شناسایی و تحلیل اثرات متقابل عوامل کلیدی و سنجش میزان پایداری منطقه‌ای با رویکرد آینده-نگاری راهبردی مطالعه موردی؛ استان خراسان شمالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه سیستان و بلوچستان،زاهدان، ایران

3 دانشیار گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

4 مدرس گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران

چکیده

در عصر حاضر که با خصیصه‌های عدم قطعیّت، نوآوری و پیچیدگی مسائل شناخته می‌شود، نظام برنامه‌ریزی سنّتی با چالش‌های متنوّعی مواجه است. یکی از ضعف‌های نظام برنامه‌ریزی منطقه‌ای رایج، عدم شناسایی، تحلیل و به‌کارگیری عوامل کلیدی توسعة منطقه است؛ از این رو، پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل کلیدی توسعة استان خراسان شمالی با رویکرد آینده‌نگاری راهبردی انجام گرفته است. این پژوهش، با رویکردی آینده‌نگرانه از تکنیک تحلیل اثرات متقاطع بهره برده و جهت تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار میک‌مک استفاده شده است. نتایج تحلیل اثرگذاری عوامل، بیانگر وضعیّت ناپایدار در سیستم منطقة خراسان شمالی است. با بهره‌گیری از نتایج حاصل از این پژوهش و تحلیل عوامل اوّلیّه، 17 عامل کلیدی در توسعة منطقه شناسایی شدند. از بین این عوامل، توسعة جادّه‌های اصلی جدید جهت پیوندهای فرااستانی، وجود قلمروهای روستایی یکپارچه، موقعیّت ژئوپلتیک استان نسبت به محور آسیایی شرق، ارتقاء جادّه‌های فرعی درون استانی در راستای توسعة نظام سکونتگاهی، تعادل نسبی در رأس نظام شهری استان، تقویت بازارچه‌های مرزی و تنوّع بخش‌های اقتصادی با عملکرد متوسّط عوامل کلیدی استراتژیک هستند که می‌توانند به عنوان مبنای ترسیم سناریوها و تخصیص فضایی در سطح استان مورد استفاده قرار گیرند. نتیجة این مطالعات و شناخت عوامل کلیدی، مبنایی است برای سیاست‌گذاری پایدار توسعة فضایی در آیندة استان که می‌تواند تمامی اقدامات و سناریوسازی‌های بخشی و فضایی سطوح محلّی را در درون خود یکپارچه‌سازی نماید.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم‌زاده، عیسی؛ موسوی، میرنجف (1394) اصول و مبانی آمایش سرزمین، چاپ اوّل، انتشارات سمت، تهران.
ایکاف، راسل (1395) برنامه‌ریزی تعاملی مدیریت هماهنگ با تحوّل برای ساختن آیندة سازمان، ترجمة سهراب خلیلی شورینی، چاپ هفتم، نشر مرکز، تهران.
بهشتی، محمدباقر؛ زالی، نادر (1390) شناسایی عوامل کلیدی توسعة منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایة سناریو: مطالعة موردی استان آذربایجان شرقی، مدرّس علوم انسانی - برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 1 (15)، صص. 63-41.
زالی، نادر؛ زمانی‌پور، مسعود (1394) تحلیل سیستمی متغیّرهای راهبردی توسعة منطقه‌ای در برنامه‌ریزی سناریو مبنا (مورد مطالعه: استان مازندران)، آمایش سرزمین، 1 (7)، صص. 28-1.
کاسوف، هانا؛ گابنر، رابرت (1395) روش‌های آینده‌اندیشی و تحلیل سناریو (مرور کلّی، ارزیابی و معیارهای انتخاب)، ترجمة رامین ساعد موچشی و طاها ربانی، چاپ اوّل، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران.
مهدیزاده، جواد؛ پیرزاده نهوچی، محمدحسین؛ امیری، مهین‌دوخت؛ جهانشاهی، محمدحسین؛ مطلق، محمدتقی؛ صراف‌زاده، هایده (1382) برنامه‌ریزی راهبردی توسعة شهری (تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران)، چاپ دوّم، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.
ناظمی، امیر؛ قدیری، روح‌الله (1385) آینده‌نگاری از مفهوم تا اجرا، چاپ اوّل، انتشارات مرکز صنایع نوین، تهران.
Adesida, O. (1994) Futures Studies in AFRICA, Futures, 26 (9), pp. 884-890.
Albrechts, L. (2004) Shifts in Strategic Spatial Planning? Some Evidence from Europe and Australia, Environment and Planning, 38 (6), pp.1149-1170.
Amer, M., Daim, T. U., Jetter. A. (2013) A Review of Scenario Planning, Futures, 42, pp. 23-40.
Arcade, J., Godet, M., Meunier, F., Roubelat, F. (2003) Structural Analysis with the MICMAC Method & Actors Strategy with MACTOR Method, AC/UNU Millennium Project: Futures Research Methodology, V2.0, AC/UNU, Washington, DC.
Asan, S. S., Asan, U. (2007) Qualitative Cross-Impact Analysis with Time Consideration, Technological Forecasting and Social Change, 74 (5), pp. 627-644.
Dalkey, N. C. (2002) An Elementary Cross- Impact Model, Technological Forecasting and Social Change, 3, pp.317-329.
Dross, M., Mattar, N. A., Thierstein, A. (2012) A Conceptual Foundation of Spatial Strategy. A Methodology for Spatial Transformation. AESOP 26th Annual Congress, 11-12 July 2012, METU, Ankara.
ESPON (2007) Scenarios on the Territorial Future of Europe, Available at: www.espon.eu.
European Foresight Platform (2011) Foresight Brief “Knowledge Sharing Platform”, Available at: www.foresight-platform.eu.
Fernandez Guell, J. M. (2010) Can Foresight Studies Strengthen Strategic Planning Processes at the Urban and Regional Level? Available at: http://www.forschungsnetzwerk.at.
Fernandez Guell, J. M., Redondo, L. (2012) Linking Territorial Foresight and Urban Planning. Foresight, 14 (4), pp. 316-335.
FOREN (2001) A Practical Guide to Regional Foresight, FOREN Network, STRATA Program, Available at: http://foresight.jrc.ec.europa.eu.
Godet, M. (2008) Strategic Foresight, Lipsor Working Paper, France, Paris.
Godet, M., Durance, Ph. (2011) Strategic Foresight for Corporate and Regional Development, UNESCO.
Krawczyk, E. (2006) Futures Thinking in City Planning Processes: the Case of Dublin, Doctoral dissertation, Supervisors: John Ratcliffe and Michael Bannon, Dublin Institute of Technology.
Krawczyk, E., Ratcliffe, J. (2006) Application of Futures Methods in Urban Planning Processes in Dublin, Fennia, 184 (1), pp. 75-89.
Myers, D., Kistuse, A. (2000) Constructing the Future in Planning: a Survey of Theories and Tools, Planning Education and Research, 19 (3), pp. 221-231.
Ratcliffe, J., Krawczyk, E. (2011) Imagineering City Futures: The Use of Prospective Through Scenarios in Urban Planning, Futures, 43 (7), pp. 645-653.
Sartorio, F. (2005) Strategic Spatial Planning, A Historical Review of Approaches, its Recent Revival, and an Overview of the State of the Art in Italy, Disp, 162, pp. 26-40.