نقش جهت‌گیری کالبد فضاهای شهری در میزان آسایش اقلیمی شهروندان (مطالعة موردی: شهر بندرعبّاس)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد طرّاحی شهری، عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

2 استادیار شهرسازی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

3 دانشیار طرّاحی شهری، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

فضاهای شهری، عناصر اصلی ساخت شهر هستند که به قلب و کانون راهبردی اجتماعی مربوط می‌شوند. راحتی و آسایش، پیش‌نیاز یک فضای شهری موفّق هستند، از این میان، آسایش اقلیمی به عنوان تأثیرگذارترین فاکتور آسایش، زمانی برقرار می‌شود که بین دمای دفع‌شده و جذب‌شده توسّط پوست بدن در محیط، تعادل ایجاد شود. این تعادل، تحت تأثیر عواملی مانند درجة حرارت، رطوبت نسبی و جریان هواست و جهت‌گیری مناسب کالبد به عنوان کم‌هزینه‌ترین و تأثیرگذارترین عامل به منظور کنترل این عناصر محیطی تأثیرگذار بر آسایش اقلیمی شهروندان در فضاهای باز مطرح است. در این پژوهش، از روش همبستگی با هدف دستیابی به مناسب‌ترین جهت‌گیری برای فضاهای باز شهر بندرعبّاس از نظر اقلیمی استفاده شد؛ از این رو، ابتدا اختلاف بین جهت‌های مختلف از نظر میزان آفتاب‌گیری در یک مستطیل ثابت در هشت جهت اصلی و فرعی در طول سال به کمک روش آنالیز واریانس با استفاده از نرم‌افزار آماری آر. روی ‌داده‌های 44 سالة هواشناسی تجزیه‌وتحلیل و مقایسه شدند؛ سپس با حذف جهت بادهای مخلّ آسایش از روی گلبادهای برگرفته از داده‌های ذکرشده، جهات یادشده، از نظر میزان آسایش اقلیمی، اولویّت‌بندی شدند. از این میان، طبق نتایج پژوهش حاضر، جهت شمالی - جنوبی با اختلافی معنی‌دار نسبت به دیگر جهت‌های اصلی، مطلوب‌ترین و جهت شرقی - غربی نامطلوب‌ترین جهت‌گیری کالبد فضاهای باز شهر بندرعبّاس است که می‌تواند در طرّاحی‌های آینده مدّ نظر قرار گیرد. به هرحال، در پژوهش حاضر به دیگر عوامل تأثیرگذار بر آسایش اقلیمی از جمله پوشش، مصالح و... توجّهی نشده است. این عوامل و متغیّرها، باید در پژوهش‌های بعدی موردمطالعه قرار گیرند تا آسایش اقلیمی شهروندان را بتوان به طور همه‌جانبه با مداخلة همة متغیّرها پیگیری کرد.
 

