بررسی عوامل مؤثّر بر مشارکت روستاییان در روند تهیّه و تصویب و اجرای طرح هادی روستایی (مطالعة موردی: شهرستان دشتستان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

مشارکت یکی از مهم‌ترین ارکان توفیق طرحهای توسعة روستایی از جمله طرح هادی محسوب می‌شود و از آنجا که مشارکت فرآیندی نیست که بتوان آن را از بیرون تعیین کرد و باید آن را از طریق کنش و بازبینی جمعی و منظّم مردم به وجود آورد، هدف تحقیق، بررسی عوامل مؤثّر بر مشارکت روستاییان در فرآیند تهیّة طرح‌های هادی در سکونتگاه‌های روستایی مورد مطالعه انجام شده است.در تحقیق حاضر، با استفاده از کارهای صورت­گرفته در دانشگاه‌ها، مؤسّسات و مجلاّت علمی و پایگاه‌های علمی مختلف، اطّلاعات مورد نیاز در زمینة عوامل مؤثّر بر مشارکت روستاییان در اجرای طرح هادی روستایی به دست آمده است و در مطالعات میدانی نیز اطّلاعات مورد نیاز از طریق پرسشگری و مشاهده حاصل شد. جامعة آماری، 12 سکونتگاه روستایی شهرستان دشتستان که در آنها مشارکت روستاییان در فرآیند اجرای طرح چشم‌گیر بوده است میباشد. در سطح روستاها، حجم نمونة خانوارهای مورد پرسشگری بر اساس فرمول کوکران 257 خانوار بوده که 136 خانوار در طرح هادی مشارکت کرده‌اند و 121 خانوار در طرح هادی مشارکت نکرده‌اند؛ همچنین 28 نفر از مسئولین روستایی (دهیار و اعضای شورای اسلامی) نیز مورد پرسش قرار گرفته‌اند تا نتایج قابل مقایسه باشد. یافته‌ نشان می‌دهد کهمیزان مشارکت روستاییان در تهیّه و تصویب و اجرای طرح در حدّ متوسّط است. در بررسی عوامل مؤثّر بر مشارکت نیز عوامل فردی با میانگین 67/3 مؤثّرترین عامل در مشارکت و عوامل اقتصادی با میانگین 01/4 مؤثّرترین عامل در عدم مشارکت روستاییان است؛ بنابراین، آگاهی روستاییان می‌تواند زمینه‌ساز افزایش مشارکت و سطح توانمندی اقتصادی روستاییان به عنوان مانعی برای مشارکت آنان محسوب گردد. در تحلیل فضایی عوامل مؤثّر بر مشارکت، روستاهای نظرآقا و رود فاریاب به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار را دارا بوده‌اند. در کل عوامل مؤثّر بر مشارکت، 6/34 % درصد از تغییرات مربوط به میزان مشارکت روستاییان را تبین می‌کند.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی، علی (1386) اجرای طرح هادی روستایی توسّط دهیاران و چالش‌های پیش رو، ماهنامة دهیاری‌ها، 22 (1)، صص. 32-29.
استانداری بوشهر (1394) آخرین تقسیمات کشوری شهرستان دشتستان، بوشهر: استانداری بوشهر.
‌آزاد ‌ارمکی، تقی؛ کمالی، افسانه (1383) اعتماد، اجتماع و جنسیت، جامعه‌شناسی ایران، 5 (2)، صص. 120-100.
بهرامی، علی (1383) فرآیند برنامه‌ریزی توسعة روستایی، مجموعه مقالات کنگرة توسعة روستایی؛ چالش‌ها و چشم‌اندازها، مؤسّسة آموزش عالی و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، تهران، صص. 160-145.
تاجبخش، کیان (1384) سرمایة اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه،ترجمة افشین خاکباز و حسن پویان، انتشارات شیرازه، تهران.
ترکمانی، جواد؛ میرزایی، مهرنوش (1378) تحلیل اقتصادی عوامل مؤثّر بر مشارکت زنان روستایی در فعّالیّت‌های تولیدی همراه با دستمزد، روستا و توسعه، 3 (12)، صص. 97-81.
جباری، حبیب (1378) مشارکت و توسعه اجتماعی، مجموعه مقالات همایش توسعة اجتماعی وزارت کشور، صص. 8-7.
حسن­نژاد، مریم؛ کهنسال، محمدرضا؛ قربانی، محمد (1390) عوامل مؤثّر بر مشارکت روستاییان در گروه‌های توسعة روستایی: مطالعة موردی پروژة بین‌المللی ترسیب کربن در خراسان جنوبی، روستا و توسعه، 14 (2)، صص. 91-73.
دارابی، حسن (1387) مشارکت، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی،جلد سوّم، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، تهران.
