منشأیابی ریزگردها با استفاده از تصاویر سنجندة AVHRR ماهوارة NOAA (مطالعة موردی: جنوب غرب ایران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 کارشناس ارشد سنجش از دور و سیستم اطّلاعات جغرافیایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

طوفان­ ریزگرد یکی از مهم‌ترین چالش­های منطقه غرب آسیا محسوب می­شود که در دهه­های اخیر به دلایل متعدّد از جمله خشکسالی، شدّت بیشتری یافته­اند. این طوفان­ها حجم عظیمی از ذرات خاک را جابه­جا کرده و باعث آسیب­های شدید اقتصادی، اجتماعی و سلامت می­شوند. نتایج تحقیقات نشان می­دهد که طوفان­های ریزگرد می­توانند از مهم­ترین مخاطرات اقلیمی کشور محسوب شوند. شناسایی منابع و کانون­های برداشت ریزگردهای واقع در مرزهای جنوب غرب کشور، هدف اصلی این پژوهش را دربر می­گیرد. بدین منظور، با بهره گرفتن از تصاویر سنجندة AVHRR ماهواره نوآ اقدام به شناسایی مناطق منشأ تولید ریزگردها گردیده است. در این راستا با استفاده از داده­های هواشناسی سطح زمین که مربوط به کدهای پدیدة ریزگردها هستند، 24 تصویر AVHRR از بین کلّیّة تصاویر تهیّه‌شده انتخاب گردیدند و با استفاده از الگوریتم­های معروف آشکارسازی ریزگردها شامل اختلاف دمای روشنایی در باندهای مادون قرمز حرارتی و همچنین ترکیب رنگ کاذب، اقدام به آشکارسازی ریزگردها گردید. از تصاویر بارزسازی­شده در مجموع 62 نقطة منشأ در جنوب غرب کشور استخراج گردید که با استفاده از توزیع تراکم نقاط به دست ­آمده در محیط GIS، سه منطقة مکرّر در تولید ریزگردها در جنوب غرب کشور معرّفی گردید که شامل غرب ایلام و مرز این استان با عراق، تلاقی مرزهای جنوبی ایلام، شمال خوزستان و عراق و نواحی اطراف تالاب هورالعظیم می­شوند.

کلیدواژه‌ها


بارانی­پور، افسانه (1392) سهم جلگه­های ساحلی جنوب ایران در تولید ریزگردهای اقلیمی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر محمدحسین رامشت، دانشگاه اصفهان.
پورعلی، ملیحه؛ تقی­زاده، عبدالحکیم (1390) بررسی علل و منشأ ایجاد گردوغبار در استان خوزستان، رشد آموزش جغرافیا، 25 (3)، صص. 13-8.
رسولی، علی‌اکبر (1387) مبانی سنجش از دور کاربردی با تأکید بر پردازش تصاویر ماهواره­ای، انتشارات دانشگاه تبریز، تبریز.
زینالی، بتول (1392) شناسایی و پایش طوفان­های شاخص گردوغباری ایران با استفاده از سنجنده­های MODIS و AVHRR. رسالة دکتری، استاد راهنما: سعید جهانبخش اصل، دانشگاه تبریز.
شمسی­پور، علی‌اکبر؛ صفرراد، طاهر (1391) تحلیل همدیدی - ماهواره­ای پدیده گردوغبار (گردوغبار تیر 1388)، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، 44 (79)، صص. 126-111.
طاوسی، تقی؛ خسروی، محمود؛ رئیس­پور، کوهزاد (1389) پدیدة گردوغبار مهم­ترین بحران زیست‌محیطی در استان خوزستان، مجلّة سیاسی اقتصادی، 273-274، ص. 166.
عطایی، هوشمند؛ احمدی، فریبرز (1389) گردوغبار به عنوان یکی از معضلات زیست‌محیطی جهان اسلام مطالعة موردی:استان خوزستان، مجموعه مقالات چهارمین کنگرة بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، صص. 19-1.
فاطمی، سید باقر؛ رضایی، یوسف (1391) مبانی سنجش از دور، چاپ سوّم، انتشارات آزاده، تهران.
فیاضی، محمدعلی (1393) بررسی و ارزیابی الگوریتم­های آشکارسازی گردوغبار بر روی تصاویر ماهواره­ای مودیس مطالعة موردی جنوب غرب ایران، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محمدحسین رضایی مقدم، دانشگاه تبریز.
کریمی، خدیجه (1390) بررسی طوفان­های گردوغبار و اثرات زیست‌محیطی آنها با استفاده از تصاویر ماهواره­ای در غرب و جنوب غرب ایران، پایان­نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: ناصر حافظی مقدس و دکتر حمید طاهری، دانشگاه صنعتی شاهرود.
کریمی، خدیجه؛ حافظی مقدس، ناصر؛ طاهری، حمید؛ حبیبی نوخندان، مجید (1390)، شناسایی خاستگاه­های تولید طوفان گردوغبار در خاورمیانه با استفاده از سنجش از دور، پژوهش­های اقلیم‌شناسی، 2 (7 و 8)، صص. 72-57.
مهدیان بروجنی، مجتبی (1394) منشأیابی ریزگردها با پردازش تصاویر ماهواره­ای (مطالعة موردی جنوب غرب ایران)، پایان­نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: محمد حسین رضایی­مقدم، دانشگاه تبریز.
Ackerman, S. A. (1997) Remote Sensing Aerosols Using Satellite Infrared Observations, Geophysical Research, 14 (102), pp. 17069-17079.
Dash, P., Gotische, F. M., Olesen, F. S., Fischer, H. (2001) Retrieval of Land Surface Temperature and Emissivity from Satellhte Data: Physics, Theorectical Limitations and Current Methods, the Indian Society Sensing, 29 (1&2), pp. 23-30.
Engestadler, S. (2001) Dust Storm Frequencies and Their Relationships to Land Surface Conditions, Jena. Germany.
Jalali, N., Davoudi, M. H. (2008) Inspecting the Origins and Causes of the Dust Storms in the Southwest and West Parts of Iran and the Regions Affected, Internal Reports of Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI), Iran.
Mei, D., Xiushan, L., Lin. S., Ping, W. (2008) A Dust Storm Process Dynamic Monitoring with Multi-Temporal MODIS data, The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Science, 37, pp. 965-970.
Rivera, N. I., Bleiweiss, M. P., Hand, J. L., Gill, T. E. (2006) Characterization of Dust Storms Sources in Southwestern U. S and Northwestern Mexico Using Remote Sensing Imagery,Preprints of the 14th Conference on Satellite Meteorology and Oceanography, American Meteorological Society, Atlanta, pp. 1-29.
Tsolmon, R., Ochirkhuyag, L., Sternberg, T. (2008) Monitoring the Source of Trans-National Dust Storms in North East Asia, International Journal of Digital Earth. 1(1), pp. 119-129.
Wan, Z. (1999) MODIS Landsurface Temperature Algorithm Theoretical Basis Document,Institude for Computational Earth System Science University of California Santa Barbara, 3, pp. 1-77.
Zoljoodi, M., Didevarasl, A., Ranjbar Saadatabadi, A. (2013) Dust Events in the Western Parts of Iran and the Relationship with Drought Expansion over the Dust-Source Areas in Iraq and Syria, Atmospheric and Climate Sciences, 3, pp. 321-336.