ارزیابی توسعه بوم‌شهر در سکونتگاه‌های شهری استان آذربایجان‌شرقی با تأکید بر الگوی نظری توسعه پایدار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

با رشد سریع جمعیّت شهری در جهان و افزایش نگرانی در مورد محیط‌زیست، چالش ایجاد شهر پایدار برای زندگی در اولویّت برنامهریزان شهری قرار گرفت و ایدة بومشهر واکنشی بر این نگرانی‌ها بود. ایدة بومشهر، یا شهر اکولوژیک را میتوان آخر یا ادامة رویکردهای توسعة شهری در چارچوب الگوی نظری توسعة پایدار دانست؛ از این رو، هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی توسعة بومشهر در سکونتگاههای شهری استان آذربایجان شرقی در چارچوب الگوی نظری توسعة پایدار است. جامعة آماری شامل 20 شهر استان آذربایجان شرقی بر پایة آمارگیری سال 1390 است. برای ارزیابی از 3 مؤلّفة اصلی امنیّت اکولوژیک، بهداشت محیط اکولوژیک و سوخت‌وساز صنعتی اکولوژیک در قالب 24 شاخص استفاده شده است. به منظور بیان اهمّیّت نسبی هریک از شاخص‌ها، از مدل ای‌.ان‌.پی و برای تحلیل داده‌ها از پرامیته استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل شبکه‌ حاکی از آن است که در میان شاخص‌های مورد پژوهش، شاخص‌های X21 (مقدار تولید گندم در زمین‌های آبی و دیم) و X11 (درصد مطلوبیت دفن اصولی) به ترتیب با کسب امتیاز 059/0 و 056/0 بیشترین اهمّیّت را در توسعة بومشهر دارند. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که از مجموعة شهر‌های استان آذربایجان شرقی به لحاظ برخورداری از شاخص‌های بومشهری، شهرهای میانه، سراب و تبریز به ترتیب با کسب پی.آی 369/0، 338/0 و 258/0 در رتبة اوّل تا سوّم و شهر خداآفرین با کسب پی.آی 448/0-، محرومترین شهر استان است. همچنین توزیع فضایی شهر‌های در صفحة گایا حاکی از آن است که شهر‌های میانه، سراب و تبریز، نزدیک‌ترین شهرها به جریان خالص هستند که از پایداری مطلوب و شهرهای هشترود، ملکان، هریس، کلیبر، عجب‌شیر، اسکو، چاراویماق، ورزقان، جلفا و آذرشهر و به‌ویژه خداآفرین دورترین شهرها از جریان خالص هستند که از پایداری نامطلوبی برخوردارند و بایستی در اولویّت برنامهریزیهای آتی قرار گیرد.
 