دانش­مهر، حسین؛ احمدرش، رشید (1388) بررسی نگرش اجتماعی روستائیان نسبت به مشارکت اجتماعی، مجلّة توسعة روستایی، 1 (1)، صص. 156-129.
رضایی، روح‌الله؛ صفا، لیلا (1392)، تحلیل مشکلات اجرای طرح هادی در مناطق روستایی شهرستان زنجان، مسکن و محیط روستا، 47 (142)، صص. 66-49.
رضایی، روح‌الله؛ ودادی، الهام؛ مهردوست، خدیجه (1391) بررسی عوامل تأثیرگذار بر مشارکت روستاییان در طرح‌های آبخیزداری حوزه آبخیز خمارک، (مطالعة موردی روستای ده جلال)، فصلنامة پژوهش‌های روستایی، 3 (1)، صص. 214-201.
رفیع­پور، فرامرز (1372) سنجش گرایش روستاییان نسبت به جهاد سازندگی، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی، وزارت جهاد کشاورزی، تهران.
سازمان برنامه و بودجه، کمیته بررسی مشارکت مردمی (1376) نگرشی بر مقولة مشارکت مردم، سازمان برنامه و بودجه، تهران.
سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور (1385) آشنایی با طرح‌های هادی و کنترل و نظارت بر ساخت و ساز روستایی، مرکز مطالعات و خدمات تخصّصی شهری و روستایی پژوهشکدة علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران.
شریفی، امید؛ غلامرضایی، سعید؛ رضایی، روح اله (1389) بررسی عوامل مؤثّر بر میزان مشارکت روستاییان، در طرح‌های آبخیزداری منطقه جیرفت، علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 4 (12)، صص. 9-1.
شهبازی، اسماعیل (1389) درآمدی بر آسیب‌شناسی توسعة روستایی، تهران: انتشارات؛ دانشگاه شهید بهشتی
شیخ‌حسنی، غلامحسین؛ مهماندوست، فهیمه (1389) نقش مشارکت اجتماعی و اقتصادی روستاییان در طرح‌های عمران روستایی (نمونه موردی: دهستان نساء)، جغرافیایی سرزمین، 7 (28)، صص. 129-109.
طالب، مهدی، نادری، عفوات، میرزایی، حسین (1391)ارزیابی نقش مشارکت در طرح‌های توسعه مناطق روستایی (نمونه موردی: طرح‌های تجمیع مناطق روستایی)، توسعة روستایی، 4 (1)، صص. 17-1.
عظیمی، نورالدین؛ جمشیدیان، مجید (1384)ارزیابی اثربخشی طرح‌های هادی بر توسعة روستایی (نمونه موردی: غرب گیلان)، نشریة هنرهای زیبا، 22 (1)، صص. 34-25.
عفتی، محمد (1371) بررسی عوامل مؤثّر بر مشارکت روستاییان در طرح‌های توسعة روستایی، پایان‌نامة ‌کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محمد عبداللهی، دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
عنابستانی، علی‌اکبر (1392)بررسی عوامل فردی مؤثّر بر مشارکت روستاییان در فرآیند اجرای طرح‌های هادی روستایی، (مطالعة موردی: شهرستان خواف)، جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 11 (21)، صص. 222- 195.
عنابستانی، علی‌اکبر (1393- الف)تحلیل اثرگذاری عوامل ساختاری - نهادی مؤثّر بر مشارکت روستاییان در فرآیند اجرای طرح‌های هادی روستایی، (نمونه موردی: روستاهای شهرستان خواف)، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 4 (13)، صص. 60-45.
عنابستانی، علی‌اکبر (1393- ب)نقش نگرش فکری و فلسفی مؤثّر بر مشارکت روستاییان در فرایند اجرای طرح‌های هادی روستایی، مطالعة موردی شهرستان خواف، آمایش جغرافیایی فضا، 4 (11)، صص. 150-125.
عنابستانی، علی‌اکبر؛ اکبری، محمدحسن (1391)ارزیابی طرح‌های هادی و نقش آن در توسعة کالبدی روستا از دیدگاه روستاییان، (مطالعة موردی: شهرستان جهرم)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 44 (4)، صص. 110-93.
عنابستانی، علی‌اکبر؛ شایان، حمید؛ جلالیان، حمید؛ تقیلو، علی‌اکبر؛ خسروبیگی، رضا (1391)تحلیل عوامل ساختاری مؤثّر بر مشارکت روستاییان در توسعة نواحی روستایی (مطالعة موردی شهرستان ایجرود استان زنجان)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 21 (24)، صص. 7-27.
فیروزنیا، قدیر (1386)ضرورت تجدید در تهیّه و اجرای طرح هادی روستایی، ماهنامة دهیاری‌ها، 22 (1)، صص. 36-33.
