سنجش عوامل بالقوّه مخاطره‌زای زمین‌لرزه احتمالی شهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‎ریزی شهری، دانشگاه لرستان، خرّم‌آباد

2 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه رازی، کرمانشاه

3 استادیار اقلیم‌شناسی، دانشگاه سیّد جمال‌الدّین اسدآبادی، اسدآباد

چکیده

یکی از موضوع‌هایی که بیشتر شهرهای جهان با آن دست به گریبانند، زلزله است که بیتوجّهی به آن خسارات جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت. شهر تهران به لحاظ عوامل طبیعی از قبیل محدود شدن بین رشته‌کوه‌های البرز، وجود گسل‌های فراوان و همچنین عوامل انسانی از جمله وجود بافت‌های فرسوده و ناکارآمد در دل این شهر، ساخت و سازهای بی‌رویه و فراوان بدون رعایت حریم گسل،مستعد خطر لرزه‌ای بسیاری است. بررسی پتانسیل‌های محیطی، فیزیکی - کالبدی و اقتصادی - اجتماعی مخاطرهزای زلزله در شهر تهران هدف اصلی این پژوهش است. برای این منظور، نخست اطّلاعات حاصل از شاخص‌های عوامل محیطی، کالبدی - فیزیکی و عوامل اقتصادی - اجتماعی در رابطه با کیفیّت بناها، آسیب‌پذیری و لرزه‌خیزی از محدودة مورد مطالعه با استفاده توزیع پرسشنامه بین 88 کارشناس متخصّص در رشته‌های مرتبط با موضوع تحقیق به دست آمد. سپس اطّلاعات حاصل از پرسشنامهها در رایانه وارد و کدگذاری شد و با استفاده نرم‌افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.با توجّه به کیفی‌بودن متغیّرها و داشتن مقیاس رتبه‌ای و کم‌بودن حجم نمونه از آزمون t برای آزمون نتایج استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد که به ترتیب عوامل محیطی، کالبدی و اقتصادی - اجتماعی در سطح خیلی‌زیاد، زیاد تا متوسّط داری درجة اهمّیّت بوده و سبب ایجاد مخاطره در سطح متوسّط تا خیلی‌زیاد می‌شود که عوامل محیطی بیشترین و اقتصادی - اجتماعی کمترین مخاطره را ایجاد میکنند.
 

کلیدواژه‌ها


احمدی، حسن (1376) نقش شهرسازی در کاهش آسیب‌پذیری شهر، مسکن و محیط روستا، 80، صص. 70-61.
افضلی، رسول؛ یاری شگفتی، اسلام (1391) مدیریت بحران‌های سیاسی احتمالی تهران: بحران اقتدار و مشروعیت سیاسی، پژوهشنامة علوم سیاسی، 7 (2)، صص. 86-49.
جایکا (1376) مطالعات ریزپهنه‌بندی شهر تهران، آژانس بین‌المللی زلزله‌شناسی ژاپن، تهران.
حاتمی‌نژاد، حسین؛ فتحی، حمید؛ عشق‌آبادی، فرشید (۱۳۸۸) ارزیابی میزان آسیب‌پذیری لرزه در (نمونة مورد مطالعه: منطقة ۱۰ شهرداری تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 41 (68). صص. 20-1.
حسین‌زاده، سید رضا (1383) برنامه‌ریزی شهری همگام با مخاطرات طبیعی با تأکید بر ایران، جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 2(3)، صص. 88-59.
حمیدی، ملیحه (1371) ارزیابی الگوهای قطعه‌بندی اراضی و بافت شهری در آسیب‌پذیری مسکن از سوانح طبیعی، مجموعه مقالات سیاست‌های توسعة مسکن در ایران، تهران، صص. 218-211.
خاکپور، براتعلی؛ زمردیان، محمدجعفر؛ صادقی، سلیمان؛ مقدمی، احمد (1390) تحلیل میزان آسیب‌پذیری فیزیکی - کالبدی منطقة 9 شهر مشهد از دیدگاه زلزله‌خیزی، جغرافیا و توسعة ناحیهای، 9 (16)، صص. 33-1.
زنگی‌آبادی، علی؛ تبریزی، نازنین (1385) زلزلة تهران و ارزیابی فضایی آسیب‌پذیری مناطق شهری، پژوهشهایجغرافیایی، 38 (56)، صص. 130-115.
زنگی‌آبادی، علی؛ محمدی، جمال؛ صفایی، همایون؛ قائدرحمتی، صفر (1387) تحلیل شاخص‌های آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله، نمونة موردی، مساکن شهر اصفهان، جغرافیا و توسعه، 6 (12)، صص. 89-61.
ستوده، بابک (1380) برنامه‌ریزی کاربری زمین و اصلاح معابر جهت ایمن‌سازی در برابر زلزله (نمونة موردی: محله باغ فردوس شهرداری منطقه 1 تهران)، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
عابدی، مهدی (1385) بررسی اثرات ناشی از تخریب ساختمان‌ها پس از وقوع زلزله در معابر شهری نمونة موردی محلّة چیذر منطقة یک تهران، پایان‌نامة کارشناسی ارشد شهرسازی، گرایش برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه تهران.
عبدالهی، محمد (1380) مدیریت بحران در نواحی شهری، چاپ اوّل، انتشارات انوار، تهران.
عزیزی، محمدمهدی؛ اکبری، رضا (1387) ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب‌پذیری شهرها از زلزله، نشریة هنرهای زیبا، (34)، صص.36-25.
فربود، شبنم (1385) برنامه‌ریزی کاهش آسیب‌پذیری و ایجاد آمادگی مواجهه با زلزلهمطالعةموردی مهرشهر، پایان‌نامة کارشناسی ارشد شهرسازی، گرایش برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه تربیت مدرّس.
فرج‌زاده اصل، منوچهر؛ احدنژاد، محسن؛ امینی، جمال (1390) ارزیابی آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر زلزله مطالعة موردی: منطقة 9 شهرداری تهران، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 3 (9)، صص. 36-19.
Dunford, M., Li, L. (2011) Earthquake Reconstruction in Wenchuan: Assessing the State Overall Plan and Addressing the Forgotten Phase, Applied Geography, 31 (3), pp. 998-1009.
Erdem, D., Rasim, T., Gebrail, B., Baris, S. (2011) Damages and Causes on the Structures During the October 23, 2011 Van Earthquake in Turkey, Case Studies in Construction Materials, 3, pp. 112-131.
Gabriele, C., Takashi, K., Rama, M. P., Katsuichiro, G., Toshihiko K., Keshab, Sh. (2015) Reconnaissance Report on Geotechnical and Structural Damage Caused by the 2015 Gorkha Earthquake, Nepal, Soils and Foundations, 55, pp. 1030-1043.
Jetson, R. A., Carlo, G. L., Apostolos, P. (2012) Basin-Effects Observed During the 2012 Emilia Earthquake Sequence in Northern Italy, Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 78, pp. 230-242.
Jigyasu, R., (2013) What Makes Cities Vulnerable to Disaster, International Journal of Disaster Recovery and Business Continuity, 4, pp. 11-22.
Yihe, H., Jean-Paul, A., Don, V. H. (2015) The Potential for Supershear Earthquakes in Damaged Fault Zones – Theory and Observations, Earth and Planetary Science Letters, 433, pp. 109-115.