تحلیل تحوّلات فضایی محیط زیست شهری در کلانشهر مشهد با استفاده از الگوی آینده پژوهی گام طبیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

4 استادیار مدیریت شهری، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

از آنجا که محور هرگونه تحلیل جغرافیایی تأکید بر فضا و مفاهیم زیست­محیطی آن است؛ لذا تغییر در مناسبات میان انسان و محیط­زیست شهری را می­توان محصول نهایی میل انسان به تغییر در محدودة سکونتگاهی خود برای چیرگی بر ماهیت زیست­محیطی و فضایی شهر دانست؛ بر همین اساس، پژوهش حاضر سعی دارد با بهره­گیری از رویکرد آینده­نگاری گام طبیعی در چارچوب شاخص­های محیط­زیست شهری، به تحلیل تحوّلات فضایی در مقیاس زیست­محیطی در کلانشهر مشهد بپردازد. برای دستیابی به این هدف، از مطالعات توصیفی - تحلیلی، اسنادی و پرسشنامه در چارچوب مدل دلفی و تحلیل­های نرم­افزاری استفاده گردید. در این راستا، پس از برگزاری جلسات اوّلیّة بحث با 50 نفر از نخبگان دانشگاهی و مدیران اجرایی شهر مشهد به عنوان جامعة آماری تحقیق، تعداد 78 متغیّر در قالب 16 طبقه­بندی کلّی به عنوان متغیّرهای اوّلیّة پژوهش شناسایی شدند. در ادامه، متغیّرهای اوّلیّه، در چارچوب ماتریس اثرات متقاطع در نرم­افزارهای آینده­نگار میک­مک و سناریو ویزارد تعریف شدند؛ سپس، از جامعة آماری خواسته شد تا برحسب میزان اثر - وابستگی مستقیم، غیرمستقیم و بالقوّه، به ارزشیابی متغیّرها در بازۀ 0 (بی­تأثیر) تا 3 (تأثیر بسیار قوی) بپردازند. نتایج نشان داد که با 2 بار تکرار چرخش داده­ای، شاخص پُرشدگی به دست آمده 79/95% می­باشد که این امر، مبیّن ضریب بالای تأثیرگذاری متغیّرها بر یکدیگر است. همچنین به اتّکاء یافته­های به دست آمده، شاخص مدیریت یکپارچة زیست­محیط شهری (ME4) با امتیاز 188، دارای بیشترین اثرگذاری مستقیم و شاخص تدوین و ارتقاء مقرّرات بازیافت شهری (RY4) با مجموع 5585944 ارزش سطری محاسبه­شده، دارای بیشترین میزان اثرگذاری غیرمستقیم بر دیگر متغیّرها بوده­اند. در نهایت، با در نظر گرفتن نیروهای پیشران کلیدی شناسایی­شده، سناریوهای مطلوب، میانه و فاجعه ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها


