تحلیل کالبدی - فضایی شهر سنندج جهت مکان‌یابی بهینة توسعة فیزیکی شهر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

رشد روزافزون شهرها متأثّر از رشد جمعیّت و مهاجرت، منجر به ساخت و سازهای بدون برنامه‌ریزی و تغییرات زیاد در ساختارهای فضایی به‌ویژه توسعة فیزیکی شهر در مکان‌های نامساعد طبیعی گشته است که لزومتوجّهبهمسائلشهریو مخصوصاً مسائلکالبدیآنرا ضروریساختهاست. آگاهیازفرمفضاییوشکلشهرمی‌تواندیکیازعواملتأثیرگذاردرمیزانموفّقیّت برنامه­ریزانودست‌اندرکارانشهریباشد.بر این اساس پژوهش حاضر با هدف تحلیل و شناخت رشد کالبدی - فضایی شهر سنندج و ارائه الگوی مناسب از توسعة آتی آن با منطق فازی انجام شده است. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی از نوع کاربردی است. داده‌هایخامازطریق مطالعاتاسنادیومیدانیگردآوری شده‌اند. جهت تحلیل داده‌ها ازمدل‌هایتعیین فرمشهریاز جملهآنتروپی وهلدرنبهره گرفته شده است. برای گویاسازی نتایج حاصل از پژوهش، از نرم‌افزارهای Google Earthو Arc GIS 10.2 استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که شهر سنندج با محاسبة ضریب آنتروپی دارای الگوی رشد پراکنده و غیر متراکم بوده و با توجّه به مدل هلدرن حدود 57 درصد از رشد فیزیکی شهر،مربوط به رشد جمعیّت و 43 درصد رشد شهر مربوط به رشد افقی و اسپرال شهری بوده است؛ همچنین نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل داده‌های مکانی مورد نیاز بیانگر آن است که عوامل طبیعی در داخل و اطراف شهر در توسعة شهر تنگناهایی جدّی به وجود آورده‌اند، به گونه‌ای که تنها درصد اندکیاز کلّ محدودة مورد مطالعه به صورت هسته‌های متعدّد مناسب گسترش کالبدی - فضایی شهری به شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها


امان­پور، سعید؛ علیزاده، هادی؛ قراری، حسن (1392) تحلیلی بر مکان‌یابی جهات بهینة توسعة فیزیکی شهر اردبیل با استفاده از AHP، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 3 (10)، صص. 96-83.
بزی، خدا رحم؛ وحدتی، معصومه (1390) ارزیابی میزان فشردگی و پراکنش رشد شهری و تأثیر آن برافزایش هزینه‌های اقتصادی خانوار در شهر بجنورد، جغرافیا و برنامه‌ریزی، 49، صص. 18-1.
پاکزاد، جهانشاه (1389)، سیر اندیشه‌ها در شهرسازی، جلد سوّم، انتشارات شرکت عمران شهرهای جدید، تهران.
پوراحمد، احمد؛ حسام، مهدی؛ آشور، حدیثه؛ محمدپور، صابر (1389) تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی - فضایی شهر گرگان با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 1 (3)، صص. 18-1.
ثروتی، محمدرضا؛ خضری، سعید؛ رحمانی، توفیق (1387) بررسی تنگناهای طبیعی توسعة فیزیکی شهر سنندج، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 67، صص. 29-13.
حبیبی، کیومرث؛ پوراحمد، احمد (1384) توسعة فیزیکی شهر سنندج با استفاده از GIS، چاپ اوّل، انتشارات دانشگاه کردستان، سنندج.
حکمت­نیا، حسن؛ موسوی، میر نجف (1385) کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای، انتشارات علم نوین، تهران.
رهنما، محمدرضا؛ عباس­زاده، غلامرضا (1387) اصول مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی، مشهد.
زیاری، کرامت­اله (1388) برنامه­ریزی شهرهای جدید، انتشارات سمت، تهران.
سالنامة آماری استان کردستان (1390) استانداری کردستان.
ستایشی نساز، حسن؛ روستایی، شهرام؛ عمرانی، مجتبی؛ زارع پیشه، نرگس (1393) بررسی تنگناهای ژئومورفولوژیکی و تأثیر آن بر توسعة فیزیکی شهر با استفاده از GIS و روش AHP (مطالعة موردی: شهر گیوی)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی، 2 (4)، صص. 16-1.
سلیمانی مقدم، هادی 1385، بررسی تحوّلات کالبدی شهر مشهد برای تعیین جهات بهینة گسترش آتی آن با استفاده از RS و GIS، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلّم تهران.
شیرمحمدی، حمید؛ نقیبی، فریدون (1386) توسعة کالبدی شهر چالوس با در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی به کمک GIS، نشریة هویت شهر، 1 (1)، صص. 38-27.
