پراکنش سازندهای مارنی، کاربری اراضی و فرسایش غالب آن‌ها در استان کرمانشاه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران

2 گروه حفاظت خاک، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3 گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

4 گروه آموزش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران

چکیده

تغییر کاربری سازندهای مارنی منطقة زاگرس منجر به تشدید فرسایش، رسوب، هدررفت رطوبت خاک، تشدید ریزگردها، گرمایش زمین و آلودگی منابع آب شده است. هدف از نوشتار پیش رو تهیه نقشة پراکنش سازندهای مارنی، شناسایی کاربری اراضی و فرسایش غالب آن­ها در استان کرمانشاه بود. نقشه پراکنش سازندهای مارنی با استفاده از بررسی‌های میدانی و نقشه‌های زمین‌شناسی تهیه شد؛ سپس اشکال فرسایش در هریک از سازندها با استفاده از تصاویر ماهواره‏ای اسپات و بررسی میدانی مشخّص شد، امّا کاربری اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای مشخّص شد. نتایج پژوهش نشان داد که در استان کرمانشاه هشت سازند مارنی به­ترتیب مساحت شامل امیران، آغاجاری، گچساران، گورپی، تله زنگ، کشکان، پابده و میشان هستند که رخنمون آن­ها 21/24% مساحت استان است؛ همچنین نتایج نشان داد که سه سازند امیران، کشکان و آغاجاری به­دلیل شرایط توپوگرافی، حسّاسیت به انحلال و تغییر کاربری، آسیب‏ پذیرترین سازندهای مارنی هستند. پدیدة انحلال در مناطق جنگلی، مرتعی و دی م­زارهای شیب‏دار دو سازند امیران و کشکان فعّال‏تر بوده و در مناطق دچار تغییر کاربری، شخم در جهت شیب، زغال‏گیری و جاده‏سازی نامناسب، موجب تشدید فرسایش بین شیاری، شیاری و زمین‏لغزش شده است؛ همچنین این بررسی‏ها نشان داد که در نقاط کم‏شیب فرایند انحلال منجر به تشکیل بالاکند در شاخه‏های فرعی خندق‏ها به­همراه افزایش ابعاد کانال‏های آن­ها می‏شود. بیشترین مساحت منطقة قصرشیرین و ازجمله سامانة کشاورزی گرمسیری روی سازند آغاجاری گسترش دارد که در نقاط دچار تغییر کاربری و تخریب شدید پوشش گیاهی آن پدیده‏های انحلال، فرسایش خندقی و رسوب‏زایی تشدید شده بود. به­ طور کلّی سازندهای مارنی منطقة زاگرس به‏دلیل شرایط کانی‏ شناسی، مقدار زیاد رس و سیلت به ‏همراه توپوگرافی غالب ‏ماهوری نسبت به انحلال و انواع فرسایش و زمین ‏لغزش حسّاس هستند که با تغییر کاربری عرصه‏ های جنگلی و مرتعی، تخریب پوشش گیاهی و شخم در جهت شیب تشدید می‏شود.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم ­زاده، سجاد؛ بذرافشان، جواد؛ قربانی، خلیل (1392). مطالعة تطبیقی شاخص­ های خشکسالی مبتنی بر داده­های ماهواره­ای و زمینی با استفاده از تکنیک تحلیل بردار تغییر (مطالعه موردی: استان کرمانشاه). نشریه آب­وخاک، 27 (5)، 1034-1045.
پرویزی، یحیی؛ قیطوری، محمد؛ حشمتی، مسیب (1393). قابلیت زیرمدل دامنة WEPP در پیش‌بینی دینامیک رواناب و فرسایش خاک در چند تیپ مرتعی نیمه‌خشک. مرتع و آبخیزداری، 67 (4)، 501-513.
