بررسی و تحلیل توسعه‌یافتگی و نابرابری‌های فضایی بخش کشاورزی استان کردستان طی سال‌های 1375 و 1395

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیلT ایران

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقّق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

بررسی نابرابری و وجود آن در محدوده‌های جغرافیایی مختلف در سال‌های اخیر مورد توجّه برنامه‌ریزان و سیاستمداران قرار گرفته است. کشور ما در بسیاری موارد از نابرابری فضایی درون و بین منطقه‌ای رنج می‌برد؛ از این رو، توجّه به موضوع نابرابری فضایی در ابعاد و شاخص‌های مختلف کشور دارای ضرورت اساسی است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف سنجش وضعیّت توسعه‌یافتگی و نابرابری‌های فضایی بخش کشاورزی بین شهرستان‌های استان کردستان و تحلیل روند تحوّلات نابرابری آنها طی سال‌های 1395-1375 طرّاحی شده است؛ از آنجا که توسعة متعادل و متوازن فضاهای جغرافیایی، نیازمند بررسی دقیق و همه‌جانبه در ابعاد مختلف آن است، در این پژوهش، تعداد 26 شاخص در بخش کشاورزی، تعریف شده است. برای بررسی مسائل تحقیق و تجزیه و تحلیل داده‌ها از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره «حذف و انتخاب سازگار با واقعیّت (یک)» استفاده شده و وزن معیار هر یک از شاخص‌ها با روش «فرایند تحلیل شبکه‌ای» محاسبه شده است؛ همچنین برای بررسی نابرابری‌های فضایی شهرستان‌های استان کردستان، ضریب ویلیامسون به کار رفته است. بـه این منظور، جهت بررسی توزیع زیرساخت‌ها از ضریب چولگی پیرسونی استفاده شده است. نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد که طی سال‌های 1375 تا 1395 به میزان توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کردستان افزوده شده است؛ امّا همگرایی نسبی بین شهرستان‌ها حاصل نشده است. همچنین مشخّص شد که نظریّة غالب در توزیع زیرساخت‌های کشاورزی این استان بر اساس مدل مرکز - پیرامون بوده است؛ به طوری که در هر دو دورة بررسی‌شده، شهرستان سنندج به عنوان توسعه‌یافته‌ترین و شهرستان‌های کامیاران و سروآباد به عنوان کم‌توسعه‌یافته‌ترین، از لحاظ شاخص‌های بخش کشاورزی، بوده و توزیع زیرساخت‌ها از نوع چولگی مثبت و به صورت نامتقارن بوده است.

