پایش امنیّت اکولوژیک شهرستان اصفهان با رهیافت خدمات اکوسیستمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه برنامه‌ریزی و طراحی محیط، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 گروه برنامه‌ریزی و طراحی محیط، پژوهشکدة علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

مناطق خشک و نیمه­ خشک جهان براثر عوامل انسانی و طبیعی، دچار تغییر و تخریب شدید شده است. این مناطق به­ علّت دارابودن اکوسیستم­ های منحصربه‌فرد و منابع غنی، نیز مناطق مستعد ازنظر توسعة اقتصادی، نقش مهمّی در کاهش بلاهای طبیعی و رفاه بشر دارند. در این راستا به‌منظور برآورد تأثیر فشارهای انسانی بر ظرفیت زیستی در شهرستان اصفهان در طول سال­های 1379 تا 1398، شاخص­ فشار ردّ پای مصرف و شاخص­ فشار ردّ پای تولید با تکیه بر مفهوم ردّ پای اکولوژیک استفاده شد؛ همچنین به‌منظور برآورد فشارهای ایجادشدة حاصل از ردّ پای مصرف و تولید پسماند (ورودی و خروجی) شاخص توزیع ردّ پای اکولوژیک ارزیابی شد. در پژوهش حاضر برای بررسی سطح امنیّت اکولوژیک خدمت ذخیرة کربن با شاخص ردّ پای اکولوژیک ادغام شد تا عملکرد اکوسیستم نیز به‌عنوان معیاری در ارزیابی­ها لحاظ شود. نتایج نشان داد که باوجود نوسانات متفاوت در روند تغییرات شاخص­ فشار ردّ پای مصرف و شاخص­ فشار ردّ پای تولید در طول دورة مطالعاتی، به ­طور عمده این شاخص­ها روند کاهشی داشته­ اند؛ افزون بر این، منفی ­بودن مقدار شاخص توزیع ردّ پای اکولوژیک نشان‌دهندة اثرگذاری بالاتر ردّ پای مصرف در تعیین شاخص امنیّت اکولوژیک نسبت به ردّ پای تولید بوده است و با توجّه به مدل تصمیم ­گیری، این شاخص در کلاس «ریسک بالا» قرار گرفته است. مقایسة ظرفیت زیستی با ردّ پای اکولوژیک نمایانگر کسری شدید اکولوژیک و امنیّت اکولوژیک پایین در شهرستان اصفهان در طول مدّت‌زمان مورد نظر است. نتایج به‌دست‌آمده از نوشتار پیش رو به سیاست‌گذاران و تصمیم­ گیران کمک خواهد کرد تا با توجّه به ضوابط آمایش سرزمین، راهبردهایی همچون سناریوی کاهش ردّ پای اکولوژیک یا افزایش ظرفیت زیستی را اتّخاذ نمایند.






مناطق خشک و نیمه­خشک جهان براثر عوامل انسانی و طبیعی، دچار تغییر و تخریب شدید شده است. این مناطق به­علّت دارابودن اکوسیستم­های منحصربه‌فرد و منابع غنی، نیز مناطق مستعد ازنظر توسعة اقتصادی، نقش مهمّی در کاهش بلاهای طبیعی و رفاه بشر دارند. در این راستا به‌منظور برآورد تأثیر فشارهای انسانی بر ظرفیت زیستی در شهرستان اصفهان در طول سال­های 1379 تا 1398، شاخص­ فشار ردّ پای مصرف و شاخص­ فشار ردّ پای تولید با تکیه بر مفهوم ردّ پای اکولوژیک استفاده شد؛ همچنین به‌منظور برآورد فشارهای ایجادشدة حاصل از ردّ پای مصرف و تولید پسماند (ورودی و خروجی) شاخص توزیع ردّ پای اکولوژیک ارزیابی شد. در پژوهش حاضر برای بررسی سطح امنیّت اکولوژیک خدمت ذخیرة کربن با شاخص ردّ پای اکولوژیک ادغام شد تا عملکرد اکوسیستم نیز به‌عنوان معیاری در ارزیابی­ها لحاظ شود. نتایج نشان داد که باوجود نوسانات متفاوت در روند تغییرات شاخص­ فشار ردّ پای مصرف و شاخص­ فشار ردّ پای تولید در طول دورة مطالعاتی، به­طور عمده این شاخص­ها روند کاهشی داشته­اند؛ افزون بر این، منفی­بودن مقدار شاخص توزیع ردّ پای اکولوژیک نشان‌دهندة اثرگذاری بالاتر ردّ پای مصرف در تعیین شاخص امنیّت اکولوژیک نسبت به ردّ پای تولید بوده است و با توجّه به مدل تصمیم­گیری، این شاخص در کلاس «ریسک بالا» قرار گرفته است. مقایسة ظرفیت زیستی با ردّ پای اکولوژیک نمایانگر کسری شدید اکولوژیک و امنیّت اکولوژیک پایین در شهرستان اصفهان در طول مدّت‌زمان مورد نظر است. نتایج به‌دست‌آمده از نوشتار پیش رو به سیاست‌گذاران و تصمیم­گیران کمک خواهد کرد تا با توجّه به ضوابط آمایش سرزمین، راهبردهایی همچون سناریوی کاهش ردّ پای اکولوژیک یا افزایش ظرفیت زیستی را اتّخاذ نمایند.

