سنجش پایداری نظام‌های بهره‌برداری موجود در بخش کشاورزی استان اصفهان (خرد دهقانی، تعاونی تولید روستایی و شرکت سهامی زراعی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه اصفهان، تبریز، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

پایین‌بودن بهره‌وری در بخش کشاورزی، به‌کارگیری بی‌رویة نهاده‌های تولیدی به منظور افزایش عملکرد در دهه‌های اخیر در نتیجه تخریب محیط‌زیست از یک‌سو و ضرورت استمرار تولید در راستای امنیّت غذایی از سوی دیگر اهمّیّت توجّه به پایداری نظام بهره‌برداری را دوچندان کرده است. پژوهش حاضر با هدف سنجش پایداری نظام بهره‌برداری موجود در بخش کشاورزی استان اصفهان، شامل خرد دهقانی، تعاونی تولید روستایی و شرکت سهامی زراعی صورت گرفت. جامعة آماری شامل 17362 بهره‌بردار عضو تعاونی تولید روستایی و 635 بهره‌بردار عضو شرکت سهامی زراعی و 85405 واحد بهره‌برداری خرد دهقانی است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران محاسبه و با استفاده از روش انتساب متناسب حجم نمونه از هر شرکت و هر واحد خرد دهقانی در هر روستا، محاسبه گردید. یافته­های این پژوهش نشان داد که از نظر شاخص ترکیبی استانداردشده نظام بهره‌برداری سهامی زراعی و تعاونی تولید روستایی نیمه‌پایدار و خرد دهقانی ناپایدار است. از لحاظ بُعد اقتصادی شرکت سهامی زراعی نسبت به دو نظام دیگر پایدارتر و از بعد اجتماعی ناپایدارتر، از بعد اجتماعی تعاونی تولید روستایی نسبت به دو نظام دیگر پایدارتر و از نظر زیست‌محیطی نسبت به شرکت سهامی زراعی ناپایدارتر است. نظام بهره‌برداری خرد دهقانی از نظر این سه بعد به‌ویژه اقتصادی از دو نظام بهره‌برداری دیگر ناپایدارتر است لذا تقویت بنیة اقتصادی بهره‌برداران این نظام بهره‌برداری با توجّه به اینکه درصد عمده‌ای از بهره‌برداران این بخش را تشکیل می‌دهد جهت افزایش سطح پایداری می‌تواند مورد توجّه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


آذر، عادل؛ رجب‌زاده، علی (1391) تصمیم‌گیری کاربردی رویکرد MADM، چاپ دوّم، انتشارات نگاه دانش، تهران.
اشرفی، مرتضی؛ هوشمند، محمود؛ کرامت‌زاده، علی (1393) بررسی توسعة پایدار کشاورزی در مناطق روستایی با تأکید بر رهیافت اقتصادی (مطالعة موردی روستاهای شهرستان کاشمر)، راهبردهای توسعة روستایی، 1 (2)، صص. 68-51.
امینی فسخودی، عباس؛ نوری، سیّد هدایت‌الله (1390) ارزیابی پایداری و تعیین الگوی کشت سیستم‌های زراعی با استفاده از الگوهای غیر خطّی برنامه‌ریزی ریاضی، مجلّة علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب‌وخاک، 15 (55)، صص. 111-99.
رکن‌الدّین افتخاری، عبدالرضا؛ آقایاری هیر، محسن (1386). سطح‌بندی پایداری توسعة روستایی، مطالعة موردی بخش هیر، پژوهش‌های جغرافیایی، 39 (61)، صص.40-31.
زاهدی، شمس السّادات (1386) توسعة پایدار، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.
ساداتی‌پور، سید احمد (1388)، سنجش پایداری در نظام بهره‌برداری دهقانی و شناخت عوامل پیش‌برندة آن در شهرستان بهبهان، استاد راهنما: حسین شعبانعلی فمی، پایان نامة کارشناسی ارشد توسعة روستایی،پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران.
سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران (1394) واحد آمار و اطّلاعات ادارة کلّ نظام بهره‌برداری.
