تأثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه پایدار کشاورزی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان کرمانشاه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانش‌آموختة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

بخش کشاورزی، یکی از منابع اصلی اشتغال و تأمین درآمد به‌شمار می­رود و پایداری آن، سبب پایداری اقتصاد روستایی و زیست­محیطی درون سیستم­های کشاورزی و جوامع روستایی می­شود. یکی از عوامل مؤثّر بر این امر، سرمایة اجتماعی است؛ چراکه دستیابی به توسعة پایدار، بدون مشارکت، اعتماد و انسجام، امکان­پذیر نیست؛ از این رو، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تأثیر سرمایة اجتماعی بر توسعة پایدار کشاورزی در مناطق روستایی انجام شده است. جامعة آماری روستایی، استان کرمانشاه است که از این میان، 84 روستا و 441 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شد. به‌منظور گردآوری اطّلاعات، از روش­های کتابخانه­ای و میدانی استفاده شد. برای تحلیل موضوع، چارچوبی از 6 شاخص سرمایة اجتماعی (اعتماد، انسجام و مشارکت) و کشاورزی پایدار (اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی) در قالب 63 گویه تدوین و انتخاب شد. روایی پرسشنامه، بر اساس نظر کارشناسان و متخصّصین، پس از تغییرات لازم بررسی و تأیید شد. پایایی آن نیز با استفاده آلفای کرونباخ محاسبه و میزان پایایی کلّ آن، 815/0 به‌دست آمد. نتایج حاصل از یافته­های پژوهش بیانگر این است که بین سرمایة اجتماعی و توسعة پایدار کشاورزی، رابطة مثبت و معنی­دار وجود دارد. نتایج رگرسیون چندمتغیّره نیز نشان داد، مؤلّفه­های سرمایة اجتماعی 685/0 از تغییرات توسعة پایدار کشاورزی را تبیین می­کنند؛ همچنین، بر اساس نتایج آزمون t تکنمونه­ای، می­توان بیان کرد که شاخص­های توسعة پایدار کشاورزی در حدّ مطلوب قرار ندارد؛ بنابراین، وجود سرمایة اجتماعی در مناطق روستایی، نقش کلیدی و مهمّی را در توسعة روستایی داراست؛ زیرا توسعة روستایی با مشارکت، اعتماد و انسجام محلّی ایجاد می­شود
 

کلیدواژه‌ها


اشرفی، مرتضی؛ هوشمند، محمود؛ کرامت­زاده، علی (1393) بررسی توسعة پایدار کشاورزی در مناطق روستایی با تأکید بر رهیافت اقتصادی، مطالعة موردی: روستاهای شهرستان کاشمر، راهبردهای توسعة روستایی، 1 (2)، صص. 68-51.
افراخته، حسن؛ حجی­پور، محمد؛ گرزین، مریم؛ نجاتی، بهناز (1392) جایگاه توسعة پایدار کشاورزی در برنامه­های توسعة ایران، مطالعة موردی: برنامه­های پنج‌سالة پس از انقلاب، سیاست­های راهبردی و کلان، 1 (1)، صص. 62-43.
براتی، ناصر؛ یزدان­پناه شاه­آبادی، محمدرضا (1390) بررسی ارتباط مفهومی سرمایة اجتماعی و کیفیّت زندگی در محیط شهری، نمونة موردی پردیس، جامعه‌پژوهی فرهنگی،2 (1)، صص. 49-25.
بوزرجمهری، خدیجه؛ هادیزاده بزاز، مریم (1392) واکاوی و بررسی سازه­های مؤثّر در توسعة تعاونی­های تولید روستایی استان خراسان رضوی از نظر کارشناسان، جغرافیا و آمایش شهری منطقه­ای، 3 (8)، صص. 100-85.
پیشرو، حمداله؛ عزیزی، پروانه (1388) توسعة کشاورزی پایدار از طریق پایدارسازی درآمدهای کشاورزی، جغرافیای انسانی، 1 (4)، صص. 20-1.