قاسمی، محمدعلی (1380) بررسی عوامل اجتماعی - اقتصادی مؤثّر بر میزان مشارکت روستاییان در طرح‌های عمرانی بخش مرکزی شهرستان کاشان، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: علی شکوری، دانشگاه تهران.
کریشنا، آینرود (1385) سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، به کوشش کیان تاجبخش، ترجمة افشین خاکباز و حسین پویان، تهران: نشر شیرازه.
کریمی‌زاده، کیوان؛ غفاری، گلاله؛ یونس­زاده جلیلی، سهیلا (1387) نقش مشارکت‌های مردمی در طرح‌های آبخیزداری و حوزه‌های آبریز گرگان، مجموعه مقالات اوّلین کنفرانس بین‌المللی بحران آب، گرگان، صص. 49-41.
کوثری، مسعود (1374)، بررسی تأثیر انسجام اجتماعی بر میزان مشارکت روستاییان در فعّالیّت‌های عمرانی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: مهدی طالب، دانشگاه تربیت مدرس.
کوهی، کمال (1384)بررسی عوامل مؤثّر بر مشارکت اقتصادی روستاییان در طرحهای توسعة روستایی شهرستان ورزقان (نمونة موردی روستای دیزن ملک). جغرافیا و برنامهریزی، 5 (18)، صص. 190-176.
کوهی، کمال؛ تقوی، نعمتالله (1382) سنجش میزان مشارکت روستاییان در طرحهای توسعة روستایی، جغرافیا و برنامه‌ریزی، 4 (14)، صص. 110-82.
کریمی، یوسف (1382) روان‌شناسی اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران.
لیتل، دانیل (1373) تبیین در علوم اجتماعی، درآمدی به فلسفه علم‌الاجتماع،ترجمه ‌عبدالکریم سروش. تهران: مؤسّسه فرهنگی صراط.
محسنیان‌راد، مهدی (1374) ارتباط جمعی و توسعة روستایی،تهران: معاونت ترویج و مشارکت مردمی وزارت جهاد سازندگی.
محسنی تبریزی، علی‌رضا (1371) پروژة بررسی زمینههای مشارکتی روستاییان و ارتباط آن با ترویج کشاورزی،تهران: معاونت ترویج و مشارکت مردمی وزارت جهاد سازندگی.
محسنی تبریزی، علی‌رضا (1377)، طرح بررسی راه‌های جلب مشارکت مردمی در توسعة پایدار کشاورزی، تهران: معاونت ترویج و مشارکت مردمی وزارت جهاد سازندگی.
محسنی، منوچهر (1375) بررسی آگاهی‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی فرهنگی مردم ایران،تهران: معاونت پژوهشی و آموزشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
محمودیان، حسین (1371) بررسی میزان و مدل مشارکت روستاییان در طرحهای عمرانی دهستان پشتکوه شهرستان سمنان، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، تهران، تربیت مدرس 
موسوی‌نژاد، مقدم (1382)ساختارهای سنّتی جذب مشارکت در اجتماعات روستایی، تحقیقاتی و بررسی موردی روستایی، 5 (19)، صص. 16-4.
هایامی، یوجیرو (1380) اقتصاد توسعه از فقر تا ثروت ملل، ترجمة غلامرضا آزاد ارمکی، نشر نی، تهران.
Agwu, A. E. (2005) Rural Peoples Attitude Towards Participation in Development Project, a Study of NGWO Community in Enugu State, Nigeria, Rural Development, 24 (2), pp. 272-285
Borrini, G. (1999) Collaborative Management of Protected Areas, Environmental Planning and Management. 47 (3), pp. 92-103.
Putnam, R. (2000) Bowling Alone: Collapse and Revival of American Community, Simon and Schuster, New York.
Reddy, R. P. (1973) Who Participates in Voluntary Action?, Extension, 3(5), pp. 84-95.
Reed, M. S. (2008) Stakeholder Participation for Environmental Management: a Literature Review, Biological Conservation, 141(10), pp. 2417-2431.
Sato, H., Akabayashi, A., Kai, I. (2006) Public, Experts, and Acceptance of Advanced Medical Technologies: the Case of Organ Transplant and Gene Therapy in Japan, Health Care Analysis, 14 (4), pp. 203-214.
Seetharam, M. (1990) Citizen Participation in Rural Development, New Delhi: Ashok Kumar Mittal.
Stefano, L. (2010) Facing the Water Framework Directive Challenges: a Baseline of Stakeholder Participation in the European Union, Environmental Management, 91 (6), pp. 1332-1340.
UNDP (2003). Characteristics of Good Governanace, United Nation Developmet Program.
Williams, B. (1970) Formal Structures and Social Reality, Ed Gambetta.