شریفی، امید؛ رضایی، روح‌الله؛ برومند، ناصر (1390) بررسی عوامل مؤثّر بر پایداری نظام کشت گلخانه‌ای در منطقة جیرفت و کهنوج، تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 42 (1)، صص.152-143.
عباسی‌زاده قنواتی، محمد صادق (1390) سنجش میزان پایداری نظام بهره‌برداری خانوادگی و تعیین عوامل بازدارنده و پیش‌برندة آن در روستای خانم‌آباد کرمانشاه، استاد راهنما: عبدالحمید پاپ‌زن،پایان نامة کارشناسی ارشد توسعة روستایی، دانشکدة کشاورزی، دانشگاه رازی کرمانشاه.
عبدالهی، محمد (1377) نظام بهره‌برداری کشاورزی در ایران، وزارت کشاورزی، معاونت امور نظام بهره‌برداری، دفتر طراحی نظام بهره‌برداری، چاپ اوّل، انتشارات دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
عربیون، ابوالقاسم؛ کلانتری، خلیل؛ اسدی، علی؛ شعبانعلی فمی، حسین (1388) سنجش پایداری نظام کشت گندم در استان فارس و تعیین عوامل مؤثّر بر آن، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 5 (2)، صص. 28-17.
عوض‌زاده، سید علی؛ کرمی، آیت‌اله (1394) تبیین پایداری نظام بهره‌برداری خرد دهقانی (مطالعة موردی بخش مرکزی شهرستان بویر احمد)، راهبردهای توسعة روستایی، 2 (1)، صص. 41-27.
Alexander, W. G. (2009) Cooperation in the European Market Economics, Bombay, Asia Publishing, 2 (10), pp. 540-549.
Becker, B. (1997) Sustainability Assessment: A Review of Values, Concepts, and Methodological Approaches. Issues in Agriculture 10, Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR),The World Bank, Washington, DC.
Calker, K. J. V., Berentsen, P. B. M., Giesen, G. W. J., Huirne, R. (2005) Identifying and Ranking Attributes that Determine Sustainability in Dutch Dairy Farming, Agricultural and Human,22 (1), pp. 53-63.
Castodeli, N., Bechini, L. (2010) Integrated Sustainability Assessment of Ceopping System with Agro-Ecological and Economic Indicators in Northern Italy, European Journal of Agronomy, 32 (1), pp. 59-72.
Claudia R. B, Giuseppe, F., Julia, K. S. (2010) Considerind the normative systemic and procedural dimentions in indicatore- based sustainability assesments in agriculture, Environmental Impact Assessment Review, 30 (2), pp. 71-81.
Gafsi, M., Legagneux, B., Nguyen, G., Robin, P. (2006) Towards Sustainable Farming System: Effectiveness and Deficiency of the French Procedure of Sustainable Agriculture, Agricultural Systems, 90 (1-3), pp. 226-242.
Hansen, J. W. (1996) Is Agriculture Sustainability a Useful Concept? Agric System, 12 (50), pp. 117-143.
John, L., Adrin, Jr., Thomas Wade, G. (2001) Agricultural Cooperative Managers and Business Environment, Agribusiness, 1 (19), pp.17-33.
Krishnaraj, M. (2005) Establishment of Rural Cooperatives: An Essential Steps Towards Rural Development, Unpublished paper, Institute of Business,Administration, University of Dhaka, pp. 211-230.
Lawson, R (2000) Cooperatives and Poor: A Review within the Cooperative Movement, Geneva, International Labor Office.
Smith, C. S., McDonald, G. T. (1998) Assessing the Sustainability of Agriculture at the Planning Stage, Environment Management, 52 (1), pp. 15-37.
Sydrovych, O., Wossink, A. (2008) The Meaning of Agricultural Sustainability: Evidence from a Congoint Choice Survey, Agricultural Systems, 98 (1), pp. 10-20.
Von Wiren Lehr, S. (2001) Sustainability in Agriculture - An Evaluation of Principal Goal -Oriented Concepts to Close the Gap between Theory and Practice Agricuture, Ecosystems and Environment 84 (2), pp. 115-129.