ارزیابی اثربخشی مدیریتی مناطق حفاظت‌شده در راستای توسعه پایدار (مطالعة موردی: دز، شیمبار، کرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموختة کارشناسی ارشد ارزیابی و آمایش سرزمین، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، بهبهان، ایران

2 استادیار گروه محیط‌زیست، دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء بهبهان، بهبهان، ایران

3 استادیار گروه محیط‌زیست، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

مناطق حفاظت‌شده یکی از مهم‌ترین و مؤثّرترین ابزار در جهان هستند که برای حفاظت از تنوّع زیستی تأسیس شده‌اند. در چند دهة اخیر، به­دلیل بالارفتن سرعت رشد جمعیّت‌های انسانی و تخریب منابع طبیعی برای رسیدن به توسعة پایدار، روش‌های جهانی اثربخشی مدیریت مناطق حفاظت‌شده به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفته است. استفاده از روش‌های بین‌المللی در مدیریت مناطق حفاظت‌شده، رسیدن به توسعة پایدار را در کنار حفاظت حداکثری از تنوّع زیستی میسّر خواهد کرد؛ به همین سبب، روش‌هایی برای ارزیابی اثربخشی مدیریتی مناطق حفاظت‌شده توسعه داده شده است. استان خوزستان با ارزش‌های اکولوژیکی بالا، چه در بخش آبی و چه در بخش خشکی و ساحلی، زمینة ایجاد بستر مناسب غنای تنوّع زیستی را در مناطق حفاظت‌شدة استان فراهم آورده است. در این مطالعه، ارزیابی اثربخشی مدیریتی مناطق حفاظت‌شدة دز، شیمبار و کرایی با ویژگی‌های اقلیمی متفاوت و با سابقة مدیریتی بالای پنج سال مورد بررسی قرار گرفته است. در این مطالعه، از روش‌شناسی معتبر راپام استفاده شد. روش‌شناسی راپام به‌عنوان ابزار تصمیم‌گیری به­منظور ارتقاء مدیریت مؤثّر برای رسیدن به اهداف مدیریت دارای چهار شاخص اصلی ورودی‌ها، بروندادهای مدیریت، طرّاحی و طرح‌ریزی منطقه و فرایندهای تصمیم‌گیری مدیریت است. نتایج نشان می‌دهد منطقة حفاظت‌شدة دز با 128 امتیاز دارای بالاترین اثربخشی مدیریتی و شیمبار با 64 امتیاز پایین‌ترین امتیاز در بین مناطق مورد مطالعه را دارا هستند؛ که نتایج مطالعه نشان می‌دهد مناطقی باسابقة مدیریتی پایین‌تر همانند منطقة حفاظت‌شدة شیمبار نیازمند توجّه بیشتر و ارائة راهکارهای مدیریتی کارآمد از سوی ارگان‌های مربوطه هستند.
 