ثابت دیزاروندی، محمود؛ انصاری، حمید؛ ازکیا، مصطفی (1389) بررسی میزان رضایت اعضا از عملکرد اقتصادی و اجتماعی تعاونی­های روستایی، مطالعة موردی: تعاونی­های روستایی شهرستان مشهد، تعاون، 21 (2)، صص. 89-63.
جمشیدی، امیر؛ حاجی میررحیمی، سید داود (1395) بررسی عوامل مؤثّر بر نگرش گلخانه­داران به کشاورزی پایدار در استان البرز، راهبردهای توسعة روستایی، 3 (2)، صص. 285-267.
چهارسوقی، حامد؛ میردامادی، سیدمهدی (1389) بررسی رابطة بین آگاهی بوم­شناختی و دانش برنج­کاری زنان شالیکار بندر انزلی با میزان رعایت معیارهای کشاورزی پایدار، علوم کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی، 4 (13)، صص. 59-47.
حافظ­نیا، محمدرضا (1393) مقدّمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ هفدهم، انتشارات سمت، تهران.
حبیبی، آرش (1392) آموزش کاربردی نرم‌افزار SPSS، ویرایش سوّم، پایگاه اینترنتی پارس مدیر.
حیدری ساربان، وکیل (1392) بررسی عوامل مؤثّر بر توانمندسازی کشاورزان در مناطق روستایی شهرستان اهر، فضای جغرافیایی، 13 (41)، صص. 170-155.
حیدری ساربان، وکیل؛ باختر، سهیلا؛ طالعی حور، وحید (1395)، ارزیابی و تأثیر مؤلّفه­های سرمایة اجتماعی بر توانمندسازی زنان روستایی، مطالعة موردی: دهستان شیان، شهرستان اسلام‌آباد غرب، زن و جامعه، 7 (4)، صص. 49-27.
خسروبیگی، رضا؛ بوذرجمهری، خدیجه؛ تقیلو، علی­اکبر (1391) بررسی نقش مشارکت مردم در کشاورزی پایدار نواحی روستایی، مطالعة موردی: دهستان ایجرود بالا، شهرستان ایجرود استان زنجان، پژوهش­های روستایی، 3 (3)، صص. 186-159.
خضری، مجید؛ نوری­پور، مهدی؛ فلسفی، پیمان (1394) طراحی الگوی مشارکت بخش­های دولتی، خصوصی، بهره­وران و تشکّل­ها جهت تحقّق توسعة پایدار کشاورزی، مطالعة موردی: بخش مرکزی شهرستان بویراحمد، پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، 4 (4)، صص. 146-127.
داوودی، هانیه؛ مقصودی، طهماسب (1390) بررسی دانش کشاورزی پایدار در بین سیب­زمینی‌کاران شهرستان شوشتر، تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، 42 (2)، صص. 274-265.
رستمی، فرحناز؛ شعبانعلی فمی، حسین؛ کلانتری، خلیل؛ محمدی، محمدعلی (1390) بررسی ساز و کارهای توسعة سرمایة اجتماعی در نظام آموزش عالی کشاورزی ایران، تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، 2 (4)، صص. 645-627.
رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا؛ محمودی، سمیرا؛ غفاری، غلامرضا؛ پورطاهری، مهدی (1394) تبیین الگوی فضایی سرمایة اجتماعی در توسعة پایدار روستایی، مطالعة موردی: روستاهای استان خراسان رضوی، اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 4 (1)، صص. 107-87.
زمانی، امید؛ صبوحی صابونی، محمود؛ نادر، هیمن (1389) تعیین الگوی زراعی در جهت کشاورزی پایدار، با استفاده از برنامه‌ریزی کسری فازی با اهداف چندگانه، مطالعه موردی: شهرستان پیرانشهر، دانش کشاورزی و تولید پایدار، 20 (4)، صص. 112-101.
