بررسی و تعیین اولویّت‌های ساماندهی پایتخت در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار آمایش سرزمین، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد آمایش سرزمین، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، مرکز بیجار، ایران

چکیده

مسائل و مشکلات متعدّد تهران به عنوان پایتخت و الگوی شهرسازی ایران، موجب شده تا کنون رویکردهای مختلفی برای ساماندهی این شهر ارائه شود؛ بنابراین هدف از پژوهش جاری، گردآوری، دسته‌بندی و در نهایت گزینش مناسب‌ترین راهکارهای ساماندهی پایتخت در ایران است. این راهکارها از طریق مطالعات اسنادی گردآوری و در پنج گروه دسته‌بندی شدند. به منظور رتبه‌بندی آنها، از هفت معیار قابلیّت اجرا، سرعت اجرا، حجم اثرگذاری، هزینه‌های اجرایی کمتر، ملاحظات اقتصادی، سیاسی و امنیّتی و زیست‌محیطی، تکنیک تحلیل سلسله­مراتبی و خبره­سنجی استفاده شد. بر اساس یافته‌های پژوهش، معیار قابلیّت اجرا به عنوان پراهمّیّت‌ترین عامل در ساماندهی پایتخت شناخته شد. همچنین مهم‌ترین گزینه‌های ساماندهی به ترتیب اولویّت بدین شرح هستند: ساماندهی درونی شهر تهران، تمرکززدایی، رویکرد سرزمینی، ایجاد و تقویت قطب‌های رقیب برای تهران و انتقال پایتخت. نتایج حاکی از آن است برخی راهکارها نظیر انتقال پایتخت، اگرچه در تعدادی از کشورهای جهان اجرا شده و همچنین هر از چند گاهی توسّط برخی از افراد در ایران به‌ویژه سیاستمداران مطرح می‌شود چندان از نظر خبرگان موجّه نیستند و به عکس، اقداماتی چون ساماندهی وضعیّت موجود شهر تهران و انتقال برخی از کارکردهای آن به سایر مناطق سرزمینی، در اولویّت قرار دارند. همچنین تجارب انتقال پایتخت در اغلب کشورهای دنیا، چندان موفّق نبوده و نتوانسته به مشکلات موجود در پایتخت پیشین پاسخ دهد و حتّی پایتخت جدید نیز مجدّداً با معضلات پایتخت قبلی مواجه شده است؛ بنابراین در این مقاله، پیشنهاد می‌شود مدیران و سیاست­گذاران کشور، بیش از اینکه به تفکّر انتقال پایتخت دل­مشغولی پیدا کنند و با این تفکّر، مشکلات شهر تهران را مورد غفلت قرار دهند؛ با شناسایی عمیق مسائل شهر تهران، ضمن ساماندهی درونی شهر، نسبت به تعیین کارکردهای اولویّت‌دار به منظور تمرکززدایی اقدام نمایند.

کلیدواژه‌ها


ابراهیم­زاده، عیسی؛ موسوی، میرنجف؛ باقری کشکولی، علی (1395) بررسی میزان تأثیرگذاری جابه­جایی برخی از کارکردهای شهر تهران در ساماندهی وضعیّت پایتخت در ایران، ژئوپولتیک، 12 (41)، صص. 165-136.
احمدی نوحدانی، سیروس (1394) ساماندهی برلین به عنوان پایتخت پس از اتّحاد دو آلمان، مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. 32-23.
اسکندری ثانی، محمد؛ راستی، عمران (1394) برنامه‌ریزی توسعة اجتماعات محلّی: بسترساز تمرکززدایی واقعی در کلانشهر تهران، مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. 41-33.
بافرانی، جمال؛ غلامرضایی، زهرا؛ مهدوی، پروانه (1394) راهبردها، سیاست‌ها و ملاحظات ناظر بر ساماندهی و آمایش درونی منطقه 12 شهر تهران. مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. ۷۴-۶۵.
پاپلی یزدی، محمد حسین (1394/ الف) تمرکززدایی اداری- شغلی راهکاری برای تمرکززدایی از تهران، مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. 84-75.
پاپلی یزدی، محمد حسین (1394/ ب) نتایج همایش ساماندهی و تمرکززدایی پایتخت از دیدگاه دبیر علمی همایش، مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. 12-1.
پاپلی یزدی، محمد حسین؛ رجبی سناجردی، حسین (1382) نظریّه‌های شهر و پیرامون، انتشارات سمت، تهران.
تبریزی، جلال (1394) چیستی ساماندهی کلانشهر تهران، مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. 97-85.
توفیق، فیروز (1384) آمایش سرزمین: تجربة‌ جهانی و انطباق آن با وضع ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.
جمعه‌پور، محمود (1394) کلانشهر تهران، تغییر یا ساماندهی، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، رویکرد مناسب، مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. 110-98.
حاتمی‌نژاد، حسین؛ جامی، امید؛ صفدری، امین (1394) راهبردها و راهکارهای برنامه‌ریزی منطقه‌ای در تثبیت پایتخت، مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. 126-111.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1394) راهبردهای تمرکززدایی و تراکم‌زدایی از تهران به عنوان پایتخت ایران، مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. 135-127.
داودی، سیّد مجید (1389) امکان‌سنجی جابه‌جایی و انتقال مراکز سیاسی، اداری و اقتصادی پایتخت به خارج از تهران 1، بررسی مقدماتی ابعاد موضوع، مرکز پژوهش‌های مجلس شمارة مسلسل 10346.
رشنو، نبی‌الله (1394) ماهیت ژئوپلیتیک عوامل مؤثّر بر آمایش سیاسی فضایی در کلانشهر تهران، مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. 165-158.
زارع، مهدی (1394) بررسی خطر و ریسک زلزله در پهنة گسل شمال تهران و ارزیابی انتقال پایتخت به عنوان گزینة کاهش ریسک زمین‌لرزه، مجموعه مقالات همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت، صص. 246-237.
زبردست، اسفندیار (1380). کاربرد (فرایند تحلیل سلسله­مراتبی) در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، هنرهای زیبا، 10، صص. 21-13.
نوبری، نازک؛ رحیمی، محمد (1388) گزارش تحلیلی بر موضوع انتقال پایتخت سیاسی کشور، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، دانش شهر شمارة 5، تهران.
Botes, L., Van Rensburg, D. (2000) Community Participation in Development: Nine Plagues and Twelve Commandments. Community Development Journal, 35 (1), pp. 41–58.
Campbell, S. (2003) The Enduring Importance of National Capital Cities in the Global Era, Urban and Regional Research Collaborative. Working Paper Series, pp. 1-32.
Cohen, Saul, B. (1964) Geography and Politics in a Divided World, Methuen,London.
Corey, Kenneth E. (2004) Relocation of National Capitals: Implication for Korea. International Symposium on the Capital Relocation, Seoul: Seoul Development Institute, pp. 127-142.
Dascher, K. (2000) Are Politics and Geography Related? Evidence from a Cross-Section of Capitalcities, Public Choice, 105, pp. 373-392.
Dekker, K., Kempen, R. (2004) Urban Governance within the Big Cities Policy, Cities, 21, pp. 41-55.
OECD. (2005) Decentralization and Poverty Reduction, Policy Insight, NO 5.
Rawat, R. (2005) Global – Local Perspectives in the Search for an Alternative Modernity, York University. Department of Geography. http://prayaga.org/documents/paper-capitalcity.pdf
Tosun, M., Yilmaz, S (2008) Centralization, Decentralization, and Conflict in the Middle East and North Africa,World Bank Policy Research Working Paper Series.