بررسی و اولویّت بندی آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی استان خوزستان در برابر مخاطرات طبیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایذه، ایران

2 کارشناس ارشد سنجش‌ازدور و GIS، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

4 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی کارآفرینی فضای روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، ایران

چکیده

مخاطرات محیطی همواره تهدیدی برای سکونتگاه­های انسانی است. این تأثیرات در فضاهای روستایی و در مناطق مختلف کشور با توجّه به نوع مخاطرات متفاوت است. سکونتگاه­های روستایی با توجّه به خصوصیّات گوناگون نظیر موقعیّت جغرافیایی روستاها، ساختار کالبدی - فضایی، نوع مخاطره­پذیری، بیشترین بحران­ها را در زمان بروز مخاطرات تجربه خواهند نمود. شناسایی آسیب­پذیری سکونتگاه­های روستایی با در نظر گرفتن متغیّر­ها و عوامل مؤثّر از روش­های پیشگیری، کاهش خسارات و مدیریت مخاطرات به شمار می­رود. هدف پژوهش حاضر، اولویّت­بندی روستاهای استان خوزستان از منظر آسیب­پذیری محیطی بر اساس متغیّرهایی نظیر فاصله از حریم گسل­های فعّال زمین­شناسی، مشخّصات خاک، مشخّصات سازندهای زمین­شناسی، فاصله از دشت­های سیلابی، فاصله از مناطق حفاظت‌شده، فاصله از وقوع نقطه­ای زمین­لغزش و میزان شیب زمین با استفاده از منطق فازی در راستای توسعة پایدار، پیشگیری بحران و کاهش خسارات است. روش پژوهش بر مبنای ماهیت توصیفی -تحلیلی و بر اساس هدف کاربردی و قابل ‌استفاده در منطقة مورد مطالعه است. تجزیه و تحلیل داده­ها بر اساس منطق فازی در سیستم اطّلاعات جغرافیایی (GIS) طرّاحی و پیاده­سازی شد. نتایج پژوهش نشان داد که استان خوزستان به پژوهش­های بسیاری در زمینة اولویّت­بندی آسیب­پذیری نیازمند است؛ از بررسی 1989 نقطة روستایی بر اساس سناریو‌های مختلف از جمله سناریوی نسبتاً بد­بینانه 746 نقطة روستایی، سناریوی نسبتاً خوش­بینانه 3 نقطة روستایی، سناریوی متعادل یا تابع ترکیب خطّی وزن­دار حدود 98 نقطة روستایی دارای مقدار استانداردشدة آسیب­پذیری محیطی بیش از 5/0 هستند. همچنین بر اساس سناریوی بدبینانه، تمامی سکونتگاه­های روستایی منطقه دارای مقدار استانداردشدة آسیب­پذیری محیطی بیش از 75/0 و بر اساس سناریوی خوش­بینانه، تمامی سکونتگاه­های روستایی دارای مقدار استانداردشدة آسیب­پذیری محیطی صفر هستند.

کلیدواژه‌ها


ایمانی، علی؛ نادرپناه، هاتف (1382) پهنه­بندی خطر نسبی زلزله در استان فارس، همایش ملّی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله، تهران، صص. 9-1.
حسن­زاده، رضا؛ عباس­نژاد، احمد؛ علوی، اکبر؛ شریفی، ابراهیم (1390) تحلیل خطر لرزه­ای شهر کرمان با تأکید بر کاربرد GISدر ریز پهنه­بندی مقدّماتی درجه 2، مجلّة علوم زمین، 21 (81)، صص. 30-23.
رجبی، معصومه؛ بیاتی خطیبی، مریم (1384) بررسی مخاطرات محیطی و ژئومورفولوژی در محدودة سکونتگاه­های روستایی (مطالعة موردی: بخش آذرشهر)، مجلّة جغرافیا و برنامه­ریزی، 4 (19)، صص. 108-79.
رکن­الدّین افتخاری، عبدالرضا؛ صادقلو، طاهره؛ احمدآبادی، علی؛ سجاسی قیداری، حمدالله (1388) ارزیابی پهنه­بندی روستاهای در معرض خطر سیلاب با استفاده از مدل HEC-Geo RAS در محیط GIS، مجلّة توسعة روستایی، 1 (1)، صص. 182-156.
سیف، یعقوب (1393) مدل‌سازی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی در برابر زلزله با استفاده از منطق فازی در GIS، پایان‌نامة کارشناسی ارشد سنجش از دور و GIS، استاد راهنما: علیرضا شکیبا، دانشگاه شهید بهشتی.
فال سلیمان، محمود؛ حجی­پور، محمد؛ جمشیدی، کمال (1391) آسیب­پذیری عناصر کالبدی سکونتگاه­های روستایی در مناطق زلزله­خیز (نمونه شهرستان­های قاینات و زیرکوه)، مجلّة آمایش جغرافیایی فضا، 2 (6)، صص. 97-75.
گرجی مهلبانی، یوسف؛ ابوطالبی، الناز (1388) مصالح هوشمند و نقش آن در معماری، مجلّة مسکن و محیط روستا، 1 (1)، صص. 81-66.
مختاری، داود (1384) آسیب­پذیری سکونتگاه­های روستایی از فعّالیّت گسل و ضرورت جابجایی آنها (نمونة موردی: روستاهای واقع در امتداد گسل شمالی میشو)، مجلّة پژوهش­های جغرافیایی، 1 (51)، صص. 86-71.
مرکز آمار ایران (1390) سرشماری نفوس و مسکن، نشر مرکز آمار ایران، تهران.
Blaikie, P., Cannon, T., Davis, I., Wisner, B. (2005) At Risk: Natural Hazards, People’s Vulnerability and Disasters, Taylor & Francis e-Library, USA.
Jacek, M. (2006) GIS-based Multicriteria Decision Analysis: A Survey of the Literature,Taylor & Francis, USA.
Jacek, M. (2006) Integrating Multicriteria Analysis and Geographic Information Systems: The Ordered Weighted Averaging (OWA) Approach, Environmental Technology and Management, 1 (6), pp.45-54.
Komac, M. (2006) A landslide Susceptibility Model Using the Analytical Hierarchy Process Method and Multivariate Statistics in Perialpine Slovenia, Geomorphology, 74 (4), pp.17-28.
Lewis, J. (2003) Housing Construction in Earthquake Prone Places: Perspectives, Priorities and Projections for Development, The Australian Journal of Emergency Management, 2 (18), pp.35-44.
Liang, S., Mohanty,C. (1998) Optimization of GIS-Based Flood Hazard Zoning (A Case Study at the Mahanady Command Area in Cuttack District, Orrisa, India), Chinese Soil and Water Conservation,1 (28), pp.11-20.
Monirul, D., Sado, K. (2000) Development of Flood Hazard Maps Bangladesh Using NOAA- AVHRR Images with GIS, Hydrological Sciences, 45 (3), pp.337-355.
Randal, G., Rodolphe, D., Joan, E., Brian, G. (2011) GIS-Based Multiple-Criteria Decision Analysis,Geography Compass, 2 (8), pp. 412-432.
Wu, C., Chen, S. (2009) Determining Landslide Susceptibility in Central Taiwan from Rainfall and Six Site Factors Using the Analytical Hierarchy Process Method, Geomorphology, 3 (85), pp.22-33.
Young, C. (2007) Housing Microfinance: Designing a Product for the Rural Poor, Centre for Microfinance Working Paper Series, 2 (19), pp. 45-57.