کلیدواژه‌ها


اسپنانی، عباسعلی (۱۳۸۳) قابلیت‌های اقلیم‌شناختی معماری بومی، مطالعات موردی جزیرة کیش، پیک نور، 2 (2)، صص. ۱۰۳-۸۴.
بیکن، ادموند (1376) طرّاحی شهرها: تحوّل شکل شهر از آتن باستانی تا برازیلیای مدرن، ترجمة فرزانه طاهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.
پارسی، حمیدرضا (۱۳۸۱) شناخت محتوای فضای شهری، هنرهای زیبا، 11 (۱۱)، تهران، صص. ۴9-41.
پوراصغریان، آرزو؛ سی‌سی‌پور، مرضیه؛ رنجبر، سعید (۱۳۸۹) ارزیابی اقلیم آسایشی بندرعبّاس در راستای توسعة گردشگری، همایش سلامت، محیط‌زیست و توسعه پایدار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعبّاس.
پیرنیا، محمد کریم (۱۳۷۱) آشنایی با معماری اسلامی ایران، تدوین غلامحسین معماریان، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران.
حسین‌آبادی، سعید؛ لشکری، حسن؛ سلمانی مقدم، محمد (۱۳۹۱) طرّاحی اقلیمی ساختمان‌های مسکونی شهر سبزوار با تأکید بر جهت‌گیری ساختمان و عمق سایبان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، جغرافیا و توسعه، 10 (27)، صص. ۱۱۵-۱۰۳.
حمزه‌نژاد، مهدی؛ ربانی، مریم؛ ترابی، طاهره (۱۳۹۴) نقش باد در سلامت در طب اسلامی و تأثیر آن در مکان‌یابی و ساختار شهرهای سنّتی ایران، نقش‌جهان، 5 (1)، صص. 57-43.
حیدری، شاهین (۱۳۹۱) برهم‌کنش جریان هوا، دما و راحتی در فضاهای باز شهری مطالعات موردی اقلیم گرم و خشک ایران، هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 17 (2)، صص. ۴۲-۳۷.
رازجویان، محمود (۱۳۸۸) آسایش در پناه معماری همساز با اقلیم، انتشارات دانشگاه بهشتی، تهران.
رنجبر، احسان؛ پورجعفر، محمدرضا؛ خلیجی، کیوان (۱۳۸۹) خلاقیت طرّاحی اقلیمی متناسب با جریان باد در بافت قدیم بوشهر، باغ نظر، 7 (13)، صص. ۳۴-۱۷.
روحی‌زاده، امیررضا (۱۳۸۸) تنظیم شرایط محیطی ساختمان، انتشارات عصر کنکاش، تهران.
طاووسی، تقی (۱۳۸۱) تابش زمستانی خورشید و شهرسازی اصفهان، سپهر، 11 (43)، صص. 46-42.
فرج‌زاده، منوچهر؛ عباسی، محمدحسین (۱۳۹۱) بهینه‌سازی جهت ساختمان‌های شهر قیر در رابطه با تابش آفتاب با استفاده از روش روابط کسینوس، جغرافیایی سرزمین، 9 (35)، صص. ۶۲-۴۵.
قبادیان، وحید (۱۳۹۰) بررسی اقلیمی ابنیة سنّتی ایران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
قویدل رحیمی، یوسف؛ احمدی، محمود (۱۳۹۲) برآورد و تحلیل زمانی آسایش اقلیمی شهر تبریز، جغرافیا و توسعه، 11 (33)، صص. ۱۸۲-۱۷۳.
کسمایی، مرتضی (۱۳۶۳) اقلیم و معماری، چاپ اوّل، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن تهران.
لبز، کنت؛ واتسون، دونالد (۱۳۹۰) طرّاحی اقلیمی اصول نظری و اجرایی کاربرد انرژی در ساختمان، ترجمة وحید قبادیان و محمد فیض مهدوی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
مشیری، شهریار (۱۳۸۸) طرّاحی پایدار بر مبنای اقلیم گرم و مرطوب، هویت شهر، 3 (4)، صص. ۶۴-۳۹.
نجارسلیقه، محمد (۱۳۸۲) توجّه به باد در ساخت کالبد فیزیکی شهر زابل، جغرافیا و توسعه، 1 (2)، صص. ۱۲۲-۱۰۹.
نجارسلیقه، محمد (۱۳۸۳) مدل‌سازی مسکن همساز با اقلیم برای شهر چابهار، جغرافیا و توسعه، 2 (۴)، صص. ۱۷۰-۱۴۷.
نقره‌کار، عبدالحمید (۱۳۸۷) درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی، وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری، دفتر معماری و طرّاحی، شرکت طرح و نشر پیام سیما، تهران.
نیلسن، هالگرکخ (۱۳۸۵) تهویة طبیعی راهنمای طرّاحی اقلیم مناطق گرم، ترجمة محمد احمدی‌نژاد، نشر خاک، اصفهان.
هاشمی، فاطمه؛ حیدری، شاهین (۱۳۹۱) تأثیر طرّاحی معماری بر مصرف انرژی منازل مسکونی اقلیم سرد، با تکیه بر چرخة خورشیدی، نامة معماری و شهرسازی، ۳ (۶)، صص. ۱۵۷-۱۳۹.