بهشتی، محمد باقر؛ زالی، نادر (1394) شناسایی عوامل کلیدی برنامه­ریزی منطقه­ای با رویکرد برنامه­ریزی سناریو؛ مطالعة موردی: آذربایجان شرقی، مدرس علوم انسانی، 15 (1)، صص. 65-45.
دهکردی، لطف­الله؛ شیره­پز، علی­اصغر؛ بیدگلی، سعیدرضا (1390) برنامه­ریزی ناحیه­ای با استفاده از سناریو، برنامه­ریزی منطقه­ای، 1 (3)، صص. 82-65.
رهنما، محمد رحیم؛ معروفی، ایوب (1394) سناریونگاری در مطالعات شهری و منطقه­ای (مفاهیم، روش­ها و تجارب)، چاپ اوّل، انتشارات مرکز پژوهش­های شورای اسلامی شهر مشهد.
شهرداری مشهد (1393) گزارش تحلیل سالانة وضعیّت فرهنگی و اقتصادی مشهد، چاپ اوّل، انتشارات شهرداری مشهد.
علوی، سید کاظم (1393) جامعه و اقتصاد در شهر، چاپ اوّل، انتشارات سخن، تهران.
کالن، گوردون (1377) گزیدة منظر شهری، ترجمه: منوچهر طبیبیان، چاپ اوّل، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
محمودی، علی (1392) هواشناسی در ایران، چاپ اوّل، انتشارات ماه نو، تهران.
مظفری، مهسا (1388) توسعة شهرها جهت برنامه­ریزی مدیریت مشارکتی در عملکرد، ماهنامة مشارکت انتظامی، 1 (5)، صص. 142-135.
ناظمی، امیرحسین(1385) آینده­نگاری از مفهوم تا اجرا، مرکز علوم دفاعی، چاپ اوّل، انتشارات وزارت دﻓﺎع و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎی ﻣﺴلح، تهران.
Baker, R. J. (2008) CMOS: Circuit Design, Layout, and Simulation, Wiley & Sons, London.
Chermack, T., Lynham, S., Wendy, W. (2001) A Review of Scenario Planning Literature, Futures Research Quarterly, 17 (2), pp. 145-168.
Dikeç, M. (2001) Justice and the Spatial Imagination, Environment and PlanningA, 33 (10), pp. 1785-1805.
Eek. G., Yang, T., Freed. H. (2011) Energy Combine in Go Teborg, Honor’s Thesis in Environment Science, Department of Physical Resource Theory, Chalmers University of Technology press, Sweden.
Girardet, T. D. (2008) Efficacy and Safety of a Paired Sedation and Ventilator Weaning Protocol for Mechanically Ventilated, Lancet, England.
Harvey, D. (2015) Os Limites Do Capital Boitempo, Hedge, England.
Harvey, L. (1973) Ephemeral Active Regions, Solar Physics, 32 (2), pp. 389-402.
Hay, E. D. (1995) An Overview of Epithelio-Mesenchymal Transformation, Cells Tissues Organs, 154 (1), pp. 8-20.
Kaberger, T. (2002) Making Transport Systems Sustainable, Cleaner Production, 10 (4), pp. 45-56.
Martin, G. B. (1995) The Tomato Gene Pti1 Encodes a Serine/ Threonine Kinase that is Phosphorylated by Pto and is Involved in the Hypersensitive Response, Cell, 83 (6), pp. 925-935.
Mukomo, J. (1996) Development in Sub-Saharan Africa, Cities, 13 (40), pp. 265-271.
Phdungsilp, A. (2011) Futures Studies’ Back Casting Method Used for Strategic Sustainable City Planning, Futures Journal, 15 (2), pp. 32-65.
Quist, J., Vergragt. P. (2001) System Innovations towards Sustainability Using Stakeholder Workshops and Scenarios, in: Paper Presented at POSTI Conference Policy,Agendas for Sustainable Technological Innovation, Hajer Press, London.
Rebenstein, G. (2010) The Digital Divide Problem: An Economic Interpretation of the Japanese Experience, Telecommunications Policy Press, Japan.
Rohe, W. M. (2009) From Local to Global: One Hundred Years of Neighborhood Planning, The American Planning Association, 75 (2), pp. 209-230.
Shields, R. (1998) London and New York: Routledge Encyclopedia of Philosophy, London.
Smith, A. (2010) The Theory of Moral Sentiments. Penguin Press, USA.
Talen, E. (1996) Do Plans Get Implemented? A Review of Evaluation in Planning, Planning Literature, 10 (3), pp. 248-259.
Weiner-Jehle, W. (2008) Generating Innovation Scenarios Using the Cross-Impact Methodology, Discussion Papers Series, London.
World Future Association (2014) Developing Sustainable Urban Development Models, Cities, 14 (3), pp. 147-155.
Zahradníková, L., Vacík, E. (2014) Scenarios as a Strong Support for Strategic Planning, University of West Bohemia, Czech Republic, Elsevier Ltd, pp. 665-669.