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، ابوالقاسم؛ حسنی، علی­رضا؛ رحمانی ثانی، ابوالفضل (1396) مروری بر قوانین حقوقی حمایتی از محیط­بانان، حلقة مفقودشده از حافظان بی­حفاظ محیط‌زیست، انسان و محیط‌زیست، 15 (2)، صص. 132-123.
ادارة کلّ حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان (1387) تصویر نقشه‌های مناطق تحت مدیریت ادارة کلّ حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان، بخش محیط طبیعی ادارة کلّ حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان، اهواز.
ادارة کلّ حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان (1394) کتابچة گزارش کار سالیانة مناطق حفاظت­شدة استان خوزستان.
ادینگتون، جی‌.ام.؛ ادینگتون، ام­.ای. (1374) اکوتوریسم (اکولوژی، فعّالیّت‌های تفریحی و صنعت جهانگردی)، ترجمة اسماعیل کهرم، انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست، تهران.
پاداش، امین؛ نبوی، محمدباقر؛ دهزاد، بهروز؛ جوزی، سیدعلی؛ مرادی، نبی­الله (1389) برنامه­ریزی راهبردی توسعة حفاظت محیط‌زیست در مناطق حفاظت­شده (مطالعة موردی منطقة حفاظت­شدة مند - استان بوشهر)، پژوهش­های محیط‌زیست، 1 (1)، صص. 66-53.
خرمی­پور، ساناز؛ منوری، سیدمسعود؛ ریاضی، برهان؛ خراسانی، نعمت­الله (1393) ارزیابی تالاب انزلی با روش ارزیابی سریع کاسپین، علوم محیطی، 12 (1)، صص. 58-49.
دیناروند، مهری؛ اجتهادی، حمید؛ جنگجو، محمد؛ اندرزیان، بهرام (1394). معرّفی فلور، شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقة حفاظت‌شدة شیمبار (استان خوزستان)، زیست­شناسی گیاهی، 23 (7)، صص. 14-1.
زارع­مهرجردی، محمد­رضا؛ ضیاء­آبادی، مریم (1393) ارزش طبیعت‌گردی حفاظت از منطقة تفریحی - گردشگری شیرکوه یزد، فصلنامة علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 16 (1)، صص 131-123.
غفاری، هادی؛ یونسی، علی؛ رفیعی، مجتبی (1395) تحلیل نقش سرمایه­گذاری در آموزش جهت تحقق توسعة پایدار؛ با تأکید ویژه بر آموزش محیط‌زیست، فصلنامة آموزش محیط‌زیست و توسعة پایدار، 5 (1)، صص. 100-79.
مخدوم، مجید (1382) شالودة آمایش سرزمین، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
منوری، سیدمسعود؛ سبزقبایی، غلامرضا؛ خرمی­پور، ساناز؛ دشتی، سیده سولماز (1396) ارزیابی سریع تالاب‌ها، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز.
نبوی، سید محمدباقر؛ بهروزی­راد، بهروز؛ پاداش، امین (1389) اطلس پراکنش پرندگان و پستانداران استان خوزستان، چاپ اوّل، انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست، ادارة کلّ حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان.
Araújo, J. L., Bernard, E. (2016) Management effectiveness of a large marine protected area in Northeastern Brazil, Ocean & Coastal Management, 130, pp. 43-49.
Batsukh, N., Belokurov, A. (2005) Management Effectiveness Assessment of the Mongolian Protected Areas, System using WWF’s RAPPAM Methodology, WWF-Mongolia.
Carranza, Th., Manica, A., Kapos, V., Balmford, A. (2014) Mismatches between Conservation Outcomes and Management Evaluation in Protected Areas: A Case Study in the Brazilian Cerrado, Biological Conservation, 173, pp. 10-16.
De Almeida, L. T., Olímpio, J. L. S., Pantalena, A. F., de Almeida, B. S., de Oliveira Soares, M. (2016) Evaluating ten years of management effectiveness in a mangrove protected area, Ocean & Coastal Management, 125, pp. 29-37.
Goodman, P. S. (2003) South Africa: Management Effectiveness Assessment of Protected Areas in KwaZulu-Natal Using WWF’s RAPPAM Methodology, WWF, Gland, Switzerland.
Hockings, M., Stolton, S., Leverington, F., Dudley, N., Courrau, J. (2006) Evaluating Effectiveness: A framework for assessing management effectiveness of protected areas, 2nd edition, IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK.
Hockings, M., Sue, S., Fiona, L., Nigel, D., José, C. Peter, V. (2010) Evaluating Effectiveness A Framework for Assessing Management Effectiveness of Protected Areas, 2nd Edition, IUCN, Rue Mauverney 28,1196 Gland, Switzerland.
Jepson, P. R., Caldecott, B., Schmitt, S. F., Carvalho, S. H., Correia, R. A., Gamarra, N., Bragagnolo, C., Malhado, A. C., Ladle, R. J. (2017) Protected Area Asset Stewardship, Biological Conservation, 212, pp. 183-190.
Joppa, L. N., Visconti, P., Jenkins, C. N., Pimm, S. L. (2013) Achieving the Convention on Biological Diversity's Goals for Plant Conservation, Science, 341, pp. 1100-1103.
Kerjcie, R. V., Morgan, D. W. (1970) Determining Sample Size for Research Activities, Educational and Psychological Measurement, 30, pp. 607-610.
Kolahi, M., Sakai, S., Moriya, K., Makhdoum, M., Koyama, L. (2013) Assessment of the Effectiveness of Protected Areas Management in Iran: Case Study in Khojir National Park, Environmental Management, 52, pp. 514-530.
Kurdoğlu, O., Çokçaliskan, B. A. (2011) Assessing the effectiveness of protected area management in the Turkish Caucasus, African Journal of Biotechnology, 10 (75), pp. 17208-17222.
Lacerda, L., Schmitt, K., Cutter P., Meas, S. (2004) Management Effectiveness Assessment of the System of Protected Areas in Cambodia using WWF’s RAPPAM Methodology, Ministry of Environment, Biodiversity and Protected Areas Management Project, Phnom Penh, Cambodia.
Leverington, F., Costa, K. L., Pavese, H., Lisle, A., Hockings, M. (2010) A Global Analysis of Protected Area Management Effectiveness, Environmental Management, 46 (5), pp. 685-698.
Li, D., Zhou, J., Dong, K., Wu, B., Zhu, C. (2003) China Management Effectiveness Assessment of Protected Areas in the Upper Yangtze Ecoregion using WWF’s RAPPAM Methodology, WWF, Gland, Switzerland.
Lu, D. J., Kao, Ch. W., Chao, Ch. L (2012) Evaluating the Management Effectiveness of Five Protected Areas in Taiwan Using WWF’s RAPPAM, Environmental Management, 50 (2), pp. 272-282.
Nepali, S. C. (2006) Nepal Management Effectiveness Assessment of Protected Areas using WWF’s RAPPAM Methodology, Published by WWF Nepal Program.
Simões, L. L., Oliveira, L. R., Mattoso, A., Pisciotta, K., Silva Noffs, M. D., Raimundo, S., Leite, S., Naumann, M., Onaga, S. (2010) Implementation of the Rapid Assessment and Prioritization of Protected Area Management by the Forestry Institute and the Forestry Foundation of São Paulo, Gland, Switzerland.
Stanciu, E., Steindlegger, G (2006) RAPPAM (Rapid Assessment and Prioritization of Protected Area Management) Methodology Implementation in Romania Key findings and results.
Tupper, M., Asif, F., Garces, L. R., Pido, M. D. (2015) Evaluating the Management Effectiveness of Marine Protected Areas at Seven Selected Sites in the Philippines, Marine Policy, 56, pp. 33-42.
Tyrlyshkin, V., Blagovidov, A., Belokurov, A. (2003) Russia Management Effectiveness Assessment of Protected Areas using WWF’s RAPPAM Methodology. Gland, Switzerland.
WWF. (2003) Rapid Assessment prioritization of Protected Area Management (RAPPAM) Methodology Gland, Switzerland.