فردوسی، بهرام (1384) امکان‌سنجی و کاربرد سیستم پشتیبانی تصمیم‌گیری در توسعة فیزیکی شهر سنندج، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: اکبر پرهیزکار، دانشگاه تربیت مدرّس.
قرخلــــو، مهــــدی؛ داودی، محمــــود؛ زنــــدوی، سید مجدالدین؛ جرجانی، حسن علـی (1390)مکان‌یابی مناطق بهینه توسعة فیزیکی شهر بابلسر بر مبنای شاخص‌های طبیعی، جغرافیـا و توسـعه، 23، صص. 122-99.
مختاری، داوود؛ امامی­کیا، وحید (1393)پهنه‌بندی کاربری اراضی شهری شهرک ارم تبریز بر اساس شاخص‌های اساسی مخاطرات ژئومورفولوژیک، آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی - پژوهشی دانشگاه گلستان، 4 (12)، صص. 169-149.
مرکز آمار ایران (1390).
مهندسان مشاور تدبیر شهر (1388)، طرح تفصیلی شهر سنندج، مرحلة اوّل و دوّم، سازمان مسکن و شهرسازی استان کردستان.
Achmad, A., Hasyim Sirojuzilam, H., Dahlan, B., Aulia Dwira, N. (2015) Modeling of urban growth in tsunami-prone city using logistic regression: Analysis of Banda Aceh, Indonesia, Applied geography, 62, pp. 237-246.
Al-Ahmadi, K., See, L., Heppenstall, A., Hogg, J. (2009) Calibration of a fuzzy automata model of urban dynamics in Saudi Arabia, Ecological Complexity, 6 (2), pp. 80-101
Amoateng, P., Cobbinah, P. B., Adade, K. O. (2013) Managing physical development in peri-urban areas of Kumasi, Ghana: A case of Abuakwa. Journal of Urban and Environmental Engineering, 7 (1), pp. 96-109.
Anselin, L. (1995) Space Stat version 1.80 users’ guide. University of Illinois, Urbana Champaign, IL.
Bagan, H., Yamagata, Y. (2012) Landsat analysis of urban growth: How Tokyo became the world's largest megacity during the last 40 years, Remote Sensing of Environment, 127, pp.210–222
ESA-UN. (2007) World Urbanization Prospects: The 2005 Revision.2
Garcia-Palomares, J. (2010) urban sprawl and travel to work: the case of the metropolitan area of Madrid, Journal of Transport Geography, 18, pp. 197-213.
Larsen, L., Vitali, F. (2009) Urban development and graet challenge for urban planner: a view of theoretical research. Urban economy confrance. Melburn.Australia
Monalisha M., Mishra, K. K., Subudhi, A. P. (2012) Urban sprawl mapping and land use change analysis using remote sensing and GIS (Case study of Bhubaneswar City, Orissa). Retrieved from www.gisresources.com.
Ortega- Alvareza R, MacGregot- Fors I. (2011) Dsting-off the file: A review of knowledge on urban ornithology in Latin America, landscape and Urban Planning, 101(1), pp. 1-10
Phillis, Y. A., L. A. A. (2001) Sustainability: an ill-defined concept and its assessment using Fuzzy logic, Ecological Economics. 37, pp. 435-456.
Rafiee, R., Salman Mahiny, A., Khorasani, N., Darvishsefat, A., Danekar, A. (2009) Simulating urban growth in Mashhad City, Iran through the SLEUTH model (UGM), 26 (1), pp. 19-26.
Sun, Ch., Zhi-feng, W., Zhi-qiang, L., Na, Y., Jian-bing, W. (2013) Quantifying different types of urban growth and the change dynamic in Guangzhou using multi-temporal remote sensing data, Applied Earth Observation and Geoinformation, 21(April), pp. 409–417.
Tayyebi, A., Pijanowski, B. C., Tayyebi, A. H. (2011) An urban growth boundary model using neural networks, GIS and radial parameterization: An application to Tehran, Iran. Landscape and Urban Planning, 100, pp. 35–44.
United Nations, Department of economic and social affairs (2014) World urbanization prospects: The 2014 revision, New York, United nation publication.
United Nations, Department of economic and social affairs (2010) World urbanization prospects: The 2010 revision, New York, United nation publication.
Wakode, H., Jha, R. (2014) Analysis of urban growth using Lands at TM/ETM data and GIS- a case study of Hyderabad, India, Arabian Journal of Geosciences, 7 (1), pp. 109-121.
Zhao, P. (2010) Sustainable urban expantion and transportation in a growing megacity: Consequences of urban sprawl for mobility on the urban fringe of Beijing, Habitational, 34 (2), pp. 236- 243.