بررسی الگوی ناهمگنی محیط حرارتی شهر و ارزیابی اکولوژیک آن در منطقۀ شهری کرج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه برنامه ریزی و طراحی محیط، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 گروه برنامه‌ریزی و طراحی محیط، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 گروه برنامه ریزی و طراحی محیط، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

در اکوسیستم‏های شهری، بررسی الگوی ناهمگنی محیط حرارتی و عوامل مؤثر بر آن در ارزیابی اکولوژیک و آسایش حرارتی محیط شهری ضروری است. از این‏ رو هدف پژوهش حاضر بررسی ناهمگنی مکانی جزایر حرارتی و برودتی منطقۀ شهری با تأکید بر نقش پوشش اراضی در ایجاد آن و همچنین ارزیابی اکولوژیک محیط حرارتی است. از آنجا که اثرات جزایر حرارتی در فصل گرم سال اهمیت بیشتری دارد، این مطالعه در تیرماه سال 1399 با استفاده از تصاویر ماهواره لندست‌ـ8 در منطقۀ شهر کرج انجام شد. در این پژوهش، نقشۀ دمای سطح زمین با استفاده از الگوریتم تک‌پنجره و نقشۀ پوشش اراضی با روش حداکثر شباهت استخراج شد. سپس برای تعیین نقش پوشش اراضی در ایجاد جزایر حرارتی و برودتی، شاخص سهم برای سه طبقۀ عمدۀ پوشش اراضی محاسبه گردید. در ادامه، از نمایۀ واریانس زمینۀ حرارتی شهر (UTFVI) به‏منظور ارزیابی اولیۀ اکولوژیکی استفاده شد. نتایج محاسبۀ شاخص سهم نشان داد اراضی بایر و رهاشده بیشترین نقش (53/1) را در تشکیل جزیرۀ حرارتی داشت، درحالی‏ که کمترین سهم به‏ترتیب مربوط به اراضی انسان‏ساخت (2/0) و طبقۀ باغات، فضای سبز و کشاورزی (76/0) بود. همچنین یافته‏ها نشان داد نقاط داغ حرارتی در شهرک‏های صنعتی حاشیه‏ای و اراضی بایر (حوالی فرودگاه پیام) در جنوب‏ منطقۀ مورد مطالعه واقع شده‏ است. نتایج نمایۀ واریانس زمینۀ حرارتی شهر نشان داد مناطق داخل شهر (به‏ویژه بافت قدیمی و متراکم) از لحاظ اکولوژیکی و آسایش حرارتی، وضعیت بهتری از مناطق تازه‏توسعه‏یافتۀ حواشی شهر دارند. به‏طور کلی از نتایج این پژوهش می‏توان در فرایند برنامه‏ریزی شهری، به‏منظور بهبود وضعیت اکولوژیک شهر از دیدگاه حرارتی، استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها


رزاقی، حبیب‌الله؛ زیاری، کرامت‌الله؛ سعیدی ‌رضوانی، نوید (1390) مدل چندهسته‏ ای و چندمرکزی شهر و کلان‌شهری، از نظریه تا عمل (مورد شهر کرج). فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، 3 (102)، 17323ـ17351.
رهنما، محمدرحیم؛ رضاییان، بیتا (1393). سنجش میزان پراکنش و فشردگی شکل کلان‏ شهرهای ایران با استفاده از مدل‏های کمّی. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، ۴ (16)، ۸۷ـ۱۰۷.
سمیعی، لیلا؛ علی‌خواه ‌اصل، مرضیه؛ رضوانی، محمد (1398). مقایسۀ روش‏های فازی و حداکثر احتمال برای تهیۀ نقشۀ پوشش اراضی تالاب گندمان با استفاده از تصاویر لندست. فصلنامۀ انسان و محیط‌زیست، 17 (1)، 49ـ64.
شجاعی، مرضیه؛ شایسته، کامران؛ عطائیان، بهناز (1398). تأثیر الگوهای سیمای سرزمین بر تغییرات دمای شهری در همدان. جغرافیا و پایداری محیط، 9 (3)، 99ـ114.
علوی‏پناه، سید کاظم؛ احسانی، امیرهوشنگ (1384). تشخیص تغییرات و بیابان‌زایی با استفاده از سامانۀ اطلاعات جغرافیایی و داده‏های ماهواره‏ای چندطیفی. پژوهش‏های جغرافیایی، 51، 50ـ61.
قائمی، ذبیح‌الله؛ مقیم، الهام (1395). مطالعات آمایش سرزمین البرز. سازمان مدیریت و برنامه‏ ریزی استان البرز.