الگوی کاربری ترکیبی در بافت‌های فرسوده ناکارآمد منطقه هجده شهر تهران و نقش آن در بازآفرینی پایدار محلّه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

2 گروه جغرافیای انسانی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادگروه جغرافیا، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

چکیده

توسعة شهری مبتنی بر ترکیب کاربری­ها، رویکرد جدیدی برای نظم­بخشیدن و استفادة بهینه از فضای کالبدی و همچنین دستیابی به پایداری به­ویژه در فرایند بازآفرینی بافت‌های فرسودة ناکارآمد شهری به­شمار می‌آید. هدف از پژوهش حاضر بررسی همبستگی بین کاربری ترکیبی و شاخص‌های پایداری در بافت‌های فرسودة ناکارآمد محلاّت است. در نوشتار پیش رو پس از ارزیابی میزان کاربری ترکیبی به­وسیلة مدل­های آنتروپی، مقیاس دسترسی و آمارة کانونی، با استفاده از تکمیل پرسش­نامه و بهره­گیری از نرم­افزار اِس.پی.اِس.اِس.، میزان پایداری بافت‌های فرسودة ناکارآمد و همچنین همبستگی میان کاربری ترکیبی و پایداری بافت‌های هدف پژوهش محاسبه شده است. یافته­های پژوهش بیانگر آن است که میزان کاربری ترکیبی در محلاّت مورد مطالعه از توزیع یکسانی برخوردار نبوده و ازنظر پایداری نیز، تمامی بافت­های فرسودة ناکارآمد، در وضعیّت پایین­تر از حدّ متوسّط پایداری قرار داشته و ناپایدار به­شمار می­روند؛ همچنین یافته‌های بخش سوم پژوهش بیانگر آن است که بین میزان ترکیبی­بودن کاربری­های محلاّت و شاخص­های پایداری (مشارکت، تنوّع و غنای بصری) رابطه و همبستگی مثبت وجود دارد و برعکس، با افزایش کاربری ترکیبی، پایداری در شاخص­های (همبستگی و تعامل اجتماعی، سرزندگی، دسترسی، سرسبزی، تعلّق مکانی، امنیت، حمل‌ و نقل، کیفیت مسکن و کیفیت محیط) کاهش‌ یافته است. نتایج نهایی پژوهش نشان­دهندة آن است که میزان ترکیبی­بودن کاربری­ها می­تواند بر سطح پایداری بافت­های فرسودة ناکارآمد در محلاّت تأثیرگذار باشد؛ امّا ارتباط درونی شاخص­های پایداری با همدیگر، نوع ترکیب و کیفیت کاربری­های محدودة بافت فرسوده و بافت‌های اطراف، می­تواند جهت­های پایداری بافت­های فرسودة ناکارآمد را مشخّص کند.

