شبیه‎سازی روابط بارش - رواناب حوضة آبریز کشکان در استان لرستان با روش SCS

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار اقلیم‎شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه

2 استادیار آبخیزداری، دانشگاه لرستان، خرّم‌آباد

3 کارشناس ارشد اقلیم‌شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه

چکیده

شبیه‌سازی بارش - رواناب در حوضه‌های آبریز، امکان برآورد دبی اوج و تحلیل روابط بین بارش و رواناب را به خوبی فراهم می‌آورد. به همین منظور، در این پژوهش روابط بارش رواناب حوضة آبریز کشکان در استان لرستان با به کارگیری روش SCS که از طرف سازمان حفاظت خاک آمریکا ارائه شده است و مدل هیدرولوژیکی HEC-HMS شبیه‌سازی شده است. حوضة آبریز کشکان پس از تقسیم به هفت زیرحوضه، مورد مطالعه قرار گرفت. داده‌های بارندگی و دبی روزانه برای هفت ایستگاه باران‌سنجی و هیدرومتری کاکا رضا، چولهول، افرینه، پلدختر، مادیانرود، سراب سیّد علی و چم انجیر در بازة زمانی 40 ساله از 1347 تا 1387 انتخاب و با لحاظ نمودن اطّلاعات پوشش گیاهی، خاک، کاربری اراضی و... بر اساس روش SCS مورد بررسی قرار گرفتند. تحلیل روابط بارش - رواناب محاسباتی توسّط مدل HEC-HMS به روش SCS و تحلیل روابط بارش - رواناب مشاهداتی توسّط روش رگرسیون انجام گرفت. نتایج بررسی نشان داد که مدل HEC-HMSروابط بارش - رواناب محاسباتی و روابط بارش - رواناب مشاهداتی را با دقّتی حدود 94% برآورد می‌کند که نشان‌دهندة توانایی بالای این مدل و روش SCS در تحلیل روابط بارش - رواناب حوضة آبریز کشکان است. در مرحلة واسنجی مدل نیز دبی حداکثر 6795 فوت بر مترمکعب و ارتفاع رواناب 57/6 اینچ برآوردسازی گردیده است که در مقایسه با مقادیر مشاهداتی (دبی حداکثر 5777 فوت مکعب بر ثانیه و ارتفاع رواناب 91/6 اینچ) بیش از 80% مشابهت نشان می‌دهد. خطای شبیه‌سازی پارامترها، یکسان نبوده ولی حداکثر 35% برآورد شده است. عملکرد مدل در مورد دو زیرحوضة خرم‌آباد و کشکان پایینی تطابق بیشتری نشان می‌دهد.
 
 
 

کلیدواژه‌ها


جهانگیر، علیرضا؛ رائینی؛ محمود؛ احمدی، میرضیاء (1387) شبیه‌سازی فرایند بارش-رواناب با شبکة عصبی مصنوعی (ANN) و مقایسة آن با مدل HEC-HMS در حوضة معرّف کارده، مجلّة آب و خاک، علوم و صنایع کشاورزی، 22 (2)، صص. 84-72.
چیداز، آتنا؛ محسنی ساروی، محسن؛ وفاخواه، مهدی (1387) ارزیابی مدل HEC-HMS به منظور برآورد هیدروگراف سیلاب در حوضة آبریز کسیلیان، پژوهش‌های آبخیزداری، 84، صص. 71-59.
سوری‌نژاد، علی (1380) نظیرسازی هیدروکلیماتولوژیکی مدلهای بارش - رواناب در حوضههای آبریز جنوب غربی ایران (حوضههای آبخیز رودخانههای خرمآباد - کشکان در استان لرستان)، رسالة دکتری جغرافیای طبیعی، استاد راهنما: منوچهر فرج‌زاده اصل، دانشگاه تربیت مدرس.
عباسی، محمد؛ محسنی ساروی، محسن؛ خیرخواه، میر مسعود؛ خلیقی سیگارودی، شهرام؛ رستمی‌زاد، قباد؛ حسینی، مجید (1389) بررسی تأثیر فعّالیّت‌های آبخیزداری در زمان تمرکز و شمارة منحنی حوضه با بهره‎گیری از مدل
HEC-HMS (بررسی موردی: حوضة آبخیز کن تهران)، نشریة مرتع و آبخیزداری، 63 (3)، صص. 385-375.
عصاره، علی؛ توکلی‌زاده، احمدعلی؛ کیامنش، حسن (1386) سیستم شبیه‌سازی هیدرولوژی (HEC-HMS)، چاپ اوّل، انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، اهواز.
علیزاده، امین (1382) اصول هیدرولوژی کاربردی، چاپ شانزدهم، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
کمالی، بهاره؛ موسوی، سیّد جمشید (1389) کالیبراسیون خودکار مدل مفهومی HEC-HMS رویکرد شبیه‌سازی بهینه‌سازی، پنجمین کنگرة ملّی مهندسی عمران، دانشگاه فردوسی مشهد، صص. 8-1.
موسوی ندوشنی، سید سعید؛ داننده‌مهر، علی (1384) سیستم مدلسازی هیدرولوژیکی چاپ دوّم، انتشارات مؤسّسة فرهنگی هنری دیباگران تهران، تهران.
مهدوی، محمد (1381) هیدرولوژی کاربردی، جلد دوّم، چاپ سوّم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
نشاط، علی؛ صدقی، حسین (1385) برآورد میزان رواناب با استفاده از روش سازمان حفاظت خاک (SCS) و مدل
HEC-HMS در حوضة آبریز باغ‌ملک خوزستان، مجلّة علوم کشاورزی، 12 (4)، صص. 798-787.
وزارت نیرو، شرکت سهامی آب منطقه‎ای غرب (معاونت مطالعات پایة منابع آب) (1385)، گزارش تلفیق مطالعات منابع آب حوضة آبریز کرخه، جلد دوّم، بررسی‎ها و مشخّصات عمومی، سازة آب شفق، شرکت مهندسین مشاور.
Arekhi. S. (2012) Runoff Modeling by HEC-HMS Model (Case Study: Kan watershed, Iran), International Journal of Agriculture and Crop Sciences, 4 (23), pp. 1807-1811
Kabiri. R., Chan. A., Bai, R., (2013) Comparison of SCS and Green-Ampt Methods in Surface Runoff-Flooding Simulation for Klang Watershed in Malaysia,Modern Hydrology, 3, pp. 102-114.
Naseri, M., Soleimani Sardoo, F., Katani, M. (2011) Simulation of the Rainfall-Runoff Process Using of HEC-HMS Hydrological Model (A Case Study of Sheikh Bahaei Dam Basin) World Academy of Science, Engineering and Technology, 5, pp. 17-27.
Rajesh K. M., Arbind K. V., Maden K. J., (2009) Evaluation of HEC-HMS and WEPP for simulating watershed runoff using Remote Sensing and Geographical Information System (GIS), Paddy Water Environment, 8 (2), pp. 131-144.
Yener, M. K, Sorman, A. U., Sorman, A. A., Sensoy, A. (2006) Modeling Studies with HEC-HMS and Runoff Scenarios in Yuvacik basin,Turkiye, International Congress on River Basin, pp. 621-634.
Yusop, Z., Chan, C. H., Katimon, A. (2007) Runoff Characteristics and Application of HEC-HMS for Modeling Stormflow Hydrograph in Oil Palm Catchment, Water Science &Technology, 56 (8), pp. 41-48.