ارزیابی خدمات اکوسیستمی تالاب‌ها براساس طبقه بندی ساختارها و کارکردهای هیدرولوژیکی - اکولوژیکی (مطالعه موردی: تالاب شادگان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی محیط‌ زیست، پردیس دانشکده‌های فنی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار برنامه‌ریزی و مدیریت محیط‌زیست، پردیس دانشکده‌های فنی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

تالاب­ها در شرایط پیچیدة اکولوژیکی، هیدرولوژیکی و زمین‌شناسی شکل می­گیرند و طیفی از خدمات اکوسیستمی را عرضه می­کنند. امروزه شناخت رو به رشدی از خدمات و منافع حاصل از اکوسیستم‌های تالابی برای جوامع انسانی به­وجود آمده است. شناخت و ارزیابی خدمات تالاب و همچنین مدیریت تهدیدهای انسانی و طبیعی تأثیرگذار بر آن­، افزون بر حفظ انسجام اکولوژیکی تالاب می­تواند بر اقتصاد جوامع محلّی وابسته به آن نیز مؤثّر باشد. تالاب شادگان به­دلیل تنوّع ساختار اکولوژیکی و همچنین نقش کلیدی آن در مهار پدیدة گردوغبار برای بررسی انتخاب شده است. هدف نوشتار پیش رو به‌کارگیری مفهوم خدمات اکوسیستمی در ارزیابی و مدیریت شرایط اکولوژیکی تالاب­ها است که رهیافتی برای تداوم عرضة خدمات اکوسیستمی، تخصیص بهینة منابع تالاب و مدیریت مؤثّر آن‌ها ارائه می­کند؛ بدین­منظور چارچوب هیدرولوژیکی - اکولوژیکی براساس ویژگی­های ساختاری، کارکردها، خدمات تالاب و همچنین فشارهای وارده بر آن‌ها تدوین شده است که طبق مدل آبشار خدمات اکوسیستمی، ساختار اصلی آن را دو حوزة اکولوژیکی و اقتصادی - اجتماعی تشکیل می‌دهند. در شناسایی مشخّصه­ های ساختاری و هیدرولوژیکی تالاب‌ از طبقه‌بندی­های تالاب­ها استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که تالاب شادگان در سه کلاس رودخانه­ای، مصبی و دریایی شکل گرفته است. بخش رودخانه­ای برای کارکردهای هیدرولوژیکی و بیوژئوشیمیایی مانند ذخیره و نگهداشت آب، نگهداشت رسوبات و ذرّات، انتقال و تبدیل موادّ مغذّی، ترسیب کربن و تمامی کارکردهای اکولوژیکی پتانسیل زیادی دارد. بخش­های مصبی و دریایی برای تثبیت خطّ ساحلی، انتقال و تبدیل موادّ مغذّی، ترسیب کربن، زیستگاه آبزیان، زیستگاه پرندگان آبزی و زیستگاه حیات­وحش پتانسیل زیادی دارند؛ بنابراین تالاب شادگان انواع خدمات اکوسیستمی (تولیدکنندگی، تنظیم­کنندگی، زیستگاهی و فرهنگی) را عرضه می­کند. براساس نتایج ماتریس سازگاری، روابط حمایتی و مثبت میان خدمات تالاب غالب است و بیشترین ارتباط رقابتی میان خدمات تولیدکنندگی و تنظیم­ کنندگی است.
 

کلیدواژه‌ها


اسداللهی، زهرا؛ ماهینی، سلمان (1395) بررسی اثر تغییر کاربری اراضی بر عرضة خدمات اکوسیستم (ذخیره و ترسیب کربن)، پژوهش­های محیط­زیست، 8 (15)، صص. 214-203.
زرندیان، اردوان (1394) ارزیابی اکولوژیکی - اقتصادی خدمات اکوسیستمی و کاربرد آن در برنامه­ریزی فضایی سرزمین، رسالة دکتری محیط­زیست – برنامه­ریزی، استاد راهنما: احمدرضا یاوری و حمیدرضا جعفری، دانشکدة محیط­زیست، دانشگاه تهران.
سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران (1390) برنامة مدیریت جامع تالاب شادگان، طرح حفاظت از تالاب‌های ایران.
سیدی، سارا (1395) مدل‌سازی خدمات اکوسیستمی حوضه‌های آبریز در سناریوهای مختلف تغییرات اقلیمی (مطالعة موردی: حوزة آبریز زاینده­رود)، پایان­نامة کارشناسی­ارشد محیط­زیست - مدیریت، استاد راهنما: بهرام ملک‌محمدی، دانشکدة محیط­زیست، دانشگاه تهران.
گیسن، ویم (1391) شیوه­نامة کاربردی مدیریتی: مدیریت تنوّع زیستی تالاب‌ها، ترجمة سارا کوچکی و یاسمن اکبرزاده، طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، انتشارات سازمان حفاظت محیط­زیست ایران.