سالاری سردری، فرضعلی؛ بیرانوندزاده؛ مریم؛ علیزاده، سید دانا (1393) نقش سرمایة اجتماعی در توسعة پایدار محلّی، مطالعة موردی: سکونتگاه­های شهری و روستایی منطقة عسلویه، هویت شهر، 8 (19)، صص. 88-77.
سلمانی، محمد؛ تقی­پور، فریده؛ رمضان­زاده لسبویی، مهدی؛ جلیلی پروانه، زهرا (1389) تحلیل شبکة سکونتگاهی با تأکید بر جریان­های جمعیّتی در شهرستان فیروزکوه، پژوهش­های جغرافیایی انسانی،42 (74)، صص. 89-75.
صالحی، صادق؛ پازوکی­نژاد، زهرا (1395) تحلیل عوامل اجتماعی - فرهنگی مؤثّر بر گرایش روستاییان به کشاورزی پایدار، مطالعة موردی: روستاهای شهرستان بابلسر، پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، 5 (1)، صص. 81-67.
عدلی­پور، صمد؛ میرمحمدتبار، سید احمد؛ افشار، سیمین؛ سهرابی، مریم (1394) تأثیر شبکة اجتماعی کلوب بر سرمایة اجتماعی دختران و زنان شهر تبریز، مطالعات جامعه­شناختی جوانان، 6 (19)، صص. 120-99.
عنایتی­راد، ماندانا؛ آجیلی، عبدالعظیم؛ رضایی­مقدم، کورش؛ بیژنی، مسعود (1388) عوامل مؤثّر بر دانش کشاورزان ذرّت­کار در زمینة کشاورزی پایدار در منطقة شمال غرب خوزستان، ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 5 (2)، صص. 68-59.
عینالی، جمشید (1393) ارزیابی نقش سرمایة اجتماعی در یکپارچه­سازی اراضی کشاورزی، مطالعة موردی: دهستان حصار ولی­عصر، شهرستان آوج، پژوهش­های روستایی، 5 (2)، صص. 375-396.
فراهانی، حسین؛ عبدلی، سمیه؛ چراغی، مهدی (1391) ارزیابی اثرات سرمایة اجتماعی در توسعة نواحی روستایی با تأکید بر کیفیّت زندگی، مطالعة موردی: دهستان مشهد، شهرستان اراک، برنامه­ریزی منطقه­ای، 2 (8)، صص. 78-67.
فمی، حسین؛ علی­بیگی، امیرحسین؛ کرمی، رؤیا؛ رحیم­زاده، معصومه (1383) عوامل مؤثّر بر انگیزش دختران روستایی کرمانشاه برای مشارکت در فعّالیّت­های کشاورزی، مطالعات زنان، 2 (4)، صص. 84-65.
گل­محمدی، فرهود (1387) بررسی عوامل مورد نیاز در دستیابی به توسعة پایدار کشاورزی از دیدگاه کشاورزان نخبة استان اصفهان، زراعت و باغبانی، (81)، صص. 99-88.
مطیعی لنگرودی، سیدحسن؛ شمسایی، ابراهیم (1388) توسعة روستایی مبتنی بر تداوم و پایداری کشاورزی، مطالعة موردی: بخش سجاسرود زنجان، تحقیقات جغرافیایی، 22 (85)، صص. 104-85.
مهدوی دامغانی، عبدالمجید؛ معین‌الدینی، سید شهاب‌الدین (1390) امنیّت غذایی و اخلاق زیستی در کشاورزی پایدار، اخلاق در علوم و فنّاوری، 6 (2)، صص. 8-2.
نوری، سید هدایت اله؛ هاشمی، صدیقه؛ محمودی، سمیرا؛ طباطبایی، حجت­اله (1395) اثرات سرمایة اجتماعی بر توسعة پایدار کشاورزی در روستاهای دهستان آبادة طشک، اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 5 (3)، صص. 55-37.
Abusamah, B., D’silva, J. L., Mohamed shaffril, H. A., Man, N., Azman A. (2012) Malaysian Contract Farmers’ Attitude Towards Sustainable Agriculture, Basic and Applied Scientific Research, 2 (9), pp. 9205-9210.