کلیدواژه‌ها


براون، لستر (1381) اقتصاد زیست‌محیطی، ترجمة حمید طراوتی، انتشارات هوای تازه، تهران.
بیات، مقصود (1388) سنجش توسعه‌یافتگی روستاهای بخش کوار شهرستان شیراز با استفاده از روش تحلیل خوشه‌ای، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 20 (1)، صص. 131-113.
جمعه‌پور، محمود (1392) برنامه‌ریزی محیطی و پایداری شهری و منطقه‌ای (اصول، روش‌ها و شاخص‌های محیطی پایداری سرزمین)، انتشارات سمت، تهران.
حسین‌زاده دلیـر، کـریم (1380) برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، چاپ دوّم، انتشارات سمت، تهران.
دادش‎پور، هاشم؛ علیزاده، بهرام؛ رستمی، فرامرز (1392) بررسی و ارزیابی پروژة میان‌گذر دریاچة ارومیه از دیدگاه پایداری منطقه‌ای، دوفصلنامة پژوهش‌های محیط‌زیست، 4 (8)، صص. 36-25.
دیوسالار، اسدالله؛ پرهیزگار، اکبر (1384) پژوهشی با عنوان بوم‌شهر و آثار آن در توسعة پایدار شهرهای ساحلی: شهر ساحلی بابلسر، مدرّس علوم انسانی، 9 (4)، صص. 41-17.
شریفیان بارفروش، سیده شفق؛ مفیدی شمیرانی، سید مجید (1393) معیارهای شاکلة بوم‌شهر از دیدگاه نظریّه‌پردازان، باغ نظر، 11 (31)، صص. 108-99.
شورت، جان رنه (1390) نظریّه شهری (ارزیابی انتقادی)، ترجمة کرامت‌اله زیاری، حافظ مهدی‌نژاد و فریاد پرهیز، چاپ دوّم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
قرخلو، مهدی؛ پورخباز، حمیدرضا؛ امیری، محمدجواد؛ فرجی سبکبار، حسنعلی (1388) ارزیابی توان اکولوژیک منطقة قزوین جهت تعیین نقاط بالقوّة توسعة شهری با استفاده از سامانة اطّلاعات جغرافیایی، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 1 (2)، صص. 68-51.
گافرن، پ؛ هویسمان، گی؛ اسکالا، فرانتس (1390) بوم‌شهر، ترجمة نفیسه مرصوصی، انتشارات نشر فضا، تهران.
محقر، علی؛ مصطفوی، امیر (1386) ارائة مدلی برای انتخاب گروه پروژه با استفاده از رویکرد فازی، پژوهش‌های مدیریت در ایران، 11 (3)، صص. 232-207.
مرصوصی، نفسیه؛ حسین‌زاده، رباب؛ صفرعلی‌زاده، اسماعیل (1394) ارزیابی پتانسیل‌های مناطق شهری جهت توسعه الگوی بوم‌شهر، نمونه مطالعه: مناطق شهر اصفهان، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6 (21)، صص. 174-157.
مؤمنی، منصور؛ شریفی، علیرضا (1391) مدل‌ها و نرم‌افزارهای تصمیم‌گیری چندشاخصه، انتشارات گنج شایگان، تهران.
مؤمنی، مهدی (1377) اصول و روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، انتشارات گویا، دانشگاه آزاد اسلامی نجف‌آباد.
Bogdanovic, D., Nikolic, D., Ilic, I. (2012) Mining Method Selection by Integrated AHP and PROMETHEE Method, Anais da Academia Brasileira de Ciências, 84 (1), pp. 219-233.
Bonilla-Moheno, M., Aide, T. M., Clark, M. (2012) The Influence of Socioeconomic, Environmental, and Demographic Factors on Municipality-Scale Land-Cover Change in Mexico, Regional Environmental Change, 12 (3), pp. 543-557.
Brans, J. P. (1996) The Space of Freedom of the Decision Maker Modeling the Human Brain, European Journal Operational Research, 92 (3), pp. 593-602
Brans, J. P., Mareschal, B. (1994) The PROMCALE-GAIA Decision Support System for Multicriteria Decision Aid, Decision Support Systems, 12, pp. 297-310
Brans, J., Mareschal, B. (2005) PROMETHEE Method Cited at: Multiple Criteria Decision Analysis: State of the Art Surveys, Springer, New York.
Caterino, N., Iervolino, I., Manfredi, G., Cosenza, E. (2008) A Comparative Analysis of Decision Making Methods for the Seismic Retrofit of Rc Buildings, The 14th World Conference on Earthquake Engineering, Beijing, China
Chou, T. Y., Lin, W. T., Lin, Ch. Y., Chou, W. Ch., Huang, P. (2004) Application of the PROMETHEE Technique to Determine Depression Outlet Location and Flow Direction in DEM, Hydrology, 287 (1-4), pp. 49-61.
Cities Alliance (2006) Cities without Slums Action Plan for Moving Slum Upgrading to Scale..., Annual Report De Ambient Ordenamento.
Clapcott, J. E., Collier, K. J., Death, R. G., Goodwin, E. O., Harding, J. S., Kelly, D., Young, R. G. (2012) Quantifying Relationships between Land-Use Gradients and Structural and Functional Indicators of Stream Ecological Integrity, Freshwater Biology, 57 (1), pp. 74-90.
De Leeneer, I., Pastijn, H. (2002) Selecting land mine detection strategies by means of outranking MCDM techniques, European Journal Operational Reasearch, 139, pp. 327-338
Dong, H., Fujita, T., Geng, Y., Dong, L., Ohnishi, S., Sun, L., Dou, Y., Fujii, M. (2016) A Review on Eco-City Evaluation Methods and Highlights for Integration, Ecological Indicators,Ecological Indicators, 60, pp. 1184-1191.
Ecocity Builders (2013) The Ecocity Framework. Oakland, Ecocitybuilders Publication.
Figueira J., De Smet, Y., Mareschal, B., Brans, J. P. (2004) Mcda Methods for Sorting and Clustering Problems: Promethee Tri and Promethee Cluster, Technical Report TR/SMG/2004-002, SMG, Université Libre de Bruxelles.
Gilliams, S., Raymaekers, D., Muys, B., Orshven, J. V. (2005) Comparing Multiple Creteria Decision Methods to Extand Geographical Information System on Afforestation, Computer and Electronic in Agrecltlure, 49 (1), pp. 142-158.
Hosam, K., El Ghorab, H., Shalaby, A. (2016) Eco and Green cities as new approaches for planning and developing cities in Egypt, Alexandria Engineering Journal, 55, pp. 495-503.
Hua, M. C.,  Lagerstedt Wadin, J., Chen Lo, H., Yuan Huang, J. (2016) Transformation Toward an Eco-City: Lessons from Three Asian Cities, Cleaner Production, 123, pp. 77-87.
Joss, S. (2015) Eco-Cities and Sustainable Urbanism, International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences (Second Edition), 6, pp. 829-837.
Kalogeras, N., Baourakis, G., Zopounidis, C., Dijik, G. V. (2004) Evaluating the Financial Performance of Agri-Food Firms: A Multicreteria Decision-Aid Approach, Food Engineering, 70 (3), pp. 365-371.
Lijuan, L., Zhang, B., Shanyong, L. (2011) Quantitative Study of Eco-City in Northwest China, 2011 International Conference on Green Buildings and Sustainable Cities, Procedia Engineering, 21, pp. 345-353.
Register, R. (2002) Ecocities: Building Cities in Balance with Nature,Berkeley Hills Books.
Siqueira, L. D. (2011) Eco-Cities: A Planning Guide, CRC press Tayhor & Francis Group.
Song, Y. (2011) Ecological city and urban sustainable development, International Conference on Green Buildings and Sustainable Cities, Procedia Engineering 21, pp. 142-146.
Tsolakis, N., Leonidas, A. (2015) Eco-Cities: An Integrated System Dynamics Framework and a Concise Research Taxonomy, Sustainable Cities and Society, 17, pp. 1-14.
Wong, T.,Yuen, B. (2011) Eco-city Planning,Policies, Practices and Design. Singapore: Springer.
Wu, L., Jiang, Q., Yang, X. M. (2012) Carbon Footprint Incorporation into Least-cost Planning of Eco-city Schemes: Practices in Coastal China, Procedia Environmental Sciences, pp. 582-589.

Yang, W., Wu, D. (2013) Building Related KPIs in Sino-Singapore Tianjin Eco-City, APCBEE Procedia, 5, pp. 112-115.