کلیدواژه‌ها


آذر، علی؛ حسین­ زاده دلیر، کریم (1387). ساماندهی و به سازی محلاّت سنّتی با استفاده از رویکرد شهرسازی جدید. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 11 (2)، 117-146.
ابراهیم ­­زاده، عیسی؛ قادرمرزی، جمیل (1396). ارزیابی کمّی و کیفی کاربری اراضی شهری با تأکید بر پایداری کاربری مسکونی نمونة موردی: شهر دهگلان در استان کردستان. آمایش محیط، 10 (88)، 1-27.
اسمعیل­ پور، نجما؛ کارآموز، الهام؛ فخارزاده­، زهرا (1394). ارزیابی اختلاط کاربری در فضای شهری خیابان و راهکارهای ارتقای آن (مورد نمونه: خیابان کاشانی در بافت میانی شهر یزد). تحقیقات جغرافیایی، 30 (3)، 1-24.
بحرینی، حسین؛ ایزدی، محمدحسین (1393). رویکردها و سیاست­های نوسازی شهری. مطالعات شهری، 3 (9)، 17-30.
پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت­الله؛ ابدالی، یعقوب؛ الله­ قلی­پور کهرالانی، سارا (1398). تحلیل معیارهای تاب­آوری در بافت­ فرسوده شهری دربرابر زلزله با تأکید بر تاب­آوری کالبدی (مورد: منطقه 10 شهرداری تهران). پژوهش و برنامه ­ریزی شهری، 10 (36)، 1-20.
تیبالدز، فرانسیس‌ (1387). شهرسازی شهروندگرا (ارتقای عرصه ­های همگانی در شهرها و محیط­های شهری). مترجم: محمد احمدی­ نژاد. اصفهان: خاک.
جمعه‌پور، محمود؛ نجفی، غلامرضا؛ شفیعا، سعید (1391). بررسی رابطة تراکم و پایداری اجتماعی در مناطق شهرداری تهران. جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، 23 (4)، 185-200.
جیکوبز، جین (1388). مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی. مترجمین: حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی. تهران: دانشگاه تهران.
حسن­ زاده، مهرنوش؛ سلطان­ زاده، حسین (1395). طبقه­بندی راهبردهای برنامه­ ریزی بازآفرینی براساس سطح پایداری بافت‌های تاریخی. شهر ایرانی - اسلامی، 6 (23)، 19-29.
سازمان نوسازی شهر تهران (1395). سند جامع توسعة محلاّت منطقة هجده شهرداری تهران. تهران.
سلمانی­مقدم، محمد؛ خدابنده­لو، حسن؛ درودی­نیا، عباس؛ میرواحدی، نگین­ سادات (1397). ارزیابی کاربری اراضی شهری با رویکرد عدالت فضایی (مطالعة موردی: شهر زنجان). مطالعات برنامه ­ریزی سکونت گاه­های انسانی، 13(2)، 445 -464.
سلیمانی، محمد؛ فرجام، رسول؛ زنگانه، احمد (1394). توسعه  ترکیبی کاربری­های شهری از نظریه تا اجرا. تهران: جهاد دانشگاهی واحد دانشگاه خوارزمی.
علی­اکبری، اسماعیل (1396). توسعة درونی: ظرفیت­ها و ضرورت­های مدیریت رشد و بازآرایی فضایی کلان­شهر تهران. تحقیقات جغرافیایی، 15(53)، 55-72.
فرجام، رسول (1392). تحلیل فضایی توسعة ترکیبی کاربری­ها و زوال بخش مرکزی شهر: (مورد پژوهش: کلان­ شهر شیراز). پایان­نامة دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، تهران: دانشگاه خوارزمی.
قربانی، رسول؛ ترکمن­نیا، نعیمه (1394). بررسی تطبیقی نقش کاربری ترکیبی بر تولید سفر در محلاّت شهری. جغرافیا و توسعة فضای شهری، 2 (1)، 81-92.
گافرن، پ؛ هویسمان، گی؛ اسکالا، فرانتس (1390). بوم ­شهر. مترجم: نفیسه مرصوصی. تهران: نشر فضا.
لینچ، کوین (1376). تئوری شکل خوب شهر. مترجم: سید حسین بحرینی. تهران: دانشگاه تهران.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران.
نیک­پور، عامر (1390). شهر فشرده، تئوری درمقابل عمل. پایان­ نامة دکتری جغرافیا و برنامه­ ریزی شهری. تهران: دانشگاه تهران.
وحیدی، گلدیس (1387). راهکارهای اجرایی اختلاط کاربری­ها. شهرنگار، 8 (48)، 23-28.
ویلیامز، کتی؛ برتون، الیزابت و جنکز، مایک (1389). دستیابی به شکل پایدار شهری. مترجم: واراز مرادی مسیحی. تهران: پردازش و برنامه­ ریزی شهری.
یعقوبی، مهدی؛ شمس، مجید (1398).بازآفرینی بافت فرسوده با رویکرد توسعة پایدار مطالعة موردی شهر ایلام. شهر پایدار، 2 (1)، 63-77.