 


 


 


 

کلیدواژه‌ها


اداره جهاد کشاورزی استان اصفهان (1397). سرانة مصرف موادّ غذایی و عملکرد محصولات کشاورزی.
ادارة کلّ شیلات استان اصفهان (1395). سرانة مصرف آبزیان.
اسدالهی، زهرا؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول (1396). بررسی اثر تغییر کاربری اراضی بر عرضة خدمات اکوسیستم (ذخیره و ترسیب کربن). پژوهش‌های محیط‌زیست، 8 (15)، 203-213.
جمعه­ پور، محمود؛ حاتمی­ نژاد، حسین (1392). بررسی وضعیّت توسعة پایدار شهرستان رشت با استفاده از روش جاپای اکولوژیک. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 3 (45)، 191-208.
سازمان هواشناسی (1398). داده‌های هواشناسی استان اصفهان.
ساسان­پور، فرزانه؛ شماعی­زاده، علی؛ عصار، سحر (1396). بررسی توسعة پایدار شهرستان اصفهان با استفاده از روش ردّ پای بوم­شناختی. پژوهش­های دانش زمین، 8 (31)، 29-18.
سالنامة آماری استان اصفهان (1397). معاونت آمار و اطّلاعات.
فیضی، محمدتقی؛ شیرانی، کورش (1396). تهیة نقشة سازندهای پوشش گیاهی براساس مطالعات بوم‌شناسی - گیاه‌شناسی (مطالعة موردی: استان اصفهان). بوم‌شناسی کاربردی، 6 (2)، 63-97.
کریم­ زاده مطلق، زینب؛ لطفی، علی؛ پورمنافعی، سعید (1399). مدل‌سازی تخصیص کاربری اراضی پایدار در اصفهان بزرگ با استفاده از ارزیابی چندمعیاره در محیط GIS. جغرافیا و پایداری محیط، 35 (10)، 35-21
کشتکار، مصطفی (1396). برنامه‌ریزی پایداری سیمای سرزمین مبتنی بر ارکان ارزیابی راهبردی خدمات اکوسیستمی (مطالعة موردی: بیوم زاگرس ایران). پایان‌نامة کارشناسی­ارشد برنامه­ریزی محیط­ زیست، دانشگاه شهید بهشتی.
مبرقعی دینان، نغمه؛ شرزه­ای، غلام­علی؛ مخدوم فرخنده، مجید؛ یاوری، احمدرضا؛ جعفری، حمیدرضا (1388). ارائة الگوی ارزش‌گذاری مکانی کارکرد جذب گاز دی‌اکسید کربن، در جنگل‌های خزری ایران. محیط‌شناسی، 51 (35)، 57-68.
محمدی، نرگس؛ شایسته، کامران؛ ایلدرمی، علیرضا و مل حسینی دارانی، کبری. (1395). ارزیابی ظرفیت برد و امنیّت اکولوژیکی شهر سنندج به روش ردّ پای بوم‌شناختی. جغرافیا و پایداری محیط، 21 (6)، 67-79.