ارزیابی عملکرد دهیاران در پایداری محیطی روستاها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

در سال­های اخیر، کاهش یا توقّف جریان آب ورودی رودخانة هیرمند به سیستان، وقوع خشک‌سالی‌های پی‌درپی، خشک شدن تالاب هامون، کاهش پوشش گیاهی زمین‌های مرتبط با روستاها، وجود بادهای 120 روزه و تشدید فرسایش خاک و وقوع طوفان­های شن و ماسه و هجوم ماسه­های روان به سکونتگاه­های روستایی، شرایط بسیار نامطلوب زیست‌محیطی را بر روستاهای این منطقه حاکم کرده است؛ از سوی دیگر، بر اساس مادّة 10 اساس‎نامة تشکیلات و سازمان دهیاری­ها، مصوّب مورّخ 8/12/1380، هیئت محترم دولت، وظایف اصلی دهیار به‌منظور توسعة پایدار روستا، بهبود وضع زیست‌محیطی (بند اوّل و هفتم اساس‎نامه)، بهداشت محیط روستا (بند چهاردهم، بیستم و چهل و چهارم) و حفظ منابع آب (بند بیست و سوّم و چهارم) است؛ بنابراین، پژوهش حاضر در نظر دارد عملکرد دهیاری­ها را در پایداری محیطی روستاهای بخش مرکزی شهرستان نیمروز، مورد بررسی قرار دهد. جامعة آماری پژوهش، شامل تمامی روستاهایی است که دارای دهیاری (32 روستا) است و روستاهای نمونه، شامل روستاهایی است که حداقل 5 سال از مجوز تأسیس دهیاری سپری شده باشد. بر این اساس، 18 روستا مورد بررسی قرار گرفته است که با توجّه به تعداد خانوارهای ساکن در آنها و با استفاده از فرمول کوکران، از تعداد 271 سرپرست خانوار، پرسشگری به‎عمل آمد. برای تجزیه و تحلیل داده­ها، با استفاده از مدل تحلیل سلسله‎مراتبی فازی و به‌کارگیری تکنیک ترکیب وزنی در محیط جی.آی.اِس. و از روش­های آماری تحلیل واریانس یک­طرفه و آزمون همبستگی کندال در نرم‌افزار اس.پی.اِس.اِس استفاده شده است. بر اساس یافته­های پژوهش، در 22% روستاهای مورد مطالعه، عملکرد دهیاران در پایداری محیطی در سطح متوسّط و در سایر روستاهای مورد مطالعه، ضعیف یا بسیار ضعیف است؛ از دیگر سو، نتایج حاصل از تحلیل­های آماری نشان می­دهد عملکرد دهیاران تنها در مؤلّفة بهداشت محیط روستا (با میانگین 77/2) در حدّ تقریباً متوسّط و در سایر مؤلّفه­ها، پایین­تر از حدّ انتظار است.

