پایش تغییرات سیمای سرزمین با استفاده از تحلیل گرادیان (مطالعه موردی: شهرستان بهبهان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار محیط‌زیست، دانشگاه ملایر، همدان، ایران

2 دانشجوی دکتری آمایش محیط‌زیست، دانشگاه ملایر، همدان، ایران

چکیده

به منظور ارزیابی کارکردهای اقتصادی - اجتماعی و اکولوژیک شهری، کمّی‌کردن الگوی سیمای سرزمین ضروری است. در این راستا، استفاده از آنالیز گرادیان نیز روشی بسیار مؤثّر است. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، کمّی‌کردن سیمای سرزمین شهرستان بهبهان با استفاده از تلفیق متریکهای سرزمین و تحلیل گرادیان است. بدین منظور، تغییرات کاربریها طی یک دورة 14 ساله (1392-1378) بررسی شد. برای انجام تحلیل گرادیان دو مقطع در جهت شمال -  جنوب و شرق - غرب طرّاحی شد. متریکها در دو سطح کلاس و سیمای سرزمین با روش پنجرة متحرّک محاسبه گردید. نتایج نشان داد در طول مستطیلها، علاوه بر تغییرات کاربریها، شکل و تراکم لکّهها نیز تغییر کرده و روند این تغییرات در دو مقطع از هم متفاوت است. همچنین با نگاهی به نتایج به دست آمده از آنالیز در هر دو مقطع، در سطح کلاس میتوان گفت که تراکم لکّه و حاشیه به سمت مرکز شهر افزایش یافته است. نتایج به دست آمده از شاخص‌های سیمای سرزمین مبتنی بر مقایسة وضعیّت توزیع و پراکندگی کاربری‌ها نشان می‌دهد که در سال 1392 توزیع و پراکندگی کاربری اراضی به‌ویژه اراضی کشاورزی و مسکونی، دارای پراکنش بیشتری در سطوح سیمای سرزمین شهرستان بهبهان است. این موضوع، نشان‌دهندة توسعة شهر و اراضی کشاورزی و کاهش اراضی مرتعی در منطقه در سال 1392 نسبت به‌ 1378 است. با توجّه به روند تغییرات متریکها میتوان گفت که در کل، الگوی مقطع شمالی - جنوبی نسبت به شرقی - غربی متقارن است.
 

