تعیین نواحی پایدار آب‌وهوایی استان کرمان با استفاده از روش‌های آماری چند متغیّره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه یزد

2 کارشناس ارشد دانشگاه یزد

چکیده

شناخت ویژگی‌های پایدار آب‌وهوایی هر منطقه می‌تواند در امر برنامه‌ریزی و آمایش سرزمین نقش مهمّی ایفا کند. تعیین دقیق نواحی پایدار آب‌وهوایی جهت دستیابی به توسعة پایدار هر منطقه ضروری است. یکی از روش‌های نوین تعیین نواحی پایدار آب‌وهوایی، روش‌های آماری چند متغیّره مانند تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌ای با استفاده از GIS است. با توجّه به پهناوری استان کرمان، تنوّع آب‌وهوایی زیادی در این استان وجود دارد. در این پژوهش، برای شناسایی دقیق نواحی پایدار آب‌وهوایی این منطقه، از روش‌های آماری تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌ای با استفاده از سیستم اطّلاعات جغرافیایی استفاده شده است. بدین منظور 36 متغیّر آب‌وهوایی از 12 ایستگاه هواشناسی استان در یک دورة آماری 30 ساله (1979-2008) انتخاب شده است. متناسب با فاصله‌های ایستگاه‌ها و تغییرات مکانی متغیّرهای انتخابی، شبکه‌ای به ابعاد 15*15 کیلومتر بر روی استان کرمان گسترانده شد. با استفاده از روش کریجینگ مقادیر 36 متغیّر برآورد گردید. به منظور کاهش ابعاد ماتریس داده‌ها از روش تحلیل عاملی با چرخش واریماکس (عمودی) و از روش تحلیل خوشه‌ای پایگانی به طریق وارْد جهت تعیین نواحی آب‌وهوایی استفاده شد و نقشه‌های مربوط با استفاده از GIS ترسیم گردید. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که نواحی پایدار آب‌وهوای استان کرمان ساختة چهار عامل به ترتیب دما، بارش، رطوبت و باد است که 77/90 درصد واریانس متغیّرهای اوّلیه را تشکیل می‌دهد. بارزترین ویژگی نواحی پایدار آب‌وهوایی مناطق جنوبی این استان، گرما، در نواحی کوهستانی بارش، در نواحی جیرفت و کهنوج رطوبت و در نواحی بیابانی باد است. با استفاده از تحلیل خوشه‌ای که بر روی چهار عامل انجام شد و بر اساس امتیازات عاملی، وجود شش ناحیة پایدار آب‌وهوایی در این استان مشخّص می‌شود.

کلیدواژه‌ها


ادارة کلّ هواشناسی استان کرمان (1388) طرح جامع اقلیم‌شناسی استان کرمان.
اسمعیل­نژاد، مرتضی (1385) پهنه­بندی اقلیمی استان سیستان و بلوچستان با سیستم اطّلاعات جغرافیایی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد جغرافیا، استاد راهنما: محمد نجار سلیقه، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
ترابی، سیما؛ جهانبخش، سعید (1372) تعیین متغیّرهای زمینه­ای در طبقه‌بندی اقلیمی ایران، معرّفی و کاربرد روش تحلیل عاملی و تجزیة مؤلّفه‌های اصلی در تحلیل مطالعات جغرافیایی و اقلیم‌شناسی، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، 19 (1)، صص. 165-150.
حجتی­زاده، رحیم (1371) ناحیه­بندی اقلیمی ایران، پایان­نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
حیدری، حسن (1384) ناحیه­بندی بارش در شمال غرب و غرب ایران بر مبنای تحلیل مؤلّفه‌های اصلی، پژوهش‌های جغرافیایی، 3 (52)، صص. 91-77.
خداقلی، مرتضی (1384) بررسی زیست اقلیم گیاهی حوضة زاینده‌رود، رسالة دکتری، دانشگاه اصفهان.
خلیلی، علی (1383) تدوین یک سامانة جدید پهنه­بندی اقلیمی از دیدگاه نیازهای گرمایش - سرمایش محیط و اعمال آن بر گسترة ایران، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، 19 (4)، صص. 14-5.
سیدان، سید جواد؛ محمدی، فرح (1376) روش­های طبقه­بندی اقلیمی، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، شمارة 45، صص. 109-74.
شیرانی، فرزانه (1387) پهنه‌بندی اقلیمی استان یزد با روش­های آماری چند متغیّره و GIS، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد.
کریمی، محمد (1366) گزارش آب‌وهوای منطقة مرکزی ایران، دانشکدة کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان.
کلانتری، خلیل (1387) پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی - اقتصادی با استفاده از نرم­افزار SPSS، چاپ سوّم، نشر فرهنگ صبا.
کلاین، پاول (1381)، راهنمای آسان تحلیل عاملی، ترجمة محمدولی علیئی و سید محمد میرسندسی، چاپ اوّل، انتشارات دانشگاه امام حسین (ع).
مسعودیان، ابوالفضل (1382) نواحی اقلیمی ایران، جغرافیا و توسعه، شمارة 2، صص. 173-171.
ناظم­السّادات، سید محمدجعفر (1387) پهنه­بندی بارندگی زمستانه در استان‌های فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد با استفاده از روش تحلیل مؤلّفة اصلی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، استاد راهنما: سیف­الله امین، دانشگاه شیراز.
Aayadike, R. N. (1987) A multivariate classification and regionalization of West African climates. Journal of Climatology, 7, pp. 157-164
Basaliwa, C.P (1995). Delination of Uganda in to climatological rainfall zones using the method of Prinicipal Comonet Analysis, Journal of Climatology, 15, pp. 1161-1177
Carter, E. (1997) A statistical method for forecasting rainfall over Puertorico. Theoretical and Applied Climatology, 70, pp.180-195  
Degaetano, A, T.; Schulman, M. D. (1990) Aclimatic Classification of Plant hardiness in the United States and Canada. Agricultural and Forest Meteorology, 51 (3-4), pp. 333-351
Gong, X; Richman, M. B. (1994) The application of cluster analysis to growing season precipitation data in the north America east of Rockies. Journal of Climatology, 8, pp. 897-931
Jallala, A, M. (1981) Geo-climate zone in the western region and their impact on agricultural producting, Masters of Science thesis, University of Idaho.
Ramos, M, C. (2001) Divisive and hierachical clustering techniques to analyze Variability of rainfall distribution patterns in a Mediterranean region, Journal Hydrology. 57, pp. 123-138
White, F.J; Perry, A. H. (1989) Classification of the climate of England and Wales based on agro climatic data, International Journal of Climatology, 9 (3), pp. 271-291.