کلیدواژه‌ها


الله‎پناه، مریم؛ بدری، سیدعلی؛ دربان‎آستانه، علیرضا (1394) ارزیابی رضایت‌مندی روستاییان از خدمات تعاونی دهیاری‌ها مورد: تعاونی دهیاری‌های دهستان دشت‌سر، اقتصادفضاوتوسعةروستایی، 4 (11)، صص. 35-15.
بریمانی، فرامرز؛ اصغری لفمجانی، صادق (1389) تعیین شدّت ناپایداری زیست‌محیطی سکونتگاه‌های روستایی سیستان با استفاده از مدل ارزیابی چند معیاری، جغرافیا و توسعه، 8 (19)، صص. 144-127.
بریمانی، فرامرز؛ بذرافشان، جواد؛ شفیعی، بهمن (1394) بررسی میزان تأثیر پایگاه اجتماعی دهیاران بر عملکرد آنان (مطالعة موردی: دهستان حسن‌آباد - اسلام‌آباد غرب)، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5 (19)، صص. 172-163.
بریمانی، فرامرز؛ تبریزی، نازنین؛ کریمی رستگار، منصوره (1395) اثرات زیست‌محیطی تغییر کاربری اراضی ناشی از فعالیت‌های گردشگری، جغرافیا (فصلنامة علمی-پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، 14 (49)، صص. 20-5.
پوربهرام، فرانک؛ عطار روشن؛ سینا؛ کاظمی، روح‌اله (1395) بررسی عوامل تهدیدکنندة زیست‌محیطی جنگل­های دست‌کاشت غرب رودخانة کرخة شهرستان اهواز بر اساس مدل­های تصمیم‌گیری چندمعیاره، اکوبیولوژی تالاب، 8 (28)، صص. 46-35.
پورطاهری، مهدی؛ نعمتی، رضا (1391) اولویّت‌بندی مسائل توسعة روستایی با تأکید بر دیدگاه روستاییان، مطالعة موردی: بخش مرکزی شهرستان خرم‌آباد، اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 1 (2)، صص. 128-113.
توکلی‌نیا، جمیله؛ عزیزپور، فرهاد؛ انصاری، طیبه (1394) پیامدهای زیست‌محیطی الحاق کلان‌شهری سکونتگاه­های روستایی پیرامونی پس از انقلاب اسلامی، جغرافیا (فصلنامة علمی-پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، 13 (47)، صص. 79-59.
خسروی، محمود (1387) تأثیرات محیطی اندرکنش نوسان­های رودخانة هیرمند با بادهای 120 روزة سیستان، تحقیقات جغرافیایی، 23 (91)، صص. 48-19.
رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا؛ سجاسی قیداری، حمداله؛ عینالی، جمشید (1386) نگرشی نو به مدیریت روستایی با تأکید بر نهادهای تأثیرگذار، روستاوتوسعه،10 (2)، صص. 30-1.
ریاحی، وحید؛ عزیزپور، فرهاد؛ نوری، آذر (1395) تحلیل سطح پایداری محیطی سکونتگاه‌های روستایی در شهرستان خرمدره، راهبردهای توسعة روستایی، 3 (10)، صص. 173-155.
شرفی، لیدا؛ علی‌بیگی، امیرحسین (1394) الگوی سنجش پایداری محیط‌زیست روستایی، مورد: روستای شروینه در شهرستان جوانرود، اقتصادفضاوتوسعةروستایی، 4 (12)، صص. 132-115.
شیخ‌الاسلامی، مریم؛ شبیری، سید محمد (1395) جایگاه آموزش محیط‌زیست در سند چشم‌انداز 1404 و قانون اساسی ایران، راهبرد، 25 (80)، صص. 341-321.
صالحی، صادق؛ امام‌قلی، لقمان (1391) مطالعة تجربی رابطة آگاهی و رفتارهای زیست‌محیطی (مطالعة مناطق شهری و روستایی سنندج)، مسائل اجتماعی ایران، 3 (1)، صص. 127-121.
صلاحی اصفهانی، گیتی (1395) تحلیل اکوموزه در روند پایداری زیست‌محیطی نمونه موردی: روستای بالقلو، بخش نوبران، شهرستان ساوه، جغرافیا (فصلنامة علمی-پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، 14 (48)، صص. 157-143.
عسگری، سهراب؛ صادقی، فرزانه؛ خان‌محمدی، زهرا (1393) ویژگی‌های زیست‌محیطی خلیج فارس و جایگاه آن در کنوانسیون‌های کویت و حقوق بین‌الملل دریاها، اطّلاعات جغرافیایی، 23 (89)، صص. 113-97.
غفاری، هادی؛ یونسی، علی؛ رفیعی، مجتبی (1395) تحلیل نقش سرمایه­گذاری در آموزش جهت تحقّق توسعة پایدار، آموزش محیط‌زیست و توسعة پایدار، 5 (1)، صص. 100-79.
فراهانی، حسین؛ آئین‌مقدم، فاطمه (1391) ارزیابی عملکرد و کارایی دهیاری­ها و شوراهای اسلامی در فرایند مدیریت توسعة روستایی (مطالعة موردی: دهستان سررود جنوبی در شهرستان بویراحمد)، چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، 7 (18)، صص. 127-118.
فیروزی، محمدعلی؛ محمدی ده‌چشمه، مصطفی؛ سعیدی، جعفر (1396) ارزیابی شاخص­های پایداری زیست‌محیطی با تأکید بر آلودگی هوا و آلاینده‌های صنعتی، مطالعة موردی: کلان‌شهر اهواز، پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 15 (1)، صص. 28- 13.
کاظمی، نسرین (1395) گروه‌های متفاوت روستایی و حفاظت از محیط‌زیست، مسکن و محیط روستا، 35 (155)، صص. 157-143.
گلشیری اصفهانی، زهرا؛ سرایی، محمدحسین (1389) برنامه‌ریزی راهبردی نظام زیست‌محیطی روستا با تجزیه و تحلیل SWOT (مطالعة موردی: بخش گندمان، شهرستان بروجن)، پژوهش­های روستایی، 1 (4)، صص. 98-73.
لاهیجانیان، اکرم الملوک؛ سکویی، نرگس (1395) بررسی توانمندی زنان روستایی در حفظ محیط‌زیست، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 18 (4)، صص. 175-163.
مفیدی چلان، مرتضی؛ بارانی، حسین؛ عابدی سروستانی، احمد؛ معتمدی، جواد؛ دربان‎آستانه، علیرضا (1396) تبیین شاخص‌های ارزیابی پایداری زیست‌محیطی – بوم‎شناختی سامان‌های عرفی مرتعی با تأکید بر مراتع ییلاقی سهند، تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 24 (2)، صص. 324-309.
یزدانی، هیمن؛ شمس، علی (1395) تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتار زیست‌محیطی روستاییان شهرستان مریوان، آموزش محیط‌زیست و توسعة پایدار، 4 (4)، صص. 85-75.
Adams, W.M. (2008). Green Development 3rd edition: Environment and Sustainability in a Developing World. Routledge, edition, London. pp. 1-478.
Drazkiewicz, A., Challies, E., Newig, J. (2015) Public Participation and Environmental Planning: Testing Factors Influencing Decision Quality and Implementation in Four Case Studies from Germany, Land Use Policy, (46), pp. 211-222.
  Gustafsson, S., Ivner, J., Palm, J. (2015) Management and Stakeholder Participation in Local Strategic Energy Planning: Examples from Sweden, Cleaner Production, (98), pp. 205-212.
Mori, K., Christodulou, A. (2011) Review of Sustainability Indices and Indicators: Towards a New City Sustainability Index (CSI), Environmental Impact Assessment Review, pp. 1-13.
Resilience and sustainability: Similarities and Differences in environmental Management Applications, Science of The Total Environment, (613-614), pp. 1275-1283.
Tung, A., Baird, K., Schoch, H. (2014) The Relationship between Organizational Factors and the Effectiveness of Environmental Management, Environmental Management, (144), pp. 186-196.
Wee, Y. S., Quazi, H. A. (2005) Development and Validation of Critical Factors of Environmental Management, Industrial Management & Data System, 105 (1), pp. 96-114.