انصافی‌مقدم، طاهره (1386). ارزیابی چند شاخص خشک‌سالی اقلیمی و تعیین مناسب‌ترین شاخص در حوضۀ دریاچۀ نمک. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 14 (۲)، 271ـ288.
باعقیده، محمد؛ علیجانی، بهلول؛ ضیاییان، پرویز (1390). بررسی امکان استفاده از شاخص پوشش گیاهی NDVI در تحلیل خشک‌سالی‌های استان اصفهان. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 1 (4)، ۱ـ۱۶.
پرویز، لاله؛ خیاط‌خلقی، مجید؛ ولی‌زاده، خلیل؛ عراقی‌نژاد، شهاب؛ ایران‌نژاد، پرویز (1390). بررسی کارایی شاخص‌های منتج از فناوری سنجش از دور در ارزیابی خشک‌سالی هواشناسی (مطالعۀ موردی: حوضۀ آبریز سفیدرود). جغرافیا و توسعه، 9 (پیاپی 22)، 147ـ164.
پیری، حلیمه؛ راهداری، وحید؛ ملکی، سعیده (1392). بررسی و مقایسۀ کارایی چهار نمایۀ خشک‌سالی هواشناسی در مدیریت خطر خشک‌سالی‌های استان سیستان و بلوچستان. مهندسی آبیاری و آب ایران, 3 (11)، 96ـ114.
جهانبخش اصل، سعید؛ ساری‌صراف، بهروز؛ خورشیددوست، علی‌محمد؛ رستم‌زاده، هاشم (1389). تحلیل فضایی خشک‌سالی و ترسالی به‌منظور شناخت حساسیت نوسان رطوبتی دشت سراب با استفاده از شاخص MFI و مدل‌هایGIS . جغرافیا و برنامه‌ریزی، 15 (33)، 105ـ130.
خلیلی، علی؛ بذرافشان، ‌جواد (1382). ارزیابی چند نمایۀ خشک‌سالی هواشناسی در نمونه‌های اقلیمی مختلف ایران. مجلۀ نیوار، (48ـ49)، 79ـ93.
دستورانی، مصطفی؛ ولی، عباسعلی؛ سپهر، عادل؛ کمکی چوقی، بایرام (1394). بررسی اثر خشک‌سالی روی پوشش گیاهی با استفاده از سنجندۀ MODIS در خراسان رضوی. مهندسی اکوسیستم بیابان، 4 (7)، ۱ـ۸.
شمسی‌پور، علی‌اکبر؛ علوی‌پناه، سید کاظم؛ محمدی، حسین (1389). بررسی کارایی شاخص‌های گیاهی و حرارتی NOAA-AVHRR در تحلیل خشک‌سالی منطقۀ کاشان. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 17 (3)، ۴۴۵ـ۴۶۵.
علوی‌پناه، سید کاظم؛ رفیعی امام، عمار؛ حسینی، سید زین‌العابدین؛ جعفربیگلو، منصور (1385). بررسی تغییرپذیری طیفی پدیده‌های مختلف پوشش گیاهی و آب با استفاده از سنجش از دور. پژوهش‌های جغرافیایی، 38 (58)، ۸۱ـ۹۷.
فاتحی مرج، احمد؛ باقری‌نیا، مژگان (1390). بررسی خشک‌سالی مرتعی غرب ایران با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای MODIS در سال‌های 1386 تا 1389. مجلۀ علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 5 (16)، ۱۳ـ۲۲.
فاضل دهکردی، لیلا؛ سهرابی، طیبه‌السادات؛ محمودی کهن، فرهاد (1394). پایش خشک‌سالی با استفاده از تصاویر سنجندۀ مودیس در مناطق خشک (مطالعۀ موردی: مراتع استان یزد). مهندسی اکوسیستم بیابان، 4 (9)، 81ـ94.
کریمی، ولی‌الله، حبیب‌نژاد روشن، محمود؛ آبکار، علی‌جان (1390). بررسی شاخص‌های خشک‌سالی هواشناسی در ایستگاه‌های سینوپتیک مازندران. مهندسی آبیاری و آب ایران، 2 (5)، ۱۵ـ۲۵.
میرموسوی، سید حسین؛ کریمی، حمیده (1392). مطالعۀ اثر خشک‌سالی بر روی پوشش گیاهی با استفاده از تصاویر سنجندۀ MODIS (مورد: استان کردستان). جغرافیا و توسعه، 11 (31)، 57ـ76.
یزدانی، محمدرضا؛ چاوشی، ستار؛ خداقلی، مرتضی؛ ثقفیان، بهرام (1390). بررسی خشک‌سالی‌های هواشناسی در استان اصفهان. آب و آبخیز، ۴ (1)، ۴۱ـ۵۱.