ارزیابی تأثیر عملیات مکانیکی آبخیزداری بر کاهش سیلاب (مطالعه موردی: حوضه آبخیز حاجی‌آباد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی، کرمانشاه

2 کارشناس ارشد منابع آب، دانشگاه رازی، کرمانشاه

3 کارشناس ارشد آبخیزداری، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد

چکیده

افزایش رو به رشد تلفات منابع آب‌وخاک حوضه‌های آبخیز در چند دهة اخیر، در اثر بهره‌برداری غیر اصولی از منابع، شدّت فزاینده‌ای یافته است. این موضوع موجب تشدید وقوع سیلاب‌ها، افزایش نرخ تولید رسوب و کاهش عمر مفید مخازن سدها گردیده است. این پژوهش که در حوضة آبخیز حاجیآباد واقع در استان کرمانشاه انجام گرفته، در پی ارزیابی تأثیر عملیات آبخیزداری بر روی میزان ذخیرة رواناب، کاهش سیلاب و سیل‌خیزی است. در ابتدا، بررسیهای صحرایی انجام شد و مشخّصات مکانیکی و فیزیکی سازههای احداث‌شده ثبت و تحلیل دادهها انجام گرفت. در مرحلة بعد با استفاده از مدل هک اچ‌ام‌اس و شبیهسازی سیلاب حوضه، اقدام به بررسی تأثیر سازهها در کنترل سیلاب و رواناب حوضة مورد مطالعه گردیده است. طبقبررسی‌های انجام‌شده و بازدیدهای مکرّر میدانی، حوضة آبخیز حاجیآباد از نقطه‌نظر سیل‌خیزی کم‌سیل‌خیز بوده و اکثر رواناب‌های ایجادشده قبل از رسیدن به خروجی حوضه در زمین نفوذ می‌کنند. همچنین در پشت سازه‌های کنترل سیلاب احداث‌شده در حوضة آبخیز حاجیآباد (بند خاکی، خشکه‌چین و گابیون) هیچ‌گونه انباشت رسوب دال بر ایجاد رواناب سطحی ملاحظه نگردید. این وضعیّت نشان میدهد که تعداد سازندهای احداث‌شده خیلی بیشتر از نیاز منطقه بوده است.
 

کلیدواژه‌ها


خلقی، مجید (1381) کاربرد روش MCDM در اولویّت‌بندی زیرحوضه‌ها به منظور کنترل سازه‌ای سیلاب، مجلّة منابع طبیعی ایران، 55 (4)، صص. 490-479.
رئیسیان، روانبخش (1383) اثربخشی عملیات آبخیزداری در مهار آب‎های سطحی، کنفرانس سراسری آبخیزداری و مدیریت منابع آب‌وخاک، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
سلطانی، محبوبه؛ اختصاصی، محمدرضا؛ طالبی، علی؛ پوراغنیایی، محمد جواد؛ سرسنگی، علیرضا (1390) اثر احداث سدهای اصلاحی بر کاهش دبی اوج سیلاب (مطالعة موردی: حوزة آبخیز منشاد یزد)، نشریه پژوهشهای آبخیزداری، 24 (4)، صص. 54-46.
غفاری، گلاله؛ کریمی‌زاده، کیوان؛ حیدری؛ رنگین؛ احمدی، حسن (1390) بررسی سازه‌های گابیونی و سنگی ملاتی احداث‌شده در حوضة آبخیز کن، هفتمین همایش ملّی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان.
یثربی، بنفشه؛ نورمحمدی، فرهاد؛ ایزانلو، حسن (1389) ارزیابی کمّی اقدامات آبخیزداری حوضة آبخیز گل‌گل استان ایلام، ششمین همایش ملّی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران،دانشگاه تربیت مدرّس.
Brooks, K. N., Folliott, P. F., Gregersen, H. M., Thames, J. L. (1991) Hydrology and the Management of Watershed, Lowa State University Press.
Friesecke, F. (2004) Precautionary and Sustainable Flood Protection in Germany – Strategies and Instruments of Spatial Planning, 3rd FIG Regional Conference. Jakarta, Indonesia, October 3-7, pp.1-17.
Roughani, M., Ghafori, A., Tabatabai, M. (2007) An Innovative Methodology in Prioritization on Sub-Catchments for Flood Control, International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 9 (1), pp. 79-87.
Saghafian, B., Julien, P. Y., Rajaie, H. (2002) Runoff Hydrograph Simulation Based on Time Variable Isochrones Technique, Hydrology, 261 (1-4), pp. 193-203.
Shieh, Ch. L., Guh, Y. R., Wang, Sh. O. (2007) The Application of Range of Variability Approach to the Assessment of a Check Dam on Riverine Habitat Alternation, Environmental Geology, 52 (3), pp. 427-435.