مقایسه دو روش تصمیم گیری فرایند تحلیل شبکه ای و تحلیل سلسله‌مراتبی فازی به‌منظور ارزیابی توان اکولوژیک کاربری اکوتوریسم (مطالعه موردی: آثار طبیعی ملّی دهلران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مهندسی منابع طبیعی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

بهره­برداری مستمر از منابع طبیعی تجدیدشونده، متضمّن شناسایی توان اکولوژیک سرزمین در هر محیط است و این شناسایی، با کمک مدیریت بهینه و برنامه­ریزی­شده، امکان استفاده از منابع را فراهم آورده و از تخریب محیط جلوگیری می­کند. آثار طبیعی ملّی دهلران در قالب سه اثر مهمّ طبیعی ملّی شامل چشمه­های آبگرم، چشمه­های قیر و غار خفاش می­تواند بستر مناسبی برای جذب اکوتوریسم در منطقه فراهم کند؛ بنابراین، ترویج اکوتوریسم در این منطقه، به­عنوان پشتوانه­ای برای حفاظت و ابزاری برای تسهیل مدیریت آن محسوب می‌شود. با توجّه به این موضوع، در پژوهش حاضر به ارزیابی و مدل­سازی توان اکولوژیک این منطقه برای کاربری اکوتوریسم پرداخته شده است. در این راستا، پس از انجام مطالعات پایه و تهیّة نقشه‌های موضوعی منطقه از معیارهای خاک، اقلیم، فیزیوگرافی و پوشش گیاهی از روش‌های تصمیم­گیری چندمعیاره، تحلیل سلسله­مراتبی فازی چانگ و فرایند تحلیل شبکه­ای به­منظور استاندارد‌سازی و تعیین وزن معیارها استفاده شد. درنهایت، نقشه­های واحدهای زیستمحیطی منطقه تولید و سپس مدل اکولوژیکی توان منطقه برای اولویّت­بندی کاربری اکوتوریسم پس از آمایش و بررسی مدل اکولوژیک مخدوم، با استفاده از مدل ترکیب خطّی وزنی تهیّه و در سه طبقه برای منطقه ارائه شد. نتایج نشان داد، در روش تحلیل سلسله­مراتبی فازی، 80% از مساحت منطقه برای کاربری اراضی اکوتوریسم مساعد است که با واقعیّت سازگاری بیشتری داشت، در صورتی که در روش فرایند تحلیل شبکه­ای، 62% از مساحت منطقه مساعد دیده شد. از پژوهش حاضر این نتیجه گرفته شد که روش تحلیل سلسله­مراتبی فازی، انعطاف­پذیری بیشتر و قابلیت بالاتری در تعیین مناطق مناسب برای کاربری اکوتوریسم دارد.
 

کلیدواژه‌ها


ارجمند، احمد (1390) امکان­سنجی ایجاد مناطق نمونة اکوتوریسم (مطالعة موردی: ورزنه)، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر مهران مقصودی، دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران.
اقدر، حسین؛ محمدیاری، فاطمه؛ پورخباز، حمیدرضا؛ رحیمی، وحید (1396) مقایسة دو روش تصمیم­گیری Fuzzy-AHP و ANP جهت رتبه­بندی تناسب اراضی به­منظور کاربری اکوتوریسم (مطالعة موردی: منطقة خائیز بهبهان)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 49 (3)، صص. 635-621.
انتظاری، مژگان، آقایی­پور، یوسف (1393) پتانسیل­های اکوتوریسم و ژئوتوریسمی منطقة نمونة گردشگری بیستون با استفاده از تکنیک SOWT، پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 5 (16)، صص. 88-75.
پورخباز، حمیدرضا؛ اقدر، حسین؛ محمدیاری، فاطمه؛ رحیمی، وحید (1393) اجرای مدل اکولوژیک کشاورزی با استفاده از AHP و FAHP در محیط GIS (مطالعة موردی: منطقة خائیز بهبهان)، برنامه­ریزی و آمایش فضا، 18 (3)، صص. 48-21.
تولایی، سیمین؛ سلیمانی، محمد؛ جهانی دولت­آباد، رحمان؛ جهانی دولت­آباد، اسماعیل (1396) نقش مشارکت جوامع محلّی در گردشگری پایدار (مطالعة موردی: سرعین)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 49 (1)، صص. 113-95.
جعفری، ضحی؛ میکائیلی تبریزی، علیرضا؛ محمدزاده، مرجان؛ عبدی، امید (1390) ارزیابی توان طبیعت­گردی پارک ملّی گلستان با استفاده از روش ارزیابی چندمعیاره و GIS، تحقیقات منابع طبیعی تجدیدشونده، 2 (4)، صص. 37-25.
رحیمی، وحید؛ پورخباز، حمیدرضا؛ اقدر، حسین؛ محمدیاری، فاطمه (1394) مقایسة مدل­های FAHP باکلی و ANP در ارزیابی توان جنگلداری (مطالعة موردی: حاشیة شهر بهبهان)، بوم­شناسی کاربری، 4 (13)، صص. 30-15.
صیدایی، سید اسکندر؛ حسینی، سید سمیه (1396) ارزیابی، ظرفیت­سنجی و پهنه­بندی مناطق مستعدّ گردشگری با استفاده از سیستم اطّلاعات جغرافیایی (مطالعة موردی: استان اصفهان)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 49 (1)، صص. 94-81.
عطائی، محمد (1389) تصمیم­گیری چندمعیاره، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود، سمنان.
مخدوم، مجید؛ درویش­صفت، علی­اصغر؛ جعفرزاده، هورفر؛ مخدوم، عبدالرضا (1392) ارزیابی و برنامه­ریزی محیط زیست با سامانه­های اطّلاعات جغرافیایی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
مقصودی، مهران؛ فرجی سبکبار، حسن­علی؛ پرواز، حمیده؛ بهنام مرشدی، حسن (1394) مکان­یابی مناطق بهینة توسعة اکوتوریسم در پارک ملّی کویر با استفاده از GIS و الگوریتم ژنتیک، پژوهش­های جغرافیای انسانی، 47 (2)، صص. 390-367.
Basinski, J. J. (1985) Land Evaluation, Some General Considerations, In Environment Planning and Managemented, Csiro Canberra, 13, pp. 59-65.
Baskent, E. Z. Keles, S. (2005) Spatial forest planning: A review, Ecological modelling، 188, pp. 145-173.
Cheng, E. W. L., Li, H. Yu. L. (2007) A GIS Approach to Shopping Mall Location Selection, Building and Environment, 42 (2), pp. 884-892.
Geneletti, D. Duren, I. V. (2008) Protected Area Zoning for Conservation and Use: A Combination of Spatial Multi-Criteria and Multi-Objective Evaluation, Landscape and Urban Planning, 85 (2), pp. 97-110.