ارزیابی آسیب پذیری سیمای سرزمین ناشی از شبکه جاده‌ای در استان لرستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه محیط‌زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، بهبهان، ایران

2 گروه محیط‌زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران

3 گروه محیط‌زیست، دانشکده شیلات و محیط‌زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

چکیده

جاده­ها نقش مهمّی در آسیب­پذیری بوم­سازگان­های طبیعی و پایداری آن­ها دارند. هدف از پژوهش حاضر ارائة روش نظام­مند برای ارزیابی آسیب‌پذیری بوم­شناختی به­منظور استفاده در فرایند مکان­یابی و ارزیابی آثار محیط­زیستی جاده­ها است. در نوشتار پیش رو فرایند ارزیابی آسیب­پذیری شامل پنج مرحلة تعیین شاخص­های ابعاد آسیب­پذیری، محاسبه و نقشه­سازی شاخص­ها، استانداردسازی شاخص­ها، تعیین آسیب­پذیری و تحلیل آسیب­پذیری بوم­شناختی است. استان لرستان به­دلیل دارابودن شرایط خاص بوم­شناختی و وجود شبکة جاده­ای مهم در انتقال کالا و مسافر به­منزلة منطقة مورد بررسی انتخاب شد. برای کمّی­سازی سه بُعد آسیب‌پذیری بوم­شناختی شامل حسّاسیت، درمعرض تنش­بودن و ظرفیت سازگاری از شاخص‌های خردشدگی سیمای سرزمین ناشی از جاده، بُعد فراکتال، همسایگی سکونت­گاهی، صدای جاده، فرسایش، شاخص موقعیّت جغرافیایی، شاخص اتّصالات سیمای سرزمین و درجة غالبیت استفاده شده است. نتایج حاصل نشان داد که بیشترین میزان استرس ناشی از جاده بر زیست­گاه­های درختزار در محدوده­ای به مساحت 157270 هکتار، وارد می­شود؛ همچنین مناطق با حسّاسیت بالا در حدود 795132 هکتار (1/28%) از سطح استان را به خود اختصاص می­دهند؛ افزون براین، نتایج مدل آسیب­پذیری نشان داد که از کلّ منطقة مورد بررسی مناطق با آسیب‌پذیری خیلی­ پایین، پایین، متوسّط، بالا و خیلی­بالا به­ترتیب 5/2%، 52%، 1/42%، 1/3% و 3/0% از سطح استان را به خود اختصاص می­دهند. براساس این، حدود نیمی از منطقة مورد مطالعه در پژوهش حاضر از شدّت آسیب پذیری متوسّط به بالا برخوردار است که این امر اهمّیت پژوهش درزمینة ارزیابی آسیب‌پذیری بوم­شناختی در بررسی­های محیط­زیستی طرح­ها و پروژه‌های توسعه­ای را ضروری می­سازد.