کلیدواژه‌ها


آهنگری، عبدالمجید؛ سعادت‌مهر، مسعود (1386) مطالعة تطبیقی سطح توسعه‎یافتگی شهرستان‌های استان لرستان به تفکیک بخش­های اقتصادی و اجتماعی، مجلّة دانش و توسعه، 16 (21)، صص. 169-161.
اشکوری، سیدحسن (1391) اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، چاپ هفتم، انتشارات علم، تهران.
پورطاهری، مهدی (1393) کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه در جغرافیا، چاپ چهارم، انتشارات سمت، تهران.
توکلی، جعفر (1393) سنجش توسعه‌یافتگی کشاورزی استان‌های ایران با استفاده از تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی، جغرافیا و پایداری محیط، 4 (12)، صص. 12-1.
حسین‌زاده دلیر، کریم (1393) برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، چاپ نهم، انتشارات سمت، تهران.
داداش‌پور، هاشم؛ علیزاده، سمانه (1390) بررسی توسعه‌یافتگی و نابرابری‌های فضایی در استان خراسان شمالی، پایان نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: هاشم داداش‌پور، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
رنجبران، هادی (1393) آمار و احتمال و کاربرد آن در اقتصاد، چاپ بیستم، انتشارت اثبات، تهران.
زبردست، اسفندیار (1389)کاربرد فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) در برنامه‏ریزی شهری و منطقه‌ای، هنرهای زیبا، 2 (41)، صص. 90-79.
زیاری، کرامت‌الله؛ زنجیرچی، سید محمود؛ سرخ‌کمال، کبری (1389) بررسی و رتبه بندی درجة توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خراسان رضوی با استفاده از تکنیک تاپسیس، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 42 (72)، صص. 30-17.
سالنامه آماری استان کردستان، 1390.
سردار شهرکی، علی؛ کریم، محمدحسین؛ شیخ­تبار، مجید (1392) تعیین سطوح توسعه یافتگی کشاورزی و اقتصادی در بخش روستایی ایران، روستا و توسعه، 16 (1)، صص. 36-21.
شهرکی، جواد؛ سردار شهرکی، علی (1393) بررسی درجة توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان با تأکید بر شاخص‌های عمدة بخش کشاورزی، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 4 (15)، صص. 27-13.
صیدایی، سیداسکندر؛ قنبری، یوسف؛ جمینی، داوود؛ بسحاق، محمدرضا (1392) سنجش پایداری کشاورزی در مناطق روستایی (مطالعة موردی: مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان روانسر)، جغرافیا و پایداری محیط (پژوهشنامة جغرافیایی)، 3 (6)، صص. 106-87.
عمانی، احمدرضا؛ چیذری، محمد (1390) شناسایی مدل مناسب پیش‌بینی پذیرش مدیریت پایدار منابع آب زراعی در بین گندمکاران شهرستان اهواز، اقتصاد کشاورزی و توسعه، 19 (73)، صص. 100-77.
قائدرحمتی، صفر؛ خادم‌الحسینی، احمد؛ محمدی‌فرد، علی (1389) تحلیلی بر درجة توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان، آمایش محیط، 3 (9)، صص. 113-97.
قدسی‌پور، سید حسن (1390) مباحثی در تصمیم‌گیری چندمعیاره (روش‌های وزن‌دهی بعد از حل)، چاپ نهم، انتشارات دانشگاه امیر کبیر، تهران.
موسوی، سیّد نعمت‌الله؛ روستا، ابوذر؛ کشاورزی، سلیمان (1390) تعیین درجة توسعه‌یافتگی کشاورزی شهرستان‌های استان فارس با استفاده از روش تاکسونومی عددی، اقتصاد کشاورزی، 5 (4)، صص. 181-159.
موسوی، مینا؛ صدیقی، حسن (1393) تعیین سطح توسعه‌یافتگی کشاورزی استان‌های کشور، راهبردهای توسعة روستایی، 1 (4)، صص. 71-55.
وحیدی اصل، محمد قاسم (1391) آمار و احتمال در جغرافیا، چاپ هفتم، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.
Dabrowska, A., Lukomska, J. (2011) Sub Regional Growth Poles in the Competition for Development Factors, Miscellanea Geographica, 15, pp. 133-151.
Klaus, D., Dávid, K.N, Esteban, R. H. (2016) The Geography of Development: Evaluating Migration Restrictions and Coastal Flooding, Thesis, Supervisor: D ́avid.k, Princeton University, October 1, pp. 1-66.
Martić, M, Savić, G. (2014) An Application of DEA for Comparative Analysis and Ranking of Regions in Serbia with Regards to Social-Economic Development, European Journal of Operational Research, 132 (2), pp. 343-356.
Papadopoulos, A., Karagiannidis, A. (2015) Application of the Multi-Criteria Analysis Method Electre III for the Optimisation of Decentralised Energy Systems, Omega, 36 (5), pp. 766-776.
Patil, B. D. (2013) Regional Disparities in Levels of Agricultural Development in Dhule and Nandurbar Districts, India, Research Journal of Agriculture and Forestry Sciences, 1 (5), pp. 9-12.
Purohit, B. C. (2008) Health and Human Development at Sub-State Level in India, Socio-Economics, 37 (6), pp. 2248-2260.
Raman, R., Kumari, R. (2012) Regional Disparityin Agricultural Development: A District Level Analysis for Uttar Pradesh, Regional Development and Planning, 1 (2), pp. 71-90.
Shafiqulla, H. (2013) Impact of Regional Disparities on Agricultural Development in UttarPradesh-A Geographical Analysis, Global Journal of Human Social Science, 13 (5), pp. 36-46.
Shankar, R., Shah, A. (2003) Bridging the Economic Divide within Countries: A Scorecard on the Performance of Regional Policies in Reducing Regional Income Disparities, World Development,. 31 (8), pp. 1421-1441.
Tatlidil, F., Boz, İ., Tatlidil, H. (2013) Farmers’ Perception of Sustainable Agriculture and Its Determinants: A Case Study in Kahramanmaras Province of Turkey, Environment, Development and Sustainability, 11 (6), pp. 1091-1106.
Yüksel, İ., Dağdeviren, M. (2012) Using the Analytic Network Process (ANP) in a SWOT Analysis-A Case Study for a Textile Firm, Information Sciences, 177 (16), pp. 3364-3382.