تعیین پیشران های کلیدی مؤثّر بر توسعه گردشگری با رویکرد آینده پژوهی (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان مازندران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 پژوهشگر پسادکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

امروزه صنعت گردشگری فراتر از یک صنعت، به‌مثابة پدیدة پویای جهانی و اجتماعی است که پیچیدگی­های خاصّ خود را دارد و شناخت دقیق و تحلیل علمی این پدیده می­تواند چارچوب مطمئنی برای برنامه­ریزی صنعت گردشگری فراهم آورد. این صنعت به­منزلة بزرگ‌ترینتحرّک اجتماعی با پیامدهای فرهنگی، اقتصادی و فضایی متعدّد همواره نیازمند اثربخش­کردن توسعة آن در حال و آینده است. در این راستا برنامه­ریزی برای توسعة گردشگری، به عوامل و شرایط گوناگونی وابسته است که به‌شرط به­کارگیری نظام­مند و ساختاری آن­ها، می­توان به این مهم دست یافت. این موضوع نشان از اهمّیّت آینده­پژوهی و ضرورت تدوین چشم­اندازهای آینده در فرایند توسعة گردشگری دارد. بدین­منظور در پژوهش حاضر سعی بر آن است که پیشران‌های کلیدی مؤثّر بر توسعة گردشگری شناسایی و تحلیل شوند. در نوشتار پیش رو ابتدا با تکنیک پویش محیطی و دلفی، 36 عامل اوّلیّه در پنج حوزة مختلف اجتماعی - فرهنگی، اقتصادی، مدیریت و برنامه­ریزی، زیرساختی - خدماتی و عوامل طبیعی استخراج شده، سپس با استفاده از روش دلفی مدیران، ماتریس اثرات متقاطع مؤلّفه‌ها تشکیل شد. در مرحلة بعد، تحلیل ماتریس با نرم­افزار میک­مک انجام شد. نتایج حاصل از پراکندگی متغیّر­ها در محور تأثیرگذاری و تأثیرپذیری عوامل در نرم­افزار میک­مک، بیانگر ناپایداری سیستم در گردشگری محدودة مورد مطالعه است و بر همین اساس، پنج دسته متغیّر مورد شناسایی قرار گرفت. درنهایت با توجّه به امتیاز بالای اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم عوامل، سیزده عامل اصلی به­مثابة پیشران­های کلیدی در آیندة توسعة گردشگری شهرستان­های استان مازندران شناسایی شدند. از میان پیشران­های مورد ­بررسی نیز، متغیّر­های بخش زیرساختی و خدماتی بیشترین تأثیر را بر توسعة گردشگری مناطق مورد مطالعه و عوامل طبیعی کمترین درجة تأثیرگذاری را به خود اختصاص دادند.

 