کلیدواژه‌ها


 
حق­ندری، فاطمه؛ میرزایی، روح­اله؛ افضلی، افسانه (1396). ارزیابی آسیب­پذیری محیط­زیستی استان لرستان با استفاده از تحلیل تصمیم­گیری چندمعیاره. جغرافیا و پایداری محیط، 7 (4)، 19-34.
سازمان راهداری و حمل­ونقل جاده­ای (1395). سالنامة آماری. تهران: وزارت راه و شهرسازی.
عباسی، حامد؛ شرفی، سیامک؛ مریانجی، زهره (1396). تحلیل فضایی مخاطرات ژئومورفیک تهدید کنندة مجتمع ­های زیستی شهری در استان لرستان. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 4 (2)، 107-125.
قربانی، سمیه؛ حجتی، سیدمحمد؛ ثاقب‌طالبی، خسرو؛ شتایی، شعبان (1395). تأثیر تغییر­ کاربری زمین بر کارکرد اکوهیدرولوژیک تاج­‌پوشش در جنگل بلوط ایرانی Quercus brantii Lindl، حوضة آبخیز قلعه‌گل استان لرستان. تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 24 (3)، 390-401.
References
Abbasi, H., Sharafi, S. & Maryanji, Z. (2017). Geomorphological hazards threatening the spatial analysis of urban living complex in Lorestan province. Journal of Spatial Analysis Environmental Hazards. 4 (2), 107-125. (In Persian)
Adger, W. N. (2006). Vulnerability. Global environmental change, 16(3), 268-281.
Ashrafzadeh, M. R., Naghipour, A. A., Haidarian, M., Kusza, S. & Pilliod, D. S. (2019). Effects of climate change on habitat and connectivity for populations of a vulnerable, endemic salamander in Iran. Global Ecology and Conservation, 19, e00637.
Attenborough, K., Li, K. M. & Horoshenkov, K. (2006). Predicting outdoor sound. CRC Press.
Boarman, W. I. & Sazaki, M. (2006). A highway's road-effect zone for desert tortoises (Gopherus agassizii). Journal of Arid Environments, 65 (1), 94-101.
Boori, M. S. & Voženílek, V. (2014). Land use/cover, vulnerability index and exposer intensity. Journal of Environments, 1 (1), 1-7.
Bradley, M. P. & Smith, E. R. (2004). Using science to assess environmental vulnerabilities. Environmental Monitoring and Assessment, 94 (1-3), 1-7.
Brooks, N. (2003). Vulnerability, risk and adaptation: A conceptual framework. Tyndall Centre for Climate Change Research Working Paper, 38 (38), 1-16.
Chen, J., Chen, J., Liao, A., Cao, X., Chen, L., Chen, X., He, C., Han, G., Peng, S., Lu, M. & Zhang, W. (2015). Global land cover mapping at 30 m resolution: A POK-based operational approach. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 103, 7-27.
Department of Transport Welsh Office. (1988). Calculation of Road Traffic Noise. HMSO Books, London, UK.
Di Ludovico, D. & Romano, B. (2000) The evaluation of environmental fragmentation using GIS techniques. PLANECO Newsletter, 5, 7-8.
Eker, M. & Oguz Coban, H. (2010). Impact of road network on the structure of a multifunctional forest landscape unit in southern Turkey. Journal of Environmental Biology, 31 (1), 157-168.
Etyemezian, V., Kuhns, H., Gillies, J., Chow, J., Hendrickson, K., McGown, M. & Pitchford, M. (2003). Vehicle-based road dust emission measurement (III): effect of speed, traffic volume, location, and season on PM10 road dust emissions in the Treasure Valley, ID. Atmospheric Environment, 37 (32), 4583-4593.
Fahrig, L. (2003). Effects of habitat fragmentation on biodiversity. Annual review of ecology, evolution, and systematics, 34 (1), 487-515.
Finan, T. J., West, C. T., Austin, D. & McGuire, T. (2002) Processes of adaptation to climate variability: a case study from the US Southwest. Climate Research, 21 (3), 299-310.
Forman, R. T. (2000). Estimate of the area affected ecologically by the road system in the United States. Conservation Biology, 14 (1), 31-35.
Ghorbani, S., Hojjati, M., Sagheb Talebi, K. & Shataee, S. (2016). Impact of landuse change on ecohydrological function of canopy in Brant`s oak (Quercus brantii Lindl.) forest in Ghale-gol watershed, Lorestan. Iranian Journal of Forest and Poplar Research, 24 (3), 401-390. (In Persian)
Grant, S. B., Ruki, N. V., Pise, N. R., & Reeves, R. L. (2003). A review of the contaminants and toxicity associated with particles in stormwater runoff. Los-Angeles: University of California and California Department of Transportation.
Haghnadri, F., Mirzaei, R. & Afzali, A. (2018). Environmental Vulnerability Assessment of Lorestan Province Using Multi Criteria Decision Analysis. Geography and Sustainability of Environment, 7 (4), 19-34. (In Persian)
Hashemzadeh Segherloo, I., Bernatchez, L., Golzarianpour, K., Abdoli, A., Primmer, C.R. & Bakhtiary, M. (2012). Genetic differentiation between two sympatric morphs of the blind Iran cave barb Iranocypris typhlops. Journal of fish biology, 81 (5), 1747-1753.
Helldin, J.O., Collinder, P., Bengtsson, D. & Askling, J. (2013). ASSESSMENT OF TRAFFIC NOISE IMPACT IN IMPORTANT BIRD SITES IN SWEDEN--A PRACTICAL METHOD FOR THE REGIONAL SCALE. Oecologia Australi, 17 (1), 48-62.