هدمن، ریچارد؛ یازوسکی، اندرو (۱۳۸۵) مبانی طرّاحی شهری، ترجمة راضیه رضازاده و مصطفی عباس‌زادگان، نشر دانشگاه علم و صنعت، تهران.
American Society of Heating (1985) Refrigerating, and Air Conditioning Engineers (ASHRAE), Inc, New York, NY.
Andrade, H., Alcoforado, M. J. Oliveira, S. (2011) Perception of Temperature and Wind by Users of Public Outdoor Spaces: Relationship with Weather Parameters and Personal Characteristics, International Journal of Biometeorology, 5 (55), pp. 665-680.
Biket, A. P. (2006) Architectural Design Based on Climatic Data, 1st International CIB Endorsed METU Postgraduate Conference, Built Environment & Information Technologies, Ankara, 15, pp. 261-267.
Carmona, M., Tiesdell, S., Heath, T., Oc, T. (2010) Public Places Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design, Oxford, Architectural Press.
Carr, S., Francis, M., Rivlin, L., Stone, A. (1992) Public space, Combridge, Combridge University Press.
Eley, Ch. (1998) Passive Solar Design Strategies: Guidelines for Home Building, San Francisco, California, Passive Solar Industries Council, National Renewable Energy Laboratory.
Fanger, P. O. (1970) Thermal Comfort: Analysis and Applications in Environmental Engineering, Danish Technical Press, Copenhagen, Denmark.
Gagge, A. P., Stolwijk, J. A. J., Nishi, Y. (1971) An Effective Temperature Scale Based on a Simple Model of Human Physiological Regulatory Response, ASHRAE Transactions, 77, pp. 247-262.
Givoni, B. (1976) Man Climate and Architecture (2nd edition), Applied Science Publishers.
Holman, J. P. (2011) Heat Transfer, Eighth SI Metric Edition. McGraw-Hill.
Hui, S. C. M., Cheung, K. P. (1997) Climatic Data for Building Energy Design in Hong Kong and Mainland China, in Proc. of the CIBSE National Conference, London.
IPENZ, Institution of Professional Engineers New Zealand Incorporated (2007) Urban Design, Institution of Professional Engineers, New Zealand Incorporated, New Zealand.
Kheirabadi, F., Alizadeh H., Nourmohammadzad, H. (2017) Improving Climatic Comfort of Citizens by Adjusting the Orientation and Extension of Physics of City Squares: Case Study of Yazd, Chinese Journal of Urban and Environmental Studies 5 (02), pp. 1-16.
Nikolopoulou M., Baker, N., Steemers, K. (2001) Thermal Comfort in Outdoor Urban Spaces: Understanding the Human Parameter, Solar Energy, 25 (70), pp. 27-35.
Nourmohammadzad, H., Alizadeh, H., Kheirabadi, F. (2017) Improving climatic emphasizing the effect of sunshing radiation on the proper oriention of the physic of squares in Yazd, Asian Journal of Civil Engineering (BHRC), 18 (1), pp. 99-118.
Oke, T. R. (1988) Street Design and Urban Canopy Layer Climate, Energy and Buildings, 1 (11), pp. 14-28.
Olgyay, V. (1981) Progettare Conil Clima, un approcolo Bioclimatico al Regionalismo Architettonico, Padova Franco Muzzio Edition.
Popper, K. (2002) The Logic of Scientific Discovery, Routledge.
Pressman, N. (2000) Introduction: Climatic Factors in Urban Design, Arch. & Comport. Arch. & Schav, 10 (1), pp. 5-7.
Szokolay, S. V. (1987) Thermal Design of Buildings, (2nd edition). RAIA Education Division.