حشمتی، مسیب؛ قیطوری، محمد؛ شیخ ویسی، مراد؛ عرب خدری، محمود؛ حسینی، مجید (1396). مقابله با خشکیدگی جنگل‏های زاگرس با رویکردهای جمع­آوری آب باران و حفظ رطوبت خاک به‏منظور مدیریت پیامدهای محیط زیستی آن. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 6 (3)، 125-141.
حشمتی، مسیب؛ قیطوری، محمد (1397). تغییر کاربری اراضی؛ پاشنه آشیل مدیریت بحران‏های زیست‏ محیطی، عوامل و پیامدها. جغرافیا و پایداری محیط، 8 (1)، 89-105.
حقگو، کامران؛ رستمی، نورالدین؛ حشمتی، مسیب؛ فرامرزی، مرزبان (1396). بررسی وضعیّت بیابان‌زایی با استفاده از مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان‌زایی (مطالعة موردی: دشت گندمبان، قصرشیرین). جغرافیا و پایداری محیط، 7 (1)، 21-33.
درویش ­زاده، علی (1370). زمین ­شناسی ایران. لاهور: نشر دانش.
ذوالفقاری، حسن (1384). بررسی فصول طبیعی در استان کرمانشاه. تحقیقات جغرافیایی، 20 (1)، 90-106.
زارعی سهامیه، رضا؛ یوسفی یگانه، بیژن؛ زمانیان، حسن؛ معظمی گودرزی، فروغ (1390). مطالعة محیط رسوبی و زمین‌شیمی ماسه­­ سنگ­های سازند کشکان. زمین ­شناسی کاربردی پیشرفته، 1 (1)، 48-62.
فیض‏ نیا، سادات؛ حشمتی، مسیب؛ احمدی، حسن؛ قدوسی، جمال (1386). بررسی فرسایش آب کندی سازند مارنی آغاجاری در منطقة قصرشیرین. پژوهش سازندگی در منابع طبیعی، 20 (1)، 32-40.
قبادی، محمدحسین؛ رفیعی، بهروز؛ حیدری، مجتبی؛ موسوی، ساجدالدین؛ اسفندیاری، موسی (1393). ژئوشیمی و خاستگاه ماسه ­سنگ­های سازند آغاجاری در استان خوزستان. رسوب ­شناسی کاربردی، 2(3)، 48-61.
کرم، امیر؛ رنجبر، محسن؛ افتخاری، سید مروت؛ یعقوب­ نژاد اصل، نازیلا (1392). طبقه­ بندی واحدهای مورفوکلیماتیک استان کرمانشاه. جغرافیا، 11 (39)، 234-255.
کریمی‏ باوندپور، علیرضا؛ حاجی حسینی، ابوالفضل؛ سهندی، محمدرضا (1378). نقشة زمین‌شناسی کرمانشاه: سری 1:100000: 5458. تهران: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
کمالی، کورش؛ زهتابیان، غلامرضا؛ مصباح ‏زاده، طیبه؛ آرخازلو، حسین شهاب؛ عربخدری، محمود؛ مقدم‏ نیا، علیرضا (1399). ارزیابی شاخص‌های پایداری خاک در مناطق بیابانی (مطالعۀ موردی: عرصه‌های مرتعی و کشاورزی شهرستان سمنان). مرتع و آبخیزداری، 73 (1)، 183-198.
محسنی، حسن؛ طولابی، مجید؛ یوسفی یگانه، بیژن؛ خدابخش، سعید (1393). ارزیابی ژئوشیمی آلی سازند امیران در برش تاقدیس امیران (جنوب باختر لرستان). رسوب­ شناسی کاربردی، 2 (4)، 75-89.
مطیعی، همایون (1372). چینه­شناسی زاگرس. تهران: سازمان زمین­شناسی کشور.
نعمتی پیکانی، مصطفی؛ جلیلیان، نسترن (1391). گیاهان دارویی‌ استان‌ کرمانشاه. تاکسونومی و بیوسیستماتیک، 4 (11)، 69-78.
واعظی، علی­رضا؛ حسن‌زاده، حیدر؛ محمدی، محمدحسین (1392). تغییرات رواناب در ابعاد کرت در نمونه‌های خاک با بافت مختلف تحت رخدادهای یکسان باران شبیه‌سازی‌شده. تحقیقات آب­وخاک ایران، 44 (3)، 243-253.
واعظی، علی­رضا؛ فرومدی، مجید (1397). تغییرات شاخص‌های جریان و فرسایش‌پذیری شیاری تحت تأثیر شدّت باران در خاک مارنی. مجلّة علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 12(40)، 11-22