تحلیلی بر مؤلّفه های گرایش به رویکرد استراتژیک در فرایند برنامه ریزی شهری در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران

2 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران

چکیده

رویکرد استراتژیک، رویکردی نوین در راستای نظریّه­پردازی در برنامه­ریزی شهری است که از اوایل دهة هفتاد قرن بیستم، جایگزین رویکردهایی چون برنامه­ریزی متمرکز و سیستمی شده است. رهیافتی چرخه­ای، فرایندی و مشارکتی که به عنوان الگوی مناسب می­تواند جایگزین رویکرد برنامه­ریزی جامع متمرکز با ویژگی­های غیر قابل انعطاف و غیر واقع‌گرایانة آن در کشورهای درحال‌توسعه، از جمله کشور ما، قرار گیرد. برای جمع‌آوری پیشینه و مبانی نظری موضوع مورد مطالعه، از اسناد کتابخانه‌ای و مراجع اصیل مرتبط با موضوع مورد پژوهش، استفاده ‌شده است؛ همچنین جهت سنجش افکار و نظرات کارشناسان پژوهش از روش پیمایشی به دو صورت پرسشنامه و مصاحبه استفاده‌ شده است. شایان‌ ذکر است که برخی از نظرسنجی‌ها به ‌صورت کتبی (استفاده از پست الکترونیک) و برخی نیز به ‌صورت حضوری انجام شد. پس از مرحلة نظرسنجی و ویرایش آنها، نظرات مختلف دسته‌بندی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.جهت تحلیل داده­های پژوهش، از آزمون آماری t تک­نمونه­ای و تحلیل‌های رگرسیونی خطّی و لگاریتمی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد عامل نگرشی - دانشی بر مبنای نظر کارشناسان، با توجّه به میزان اختلاف، از میانگین مبنای پایین به دست آمده برای آن از اولویّت بیشتری جهت گرایش به سمت برنامه­ریزی استراتژیک دارد و ثانیاً هر 4 مؤلّفة نگرشی - دانشی، هنجاری - رفتاری، ارتباطی و نهادی - رسمی تأثیر مستقیم و معناداری بر فرایند تغییر و پذیرش رویکرد استراتژیک در
برنامه­ریزی شهری ایران دارند.