کلیدواژه‌ها


جباریان امیری، بهمن (1392) ارزیابی اثرات محیطزیستی، چاپ اوّل، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
دژکام، صادق؛ جباریان امیری، بهمن؛ درویش‌صفت، علی‌اصغر (1394) پایش تغییرات سیمای سرزمین با استفاده از تحلیل سینوپتیک و تصاویر ماهواره‎ای (مطالعة موردی: شهرستان رشت)، مجلّة محیطزیست طبیعی، 68 (2)، صص. 238-225.
سفیانیان، علیرضا؛ مختاری، زهرا؛ خواجه‎الدّین، سیّد جمال‌الدّین؛ ضیایی، حمیدرضا (1392) تحلیل گرادیان الگوی سیمای سرزمین شهری (مطالعة موردی: شهر اصفهان)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، 45 (1)، صص. 104-87.
صادقی بنیس، مژگان؛ بنائی، وحید؛ دارایش، رضوان (1392) استفاده از تحلیل گرادیان متریک‌های منظر جهت بررسی تغییرات فضای سبز شهری (مطالعة موردی: شهر تبریز)، جغرافیا و برنامهریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 5 (16)، صص. 21-7.
طاهری، فریدون؛ فقهی، جهانگیر؛ دانه‎کار، افشین؛ بابازاده خامنه، صدیقه (1393) کاربرد سنجه‎های سیمای سرزمین در تحلیل گرادیان فضاهای سبز شهری (مطالعة موردی: منطقة 3 شهرداری کرج)، علوم و مهندسی محیط‌زیست، 1 (2)، صص. 33-23.
مختاری، زهرا؛ سفیانیان، علیرضا؛ خواجه‎الدّین، سیّد جمال‌الدّین؛ ضیایی، حمیدرضا (1391) کمّی‌کردن اثرات جادّه بر الگوی سیمای سرزمین شهر اصفهان با استفاده از آنالیز گرادیان و متریک‎های سیمای سرزمین، تحقیقات جغرافیایی، 27 (1)، صص. 204-185.
میرزایی، محسن؛ ریاحی بختیاری، علیرضا؛ ماهینی، عبدالرسول؛ غلامعلی فرد، مهدی (1392) بررسی تغییرات پوشش اراضی استان مازندران با استفاده از سنجه‌های سیمای سرزمین بین سال‌های 1363-1389، اکولوژی کاربردی، 2 (4)، صص. 54-37.
نوحه‎گر، احمد؛ جباریان امیری، بهمن؛ افراخته، روشنک (1394) تحلیل کاربری سرزمین در بخش مرکزی گیلان با رویکرد اکولوژی سیمای سرزمین، جغرافیا و آمایش شهری، 5 (15)، صص. 214-197.
Baker, L. A., Hope, D., Xu, Y., Edmonds, J., Lauver, L. (2001) Nitrogen Balance for the Central Arizona-Phoenix (CAP) Ecosystem, Ecosystems, 4 (6), pp. 582-602.
Fan, Q., Ding, S. (2016) Landscape Pattern Changes at a County Scale: A Case Study in Fengqiu, Henan Province, China from 1990 to 2013, CATENA, 137, pp. 152-160.
Lambin, E. F., Geist, H. J. (2000) Are Agricultural Land-Use Models Able to Predict Changes in Land-Use Intensity? Agriculture, Ecosystems and Environment, 82 (1-3), pp. 321-331.
Lausch, A., Herzog, F. (2002) Applicability of Landscape Metrics for the Monitoring of Landscape Change: Issues of Scale, Resolution and Interpretability, Ecological Indicators, 2 (1-2), pp. 3-15.
Liu, H., Zhou, Q. (2005) Developing Urban Growth Predictions from Spatial Indi-Cators Based on Multi-Temporal Images, Computers, Environment and Urban Systems, 29 (5), pp. 580-594.
Lu, D., Weng, Q. (2007) A Survey of Image Classification Methods and Techniques for Improving Classification Performance, International Journal of Remote Sensing, 28 (5), pp. 823-870.
Luck, M., Wu, J. (2002) A Gradient Analysis of Urban Landscape Pattern: A Case Study from the Phoenix Metropolitan Region, Arizona, USA, Landscape Ecology 17 (4), pp. 327-339
McDonnell, M. J., Pickett, S. T. A. (1990) Ecosystem Structure and Function Alongurban-Rural Gradients: An UN Exploited Opportunity for Ecology, Ecology, 71 (4), pp.1232-1237.
Mcgarical, K., Marks, B. (2002) Fragstats: Spatial Pattern Analysis Program for Quantifying Landscape Structure, Reference Manual. For. Sci. Dep. OregonState University. Corvallis Oregon 62 p + Append
Palmer, G. C. (2008) Principles and Methods in Landscape Ecology: Towards a Scienceof Landscape, Austral Ecology, 33, pp. 361-362.
Piorr, A., Ravetz, J., Tosics, I. (2011) Peri-Urbanisation in Europe: Towards a Europeanpolicy to Sustain Urban-Rural Futures, University of Copenhagen/Academic BooksLife Sciences.
Simova, P., Gdulova, K. (2012) Landscape Indices Behavior: A Review of Scale Effects, Applied Geography, 34, pp. 385-394.
Sukkopp, H. (1998) Urban Ecology-Scientific and Practical Aspects, Urban Ecology, pp. 3-16, Berlin, Springer
Sun, B., Zhou, Q. (2016) Expressing the Spatio-Temporal Pattern of Farmland Change in Arid Lands Using Landscape Metrics, Arid Environments, 124, pp. 118-127.
Wu, J (2004) Effects of Changing Scale on Landscape Pattern Analysis: Scaling Relations, Landscape Ecology, 2, pp. 125-138.
Yu, X. J., Ng, C. N (2007) Spatial and Temporal Dynamics of Urban Sprawl Alongtwo Urban-Rural Transects: A Case Study of Guangzhou, China. Landscape and Urban Planning, 79 (1), pp. 96-109.
Zhang, L. Q., Wu, J. P., Zhen, Y., Shu, J. (2004) RETRACTED: A GIS-Based Gradient Analysis of Urban Landscape Pattern of Shanghai Metropolitan Area, China, Landscape and Urban Planning, 69 (1), pp. 1-16.
Zhang, Q., Yifang, B., Jiyuan, L., Sha, Q., Hu, Y. (2008) Analysis of Landscape Dynamics in Shanghai Using Landscape Metrics: Effects of Spatial Resolutions, the International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol XXXV, pp. 301-306.
Zhu, W. X, Carreiro, M. M. (1999) Chemoautotrophic Nitrification in Acidic Forest Soils Along an Urban-to-Rural Transect, Soil Biology and Biochemistry, 31 (8), pp. 1091-1110.