مهندسین مشاور پندام (1382) محیط طبیعی بوم­سازگان تالاب شادگان، مجموعه­ گزارش­های مطالعات مدیریتی زیست­ محیطی تالاب شادگان، پروژه بهسازی آبیاری ایران - وزارت جهاد کشاورزی، جلد اوّل.
Adamus, P. R. (2016) Manual for the Wetland Ecosystem Services Protocol (WESP), People, oregonstate.edu/~Adamusp.
Asadolahi, Z., Salmanmahiny, A. (2017) Assessing the impact of land use change on ecosystem services cupply (carbon storage and sequestration), Environmental Researches, 8 (15), pp. 203-214 (In Persian).
Barbier, E. B. (2011) Wetlands as natural assets, Hydrological Sciences Journal, 56 (8), pp.1360-1373.
Beuel, S., Alvarez, M., Amler, E., Behn, K., Kotze, D., Kreye, C., Leemhuis, C., Wagner, K., Willy, D. K., Ziegler, S., Becker, M. (2016) A Rapid assessment of anthropogenic disturbances in East African wetlands, Ecological Indicators, 67, pp. 684-692.
Brinson, M. M. (1993) A Hydrogeomorphic Classification for Wetlands, U.S. army corps of engineers, Waterways experiment station, Vicksburg, MS, USA. Technical report WRP-DE-4.
Burkhard, B., Kroll, F., Müller, F., Windhorst, W. (2009) Landscapes ‘Capacities to provide ecosystem services – a concept for land-cover based assessments, Landscape Online, 15 (1), pp.1-22.
Burkhard, B., Kroll, F., Nedkov, S., Müller, F. (2012) Mapping ecosystem service supply, demand and budgets, Ecological Indicators, 21, pp. 17-29.
Cowardin, L. M., Carter, V., Golet, F. C., LaRoe, E. T. (1979) Classification of wetlands and deepwater habitats of the United States, U.S., Department of interior, fish and wildlife service, Washington, DC.
Danley, B., Widmark, C. (2016) Evaluating conceptual definitions of ecosystem services and their implications, Ecological Economics, 126, pp. 132-138.
Danone Fund for Nature. (2010) Achieving Carbon Offsets through Mangroves and Other Wetlands, November 2009 expert workshop meeting report, In: N. Davidson (Ed.), Danone Group/IUCN/ ramsar convention secretariat, Gland, Switzerland.
De Groot, R., Brander, L., van der Ploeg, S., Costanza, R., Bernard, F., Braat, L., Christie, M., Crossman, N., Ghermandi, A., Hein, L., Hussain, S., Kumar, P., McVittie, A., Portela, R., Rodriguez, L. C., Brink, P., Beukering, P. (2012) Global estimates of the value of ecosystems and their services in monetary units, Ecosystem Services, 1 (1), pp. 50-61.
De Groot, R., Finlayson, M., Verschuuren, B., Ypma, O., Zylstra M. (2008) Integrated assessment of wetland services and values as a tool to analyse policy trade-offs and management options: a case study in the daly and mary river catchments, northern australia, Supervising scientist report 198, Supervising scientist, Darwin NT.
Dugan, P. J. (1990) Wetland Conservation: A Review of Current Issues and Required Action, IUCN, Gland, Switzerland.
Frazier, S. (1996) An Overview of the World's Ramsar Sites, Publication No. 39, Wetlands international.
Giesen, W. (2011) Management guidelines for implementation biodiversity management of wetlands, IRI department of environment, United Nations development porgramme, Global environment facilities (In Persian).
Haines-Young, R., Potschin, M. (2010) Proposal for a common international classification of ecosystem goods and services (CICES) for integrated environmental and economic accounting (V1), European environment agency.
Hanson, A., Swanson, L., Ewing, D., Grabas, G., Meyer, S., Ross, L., Watmough, M., Kirkby, J. (2008) Wetland ecological functions assessment: An overview of approaches, Canadian wildlife service technical report series no.497, Atlantic region.
IRI Department of Environment. (2011) Shadegan wetland integrated management plan, UNDP/GEF conservation of Iranian wetlands (In Persian).
Kaffashi, S., Shamsudin, M. N., Radam, A., Rahim, K. A., Yacob, M. R., Muda, A., Yazid, M. (2011) Economic valuation of shadegan international wetland, Iran: notes for conservation, Regional Environmental Change, 11 (4), pp. 925-934.
Kelble, C. R., Loomis, D. K., Lovelace, S., Nuttle, W. K., Ortner, P. B., Fletcher, P., Cook, G. S., Lorenz, J. J., Boyer, J. N. (2013) The EBM-DPSER conceptual model: Integrating ecosystem services into the DPSIR framework, PLoS ONE, 8 (8), e70766.
Kotze, D., Ellery, W., Macfarlane, D., Jewitt, G. (2012) A rapid assessment method for coupling anthropogenic stressors and wetland ecological condition, Ecological Indicators, 13 (1), pp. 284-293.