کلیدواژه‌ها


ابراهیم­پور، حبیب؛ سیدنقوی، میرعلی؛ یعقوبی، نورمحمد (1389) عوامل مؤثّر بر رضایت و وفاداری گردشگران در استان اردبیل مطالعة موردی منطقة گردشگری سرعین، مطالعات مدیریت گردشگری (مطالعات جهانگردی)، 5 (14)، صص. 92-69.
پاپلی یزدی، محمدحسین؛ سقایی، مهدی (1385) گردشگری (ماهیت و مفاهیم)، انتشارات سمت، تهران.
تقوایی، مسعود؛ حسینی­خواه، حسین (1396) برنامه­ریزی توسعة صنعت گردشگری مبتنی بر روش آینده­پژوهی و سناریونویسی (مطالعة موردی: شهر یاسوج)، برنامه­ریزی و توسعة گردشگری، 6 (23)، صص. 30-8.
تولایی، سیمین (1387) مروری بر صنعت گردشگری، انتشارات دانشگاه تربیت‌معلم، تهران.
حاجی­نژاد، علی؛ اسلام­فرد، فاطمه؛ علیزاده، محمد­رضا (1391) ارزیابی سطح برخورداری توسعة خدمات و امکانات رفاهی گردشگری در مراکز شهرستان­های استان فارس، دوفصلنامة علمی پژوهشی پژوهش­های بوم‌شناسی شهری، 3 (5)، صص. 20-1.
زالی، نادر؛ عطریان، فروغ (1395) تدوین سناریوهای توسعة گردشگری منطقه­ای براساس اصول آینده­پژوهشی، مطالعة موردی: استان همدان، آمایش سرزمین، 8 (1)، صص. 131-107.
صادقی ده­چشمه، مهرداد؛ بابایی فارسانی، میثم (1389) نقش امنیّت در توسعة گردشگری، همایش منطقه‌ای صنعت توریسم، خمینی‌شهر - دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی‌شهر، صص. 10-1.
صیدایی، سید اسکندر، هدایتی مقدم، زهرا (1389) نقش امنیّت در توسعة گردشگری، علوم اجتماعی، 4 (8)، صص. 110-97.
علی‌اکبری، اسماعیل؛ پوراحمد، احمد؛ جلال­آبادی، لیلا (1397) شناسایی پیشران­های مؤثّر بر وضعیّت آیندة گردشگری پایدار شهر کرمان با رویکرد آینده­پژوهشی، گردشگری و توسعه، 7 (14)، صص. 178-156.
قادری، رضا؛ هادیانی، زهره؛ محمدی، کاوه؛ ابوبکری، طاهر (1390) استراتژی برنامه­ریزی­های منطقه­ای گردشگری با استفاده از تکنیک SWOT (مطالعة موردی: شهرستان پیرانشهر)، برنامه­ریزی منطقه­ای، 1 (1)، صص. 40-27.
متقی، سمیرا، صادقی، محمد، دلالت، مراد (1395) نقش امنیّت در توسعة گردشگری خارجی نمونة موردی: گردشگران خارجی شهر یزد، گردشگری شهری، 3 (1)، صص. 91-77.
مقیمی، ابوالفضل (1393) معرفت­شناسی آینده­پژوهی در رویکردهای نظری به برنامه­ریزی شهری، معماری و صنعت ساختمان، مدیریت شهری، 14 (38) ، صص. 104-75.
میرکتولی، جعفر؛ مصدق، راضیه (1389) بررسی وضعیّت گردشگری روستایی و نقش آن در رونق صنایع‌دستی (پژوهش موردی: دهستان استرآباد جنوبی)، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، 2 (7)، صص. 154-137.
نصراللهی، زهرا؛ جهانبازی، ندا؛ ناصری، طاهره (1393) رده­بندی استان­های کشور برحسب جاذبه­های گردشگری، مطالعات مدیریت گردشگری (مطالعات جهانگردی)، 9 (28)، صص. 37- 17.

Aliakbari, E., Pourahmad, A., Jalalabadi, L. (2018) Identifying the Effective thrusters on the future of tourism status of Kerman city with futuristic approach, Tourism and Development, 7 (14), pp. 156-178 (In Persian).

Arcad, J., Godet, M., Meunire, F., Roubelat, F. (2003) Structural analysis with the MICMAC method & actors' strategy with MACTOR method, Futures Research Methodology, 7 (33), pp. 20-41.
Coates, J. F. (1985) Foresight in federal government policymaking, Futures Research Quarterly Summer, 3 (7), pp. 29-53.

Ebrahimpour, H.,  Seyednaghavi, M.,  Yaghubi., N. (2010) A survey of factors influencing on the tourists satisfaction and loyalty in Ardabil province (The case of Sarein Tourism city), Tourism Management Studies, 1 (14), pp. 69-92 (In Persian).

Edwards, D., Griffin, T., Hayllar, B. (2011) Urban tourism research developing an agenda, Annals of Tourism Research, 35 (4), pp. 1032-1052.
Ghaderi, R., Hadiani, Z., Mohammadi, K., Abubakri, T. (2011) Tourism regional planning strategy using SWOT (Case study: Piranshahr county), Regional Planning, 1 (1), pp. 27-40(In Persian).
Godet, M. (2008) Strategic Foresight, Lipsor working paper, France, Paris.
Gordon, A. (2009) Future Savvy: Identifying Trends to Make Better Decisions, Manage Uncertainty, and Profit from Change, American management association press, New York.

