واکاوی ارتباط تاوۀ قطبی با بارش‏های روزانۀ فرین بالا در شمال غرب ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

نوسان تاوۀ قطبی یکی از نمودهای برجستۀ برهم ‏کنش پوشن سپهر و وردسپهر است که در فرین‏های آب‏و‏هوایی نقش بسزایی دارد. بنابراین در پژوهش حاضر، به‌منظور شناسایی پیوند بارش روزانۀ فرین‏ بالا با تاوۀ قطبی و تأثیر کنترلی آن بر سامانه‏ های همدید، به تحلیل زمانی‌ـ‌مکانی تاوۀ قطبی برای ایستگاه‏های واقع در شمال غرب پرداخته شد. در این پژوهش، با توجه به رویکرد آماری‌ـ‌‏همدیدی، ابتدا همگنی داده ‏های بارش و روند بارش در هر شش ایستگاه به‌ترتیب به کمک آزمون‌های نرمال استاندارد مطلق و آزمون رگرسیون خطی مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس به‌منظور تحلیل همدید و آگاهی از چگونگی گسترش و اثرگذاری تاوۀ قطبی بر ایستگاه‏های مورد مطالعه، موقعیت مکانی تاوۀ قطبی با اعمال تحلیل مؤلفه‏های اصلی از نوع T بر روی داده‏های ارتفاع ژئوپتانسیل در تراز 500 هکتوپاسکال برای 177 روز بررسی و 6 مؤلفه تشخیص داده شد که 90 درصد واریانس داده‌ها را تبیین می‌کرد. با تحلیل همدید موقعیت زمانی و مکانی تاوۀ قطبی طی روزهای منتخب، شش الگوی کلی شناسایی شد که در هریک از این الگوها موقعیت مکانی تاوه، امتداد و عمق ناوه متفاوت بود. بیشترین موقعیت قرارگیری تاوه در الگوی اول دیده شد که ناوه ‏های حاصل از تاوه بیشترین عمق و گستردگی را بر روی دریای سیاه داشت. در تمامی الگوها، بارش روزانۀ فرین‏ بالا بر اثر قرارگیری ناوۀ حاصل از تاوۀ قطبی در نزدیکی منطقۀ مورد مطالعه ایجاد شده‏ بود که هم‌زمان با استقرار بندال‏های عظیم رکس و امگایی بر روی اروپا بود.

کلیدواژه‌ها


بازگیر، سعید؛ عباسی، فائزه؛ اسعدی ‌اسکویی، ابراهیم؛ حقیقت، مسعود؛ رضازاده، پرویز (1398). تحلیل همگنی داده‏های دما و بارش در ایران با رویکرد اقلیمی. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 6 (1)، 51ـ70.
برهانی، نجمه؛ احمدی ‌گیوی، فرهنگ؛ محب‏ الحجه، علیرضا؛ میرزائی، محمد (1399). بررسی ارتباط تاوۀ قطبی پوشن‏سپهری با ساختار وردایست دینامیکی در منطقۀ جنو‏ب ‏غرب آسیا همراه با دو مطالعۀ موردی. ژئوفیزیک ایران، 14(2)، 15ـ32.
برارخان‌پور، صدیقه؛ قربانی، خلیل؛ سالاری ‌جزی، میثم؛ رضایی ‌قلعه، لاله (1399). مطالعۀ روند تغییرات فصلی و سالانۀ بارش با روش رگرسیون چندک (مطالعۀ موردی: ایستگاه هاشم‌آباد گرگان). پژوهش‏های اقلیم‌شناسی، 10 (39)، 89ـ104.
پاک ‏نظر، سارا (1383). بررسی موقعیت تاوۀ قطبی و اثر آن بر سرماهای شدید در شمال شرق ایران. پایان‏ نامۀ کارشناسی ارشد هواشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران.
چنگیزی، هاجر (1393). بررسی اقلیم‏شناختی وردایست دینامیکی روی ایران. پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد ژئوفیزیک، مؤسسۀ ژئوفیزیک دانشگاه تهران، تهران.
حسینی ‏صدر، عاطفه؛ راشدی، شهناز؛ محمدی، غلامحسن (1398). تحلیل آماری رود تغییرات بارش در حوضۀ آبریز دریاچۀ ارومیه و ارتباط آن با کاهش تراز آب. سومین کنفرانس ملی هیدرولوژی ایران، تبریز. در: https://civilica.com/doc/951015.
حمیدیان‏پور، محسن؛ خسروی، محمود (1398). ردّپای گرمایشی جهانی در بارش‏های بهار 1398 غرب ایران. کنفرانس منطقه‏ای تغییر اقلیم، تهران، 6، 1ـ10. در: https://civilica.com/doc/1002746.
دانشور وثوقی، فرناز (1399). تعیین تناوب تأثیرگذار در روند سری‏های زمانی بارش و رواناب؛ مطالعۀ موردی: دشت اردبیل. مهندسی منابع آب، 13(4)، 27ـ42.
عباس‏زاده اقدم، کیارا؛ محب‏الحجه، علیرضا؛ احمدی ‏گیوی، فرهنگ (1393). بررسی اثرهای اقلیم‏شناختی تاوۀ قطبی پوشن‏سپهر در منطقۀ جنوب ‏غرب آسیا. فیزیک زمین و فضا، 40 (4)، 127ـ138.
عباس‏زاده ‏تهرانی، نادیا؛ مخدوم، مجید؛ مهدوی، محمد (1389). بررسی تأثیر تغییرات کاربری اراضی بر میزان دبی سیلاب‏ها با کاربرد فناوری سنجش از دور و سامانۀ اطلاعات جغرافیایی (GIS) منطقۀ مورد مطالعه: حوضۀ آبریز رودخانۀ مادرسو. پژوهش‏های محیط‌زیست، 1 (2)، 78ـ90.
علیدادی، معصومه (1389). نقش تاوۀ قطبی در تعیین نوع و مقدار بارش در میانۀ غرب ایران. پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران. 
قاجارنیا، نوید؛ لیاقت، عبدالمجید؛ دانش‏کار آراسته، پیمان (1393). صحت‏سنجی داده‏های بارندگی ایستگاه‏های غیرثبات سازمان هواشناسی و تماب در حوضۀ آبریز دریاچۀ ارومیه. حفاظت منابع آب‏و‏خاک، 4 (1)، 91ـ109.
محمدی، غلامرضا؛ برنا، رضا؛ اسدیان، فریده (1399). تحلیل زمانی‌ـ‌‌‏مکانی تاوۀ قطبی و نقش آن در وقوع روزهای بارش روزانۀ فرین ‌بالا و فراگیر حوضۀ آبریز قره‏سو در استان کرمانشاه. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 7(3)، 179ـ206.
مرادی، حمیدرضا (1380). تحلیل سینوپتیکی تاوۀ قطبی و اثرهای آن بر اقلیم ایران. رسالۀ دکتری جغرافیای طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
مسعودیان، سید ‏ابوالفضل (1385). اقلیم ‏شناسی همدید و کاربرد آن در مطالعات محیطی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.