Krchnak, K. M., Smith, D. M., Deutz, A. (2011) Putting nature in the nexus: investing in natural infrastructure to advance water-energy-food security, Bonn2011 Conference: The Water, Energy and food security nexus-solutions for the green economy.
Lemly, J., Gilligan, L., Wiechmann, C. (2016) Ecological integrity assessment for colorado wetlands: Field manual, Version 2.1.
McCartney, M. P., Acreman, M. C. (2009) Wetlands and water resources, in: the wetlands handbook, Wiley-Blackwell, London, UK, pp. 357-381.
 Michigan Department of Environmental Quality. (2011) Landscape level wetland functional assessment (LLWFA), Version 1.0 methodology report, Michigan department of environmental quality, Water resources division, Ann Arbor, MI.
Millennium Ecosystem Assessment. (2005) Ecosystems and human well-being: wetlands and water synthesis, World resources institute, Washington, DC.
Mitsch, W. J., Gosselink, J. G. (2015) Wetlands, 2nd Ed., Wiley, New Jersey.
Pandam Consulting Engineers. (2002) Environmental management project for Shadegan wetland, Vol 1: The natural environment of the Shadegan wetland ecosystem. IRI Ministry of Agriculture Jihad (In Persian).
Radke, L. C., Juggins, S., Halse, S. A., De Deckker, P., Finston, T. (2003) Chemical diversity in South-Eastern Australian Saline Lakes II: Biotic implications, Marine and Freshwater Research, 54 (7), pp. 895-912.
Richardson, C. J., McCarthy, E. J. (1994) Effects of forest management on forest hydrology, Wetlands, 14, pp. 56-71.
Rongoei, P., Kipkemboi1, J., Okeyo-Owuor, J., van Dam, A. A. (2013) Ecosystem services and drivers of change in Nyando floodplain wetland, Kenya, African Journal of Environmental Science and Technology, 7 (5), pp. 274-291.
Russi, D., Ten Brink, P., Farmer, A., Badura, T., Coates, D., Förster, J., Kumar, R., Davidson, N. (2013) the economics of ecosystems and biodiversity for water and wetlands, IEEP, London and Brussels; Ramsar secretariat, Gland.
Seyedi, S. (2016) Modeling watersheds ecosystem services for different climate change scenarios (Case study: Zayandehrood watershed), Master's thesis environmental management, Supervisors: Malekmohammadi, B., Yavari, A. Faculty of environment. University of Tehran (In Persian).
Sharma, B., Rasul, G., Chettri, N. (2015) The economic value of wetland ecosystem services: Evidence from the Koshi Tappu Wildlife Reserve, Nepal, Ecosystem Services, 12, pp. 84-93.
Smith, R. D., Ammann, A., Bartoldus, C., Brinson, M. M. (1995) An approach for assessing wetland functions using hydrogeomorphic classification, reference wetlands, and functional indices, Technical report WRP-DE-9, U.S.
Sun, T., Lin, W., Chen, G., Guo, P., Zeng, Y. (2016) Wetland ecosystem health assessment through integrating remote sensing and inventory data with an assessment model for the Hangzhou Bay, China, Science of the Total Environment, 566-567, pp. 627-640.
TEEB (2010) The economics of ecosystems and biodiversity ecological and economic foundations, Edited by Pushpam Kumar. Earthscan, London and Washington.
Tiner, R. W. (2017) Wetland indicators: A guide to wetland identification, delineation, classification, and mapping, Taylor & Francis, Second edition.
Tiner, R.W. (2014) Dichotomous keys and mapping codes for wetland landscape position, landform, water flow path, and waterbody type descriptors, Version 3.0. U.S. Fish and wildlife service.
Tiner, R.W., Herman, J., Roghair, L. (2013) Connecticut wetlands: characterization and landscape-level functional assessment, Prepared for the connecticut department of environmental protection, hartford, ct. us fish and wildlife service, Northeast Region, Hadley, MA.
Walbridge, M. R., Lockaby, B. G. (1994) Effects of forest management on biogeochemical functions in southern forested wetlands, Wetlands, 14 (1), pp. 10-17.
Wigley, T. B., Roberts, T. H. (1994) A review of wildlife changes in southern bottomland hardwoods due to forest management practices, Wetlands, 14 (1), pp. 41-48.
Zarandian, A. (2016) Ecological-economic assessment of ecosystem services and its appliance in landscape spatial planning, Ph.D. thesis environmental planning, Supervisors: Yavari, A., Jafari, H.R. Faculty of Environment. University of Tehran (In Persian).
Zorrilla-Mirasa, P., Palomoa, I., Gómez-Baggethunc, E., Martín-Lópeza, B., Lomasc, P., Montesa, C. (2014) Effects of land-use change on wetland ecosystem services: A case study in the Do˜nana marshes (SW Spain), Landscape and Urban Planning, 122, pp. 160-174.