Hajinejad, A., Islami Fard, F., Alizadeh, M. (2012) Ranking the amount of having tourism services and facilities in township centers of Fars province, Biannual Journal of Urban Ecology Researchers, 3 (5), pp. 1-20 (In Persian).

Hanandeh, A. (2013) Quantifying the carbon footprint of religious tourism: The case of Hajj, Journal of Cleaner Production, 3 (52), pp. 53-60.
Hettne, B. (2002) Current trends and future options in development studies, In: V. Desai & R. B. Potter (Eds.), The Companion to Development Studies, New York: Oxford University press, 10 (37), pp. 8-12.
Higgins-Desbiolles, F. (2006)More than an “industry”: the forgotten power of tourism as a social force, Tourism Management, University of South Ausralian, 27 (6), pp. 1192-1208.
Holjevac, I. A. (2003) A vision of tourism and the hotel industry in the 21st century, International Journal of Hospitality Management,22 (2), pp. 129-134.
Jamal, T., Robinson, M. (2009) Tourism Studies,Second edition, London.
Maccannell, D., Lippard, L. R. (1999) The tourist: A new theory of the leisure Class, University of California Press, Berkeley.
Miles, I., Keenan, M. (2003) Practical guide to reginal foresight in the UK,European communities, Lunembourg.
Mir Katouli, J., Mossadegh, R. (2011) A study on the rural tourism status and its role on handicraft business development. Case study: Southern Estarabad, Gorgan, Urban - Regional Studies and Research Journal, 2 (7), pp. 137-154 (In Persian).
Moghimi, A. (2015) Future epistemology of theoretical approaches to urban planning, architecture and building industry, Urban Management, 14 (38), pp. 75-104 (In Persian).
Motagi, S., Sadeqi, M., Delalat, M. (2017) Security role in the development of foreign tourism (Case study: Yazd foreign tourists), Urban Tourism Quarterly, 3 (1), pp. 77-91 (In Persian).
Nasrolahi, Z., Jahanbazi, N., Naseri, T. (2015) Province classification in terms of tourist attractions, Tourism Management Studies, 9 (28), pp. 17-37 (In Persian).
Neuma, W. (2007) Social research methods, 6thed. Upper Saddle River, NJ: Pearson education, London.
Papeli Yazdi, M., Saghaei, M. (2006) Tourism (Nature and Concepts),Samt publication, Tehran (In Persian).
Pothof, R. (2006) Urban heritage tourism a case study of dubrovnik, Thesis, Supervisor: Leiper, Bournemouth University, UK.
Rapley, J. (2008) Understanding development: Theory and practice in the third world,London: Lynne reinner publishers, 3Edition.
Sadeghi Dehsheshmeh, M., Babaee Farasani, M. (2010) The role of security in tourism development, Regional Conference of Tourism Industry, Islamic Azad University of Khomeini Shahr, pp. 10-1 (In Persian).
Schwaninger, M. (1989) Trends in leisure and tourism for 2000-2010, Prentice Hall, London.
Seydai, S., Hedayati Moghaddam, Z. (2010) The role of security in the development of tourism, Journal of Social Sciences, 4 (8), pp. 97-110 (In Persian).

Taghvaei, M., Hosseinekhah, H. (2017) tourism development planning based on futures studies and scenario case study: Yasouj, Tourism Planning and Development, 6 (23), pp. 8- 30 (In Persian).

Tavalaee, S. (2008) A review of the tourism industry, Tarbiat Moallem University press, Tehran (In Persian).

Zali, N., Atrian, F. (2016) Presentation of tourism regional development scenarios based on the principles of futures studies (Case: Hamadan province), Town and Country Planning, 8 (1), pp. 131-107 (In Persian).