Adam, F., Roncevic, B. (2003) Social Capital: Recent Debates and Research Trends, Social Science Information, 42 (21), pp. 55-183.
Barr, F. M., Cherry, A. R. (2006) Social Capital a Potential Tool for Analysis of the Relationship between Aging Individuals and Their Social Environment, Ageing International, 31 (3), pp. 203-209.
Frederic, f., Richard, J. (2011) Social Capital Indicators Review, UK, London: Office for National Statistics. the National Achieves. Kew. TW9 4DU.
Ghosh, M. K., Hasan, S. S. (2013) Farmers' Attitude Toward Sustainable Agriculture Practice,Bangladesh Research Publications Journal, 8 (4), pp. 227-234.
Lefroy, D. B., Bechstedt, H. D., Rais, M. (2000) Indicators for Sustainable Land Management Based on Farmer Surveys in Vietnam, Indonesia, and Thailand. Agriculture, Ecosystems and Environment, (81), pp. 137-146.
Limón, G. J. A., Vera-Toscano, E., Garrido-Fernández, F. E. (2012) Farmers’ Contribution to Agricultural Social Capital: Evidence from Southern Spain, Instituto de Estudios Sociales Avanzados (IESA), Working paper series, October 2012, www.iesa.csic.es.
Lyon, F. (2002) Trust, Network and Norm’s: the Creation of Social Capital in Agricultural Economies in Ghana, World Development, 28 (4), pp. 663-689.
McMillan, A., McLean, I. (2009) Social Capital” in The Concise Oxford Dictionary of Politics, Oxford: Oxford University Press.
Menozzi, D., Fioravanzi, M., Donati, M. (2015) Farmer’s Motivation to Adopt Sustainable Agricultural Practices. Bio-based and Applied Economics, 4 (2), pp. 125-147.
Moore, M. D., Recker, N. L. (2013) Social Capital, Type of Crime, and Social Control, Research in Crime & Delinquency, (62), pp. 728-747.
Requena, F. (2003) Social Capital, Satisfaction and Quality of Life in the Workplace, Social Indicator Research. 61 (3), pp. 331-360.
Ribes, A. C .D., Sumner, D. (2007) Role of Farm Programs in Environmental Sustainability of Agriculture, Briefing Paper Prepared for the AAAS Meetings, San Francisco.
Rizwan, A., Arshad, M., Khalid, A., Zahir, A. (2008) Effectiveness of Organic Biofertilizer Fertilizer Supplemented with Chemical Fertilizer for Improving Soil Water Retention, Aggregate Stability, Growth and Nutrient Uptake of Maize, Sustainable Agriculture, (34), pp. 57-77.
Scheufele, D. A., Shah, D. V. (2000) Personality Strength and Social Capital: the Role of Dispositional and Informational Variables in the Production of Civic Participation, Communication Research, 27 (2), pp. 107-131.
Silici. F. K. (2007) The Role of Social Capital in the Adoption of Conservation Agriculture: the Case of Likoti in Lesotho, http://aciar.gov.au/ files/node/13993/ the role of social capital in the adoption of cons 66681 .
United Natoions (2006) Trends in Sustainable Development, New York, United Nations, Department of Economic and Social Affairs.
Venkatanathan, J., Karapanos, E. (2012) Network, Personality and Social Capital, Madeira Interactive, Technologies Institute University of Madeira Funchal.
World bank (2006) National Statistics, Social Capital a review of the literature, 18 (4), 45, retrieved October 2006, from http://www.worldbank.org/poverty/scapital/ /index.htm /newyork and from httP://www.ons.gov.uk/ons/.../social-capital...social-capital.../social-capital--areview-of-the-literature.
Zhou, Y., Yang, H., Mosler, H. J., Abbaspour, K. C. (2010) Factors Affecting Farmers’ Decisions on Fertilizer Use: A Case Study for the Chaobai Watershed in Northern China, The Sustainable Development, 4 (1), pp. 80-102.