کلیدواژه‌ها


اطهاری، کمال (1375) بحران اندیشه در شهرسازی معاصر ایران، معماری و شهرسازی، 8 (31-32)، صص. 21-12.
امکچی، حمیده (1382) برنامه‌ریزی شهری در چالش جهانی، شهرساز، 1 (1)، صص. 51-42.
برایسون، جان. ام (1369) فرایند برنامه­ریزی استراتژیک برای سازمان‌های دولتی و غیرانتفاعی، ترجمة عباس منوریان، جلد 1، مرکز آموزش مدیریت دولتی، تهران.
برک­پور، ناصر (1389) مدیریت و حکمروایی شهری، انتشارات دانشگاه هنر تهران، تهران.
پوراحمد، احمد؛ حاتمی­نژاد، حسین؛ حسینی، سید هادی (1385) آسیب‌شناسی طرح‌های توسعة شهری در کشور، پژوهش­های جغرافیایی، 38 (58)، صص. 180-167.
پیرزاده، حسین (1387) اصلاح نظام مدیریت توسعة شهری در ایران، انتشارات وزارت راه و شهرسازی، تهران.
تقوایی، مسعود؛ موسوی، میرنجف (1386) ارزیابی میزان تحقّق‌پذیری طرح هادی شهر مهریز، تحقیقات جغرافیایی، 23 (3 (پیاپی 86))، صص. 80 -63.
حاتمی­نژاد، حسین؛ فرجی ملایی، امین (1390) امکان‌سنجی اجرای طرح‌های استراتژی توسعة شهری CDS در ایران، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه‌ای، 3 (8)، صص. 77-55.
حبیبی، سید محسن (1385) از شار تا شهر، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هشتم.
حسین­زاده دلیر، کریم؛ پورمحمدی، محمد رضا؛ سلطانی، رضا (1387) طرح‌های شهری ایران از قلمرو تهیّه تا واقعیّت اجرای آن مطالعة موردی: طرح جامع تبریز، مجلّة جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 3 (11)، صص. 223-209.
رفیعیان، مجتبی؛ حسین پور، سید علی (1390) سیاست‌های مدیریت شهری در کشورهای مختلف، چاپ اوّل، انتشارات طهان، تهران.
رهنما، محمدرحیم؛ مافی، عزت‌الله؛ اسدی، روح‌الله؛ سلیمی،­ محمود (1391) گذر از برنامه­ریزی جامع به برنامه­ریزی استراتژیک (نمونة موردی: شهر بانه)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 2 (8)، صص. 54-39.
رهنمایی، محمدتقی؛ شاه‌حسینی، پروانه (1386) فرایند برنامه­ریزی شهری در ایران، چاپ چهارم، انتشارات سمت، تهران.
سعیدنیا، احمد (1379) تجدید نظر در تعاریف، مفاهیم و محتوای طرح‌های توسعة شهری، مرکز تحقیقات و مطالعات شهرسازی و معماری ایران. تهران
شیعه، اسماعیل (1385) مقدّمه­ای بر مبنای برنامه­ریزی شهری، چاپ هفدهم، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
ضرابی، اصغر؛ قنبری، محمد (1389) شهر سالم، ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت دوّﻣﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻣﻠّﻲ شهر سالم، کد 75، سبزوار.
غمامی، مجید (1371) بررسی و نقد اجمالی طرح‌های جامع شهری، آبادی، 2 (7)، صص. 44-32.
فاینشتاین، سوزان (1389) نظریّه­های برنامه­ریزی شهری در قرن بیستم، ترجمة عارف اقوامی­مقدّم، انتشارات بهمن برنا، تهران.
فیروزی، محمد علی؛ سجادیان، ناهید؛ علیزاده، هادی (1395) اولویّت‌سنجی کاربست معیارهای نظریّة برنامه‌ریزی غیر اقلیدسی جان فریدمن در برنامه‌ریزی شهری ایران، فضای جغرافیایی، 16 (53)، صص. 21-1.
قدرتی، مصطفی (1381) ارزیابی طرح جامع شهر شیروان با تأکید بر ابعاد کالبدی - فضائی آن، رسالة کارشناسی ارشد رشتة جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما: سیمین تولایی، دانشگاه تربیت‌معلم تهران، تهران.
مرادی مسیحی، واراز (1384) برنامه­ریزی استراتژیک و کاربرد آن در شهرسازی ایران، نمونة موردی کلانشهر تهران، انتشارات پردازش و برنامه­ریزی شهری، وابسته به شهرداری تهران.
مهدیزاده، جواد (1382)امکانات و محدودیت‌های کاربرد برنامه­ریزی راهبردی در ایران، مدیریت شهری، 4 (14)، صص. 55-48.
مهدیزاده، جواد (1385) برنامه­ریزی راهبردی توسعة شهری، تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران، چاپ سوّم، انتشارات پیام سیماگران، تهران.
Friedmann, J. (1998) The New Political Economy of Planning: The Rise of Civil Society, In J. Friedmann (Ed), Cities for Citizens: Planning and the Rise of Civil Society in a Global Age,3 (5), pp. 19–35.
OECD. Donor (2008) Approaches to Governance Assessments, DAC Network on Governance, June (final draft), pp. 17.
UN (2009) Draft Guidelines on Decentralization and the Strengthening of Local Authorities, 2, pp. 16.
World Bank (2000) Cities in Transition: A Strategic View of Urban and Local Government Issues. Infrastructure Group, Urban Development, Washington, DC: World Bank, pp. 29.