Jaeger, J., Schwarz-von Raumer, H. G., Esswein, H., Müller, M. & Schmidt-Lüttmann, M. (2007). Time series of landscape fragmentation caused by transportation infrastructure and urban development:  a case study from Baden-Württemberg, Germany. Ecology and Society, 12 (1), 1-28.
Kværner, J., Swensen, G. & Erikstad, L. (2006). Assessing environmental vulnerability in EIA—The content and context of the vulnerability concept in an alternative approach to standard EIA procedure. Environmental Impact Assessment Review, 26 (5), 511-527.
Li, B., Tao, S., Dawson, R. W., Cao, J. & Lam, K. (2002). A GIS based road traffic noise prediction model. Applied Acoustics, 63 (6), 679-691.
Liao, X., Li, W. & Hou, J. (2013). Application of GIS based ecological vulnerability evaluation in environmental impact assessment of master plan of coal mining area. Procedia Environmental Sciences, 18, 271-276.
Lin, S. C. (2015). The width of edge effects of road construction on fauna and ecologically critical road density. Journal of Environmental Engineering and Landscape Management, 23 (4), 241-250.
Lisiak, M., Borowiak, K., Kanclerz, J., Adamska, A. & Szymańczyk, J. (2018). Effect of linear investment on nature and landscape–a case study. Journal of Environmental Engineering and Landscape Management. 26 (2), 158-65.
Liu, J., Hull, V., Batistella, M., DeFries, R., Dietz, T., Fu, F., Hertel, T., Izaurralde, R. C., Lambin, E. & Li, S. (2013). Framing sustainability in a telecoupled world. Ecology and Society, 18 (2), 1-19.
McGarigal, K., Cushman, S. A., Neel, M. C. & Ene, E. (2002). FRAGSTATS: spatial pattern analysis program for categorical maps. Computer software program produced by the authors at the University of Massachusetts, Amherst. Available at the following web site: www. umass. edu/landeco/research/fragstats/fragstats.
Pingxing, L. & Jie, F. (2014). Regional Ecological Vulnerability Assessment of the Guangxi Xijiang River Economic Belt in Southwest China with VSD Model. Journal of resources and ecology, 5 (2), 163-170.
Road Maintenance and Transportation Organization on Road transportation in Iran (2016). Annual Statistical Report on Road transportation in Iran. Tehran, I.R of Iran Road Maintenance & Transportation Organization. (In Persian)
Sano, M., Gainza, J., Baum, S., Choy, D. L., Neumann, S. & Tomlinson, R. (2015) Coastal vulnerability and progress in climate change adaptation: An Australian case study. Regional Studies in Marine Science, 2, 113-123.
Saunders, S.C., Mislivets, M. R., Chen, J. & Cleland, D. T. (2002). Effects of roads on landscape structure within nested ecological units of the Northern Great Lakes Region, USA. Biological conservation, 103 (2), 209-225.
Saura, S. & Torné, J. (2009). Conefor Sensinode 2.2: a software package for quantifying the importance of habitat patches for landscape connectivity. Environmental Modelling & Software, 24, 135-139.
Smit, B. & Wandel, J. (2006). Adaptation, adaptive capacity and vulnerability. Global environmental change, 16 (3), 282-292.
Su, S., Pi, J., Wan, C., Li, H., Xiao, R. & Li, B. (2015). Categorizing social vulnerability patterns in Chinese coastal cities. Ocean & Coastal Management, 116, 1-8.
Toro, J., Duarte, O., Requena, I. & Zamorano, M. (2012). Determining vulnerability importance in environmental impact assessment: The case of Colombia. Environmental Impact Assessment Review, 32 (1), 107-117.
Vardei, M.H., Salmanmahiny, A., Monavari, S. M. & Zarkesh, M. M. K. (2014). Cumulative effects of developed road network on woodland—a landscape approach. Environmental monitoring and assessment, 186 (1), 7335-7347.
Wang, J., Cui, B., Liu, S., Dong, S., Wei, G. & Liu, J. (2007). Effects of road networks on ecosystem service value in the longitudinal range-gorge region. Chinese Science Bulletin, 52 (2), 180-191.
Wang, S., Liu, J. & Yang, C. (2008). Eco-environmental vulnerability evaluation in the Yellow River Basin. China. Pedosphere, 18 (2), 171-82.
Weston, J. (2004). EIA in a risk society. Journal of Environmental Planning and Management, 47 (2), 313-25.
Yang, Y., Ren, X., Zhang, S., Chen, F. & Hou, H. (2017). Incorporating ecological vulnerability assessment into rehabilitation planning for a post-mining area. Environmental Earth Sciences, 76 (6), 245-261.
Zang, Z., Zou, X., Zuo, P., Song, Q., Wang, C. & Wang, J. (2017). Impact of landscape patterns on ecological vulnerability and ecosystem service values: An empirical analysis of Yancheng Nature Reserve in China. Ecological Indicators, 72, 142-152.