تحلیل سینوپتیکی پرفشار عربستان و اثر آن بر خشکسالی های جنوب و جنوب غرب ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی تهران

2 عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران

3 معاون پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور (تهران)

چکیده

در این پژوهش، داده­های بارش روزانه 28 ایستگاه سینوپتیک جنوب و جنوب غرب ایران در دورة ‌آماری 10 ساله (2009-2000) از سازمان هواشناسی جمع­آوری گردید. با استفاده­ ‌از شاخص بارش استاندارد (SPI)[1] خشکسالی­های منطقه استخراج گردید. سال 2008 به عنوان خشک­ترین سال انتخاب شد و نقشه­های سینوپتیکی در 4 سطح فشار تراز دریا، ارتفاع و امگا در ترازهای 850، 700 و 500 هکتوپاسکال در ماه­های ژانویه، فوریه، مارس، آوریل، نوامبر و دسامبر مشخّص و تحلیل شد. بررسی پربند مرکزی بسته­شده در 6 ماه بارشی سال 2008 به صورت روزانه در سطوح مختلف نشان داد که در سطح 850 هکتوپاسکال 77/0، در سطح 700 هکتوپاسکال 98/0 و در سطح 500 هکتوپاسکال در 99/0 موارد پربند­های ارتفاع ژئوپتانسیل بسته شده است. بررسی پربند مرکزی بسته شده در 6 ماه مرطوب سال 2001 به صورت روزانه نشان داد که در سطح 850 هکتوپاسکال در 68/0، در سطح 700 هکتوپاسکال در 83/0 و در سطح 500 هکتوپاسکال 77/0 موارد پربند­های ارتفاع ژئوپتانسیل بسته شده است؛ بنابراین، سال 2008 که خشکسالی شدیدتر بوده، درصد بیشتری از پربند­های مرکز واچرخند بسته شده است. دیگر نتایج حاکی از این است که محور واچرخند بر روی خشکی، در سال­های 2008 و 2001 به صورت شرقی - غربی بوده است. این وضعیّت، در ترکیب واچرخند عربستان و واچرخند شمال آفریقا بیشتر دیده می‌شود. از طرف دیگر، امتداد پشته در این سال­ها، بر روی ایران و عربستان قرار گرفته و پایداری را در منطقة مورد مطالعه حاکم نموده است؛ بنابراین ناوة مدیترانه­ای نمی‌تواند به عرض­های پایین نفوذ کند و به سوی عرض­های بالاتر حرکت می‌کند. نهایتاً نیمة جنوبی ایران تحت تأثیر سامانه­های بارشی قرار نمی‌گیرد. از طرف دیگر کم­فشار سودانی فقط تا روی دریای سرخ پیشروی کرده و بر روی منطقة مورد مطالعه نفوذ نکرده است.



[1]- standardized precipitation  index

کلیدواژه‌ها


احمدی گیوی، فرهنگ؛ ایران‌نژاد، پرویز؛ محمدنژاد، علیرضا (1389) اثر پرفشار‌های جنب­حارّه و سیبری بر خشکسالی‌های غرب ایران، چهاردهمین کنفرانس ژئوفیزیک ایران، تهران 21-23، صص. 9-5.
بیات، حمید (1386) میزان تأثیر خشکسالی بر منابع آب شهرستان کاشمر، پایان‌نامة کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی، استاد راهنما: شهریار خالدی، دانشگاه شهید بهشتی.
جعفرپور، ابراهیم (1388) اقلیم‌شناسی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
چهاردولی، مجتبی (1383) اثرات خشکسالی بر منابع آب شهرستان ملایر، پایان‌نامة کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی، استاد راهنما: حسن لشکری، دانشگاه شهید بهشتی.
حجازی­زاده، زهرا (1372) بررسی سینوپتیکی پرفشار جنب‌حارّه‌ای در تغییر فصل ایران، پایان‌نامة دکتری، استاد راهنما: هوشنگ قائمی، دانشگاه تربیت مدرس.
حمیدیان­پور، محسن (1384) تحلیل دوره‌های خشکسالی دشت مشهد و میزان تأثیر آن بر منابع آب، پایان‌نامة کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی، استاد راهنما: شهریار خالدی، دانشگاه شهید بهشتی.
خوش‌اخلاق، فرامرز (1377) تحقیقی در خشکسالی‌های فراگیر ایران با استفاده از تحلیل‌های سینوپتیکی، دکتری اقلیم‌شناسی، استاد راهنما: سعید جهانبخش اصل، دانشگاه تبریز.
ذرین، آذر (1386) تحلیل پرفشار جنب­حارّة تابستان بر روی ایران، پایان‌نامة دکتری، استاد راهنما: هوشنگ قائمی، دانشگاه تربیت مدرس.
رهنمایی، محمد تقی (1371) توان‌های محیطی ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.
سلیقه، محمد؛ صادقی­نیا، علیرضا (1389) بررسی تغییرات مکانی پرفشار جنب­حارّه در بارش‌های تابستانه نیمة جنوبی ایران، جغرافیا و توسعه، 17، صص. 98-83.
صادقی، سلیمان؛ علیجانی، بهلول؛ سلیقه، محمد؛ حبیبی نوخندان، مجید؛ قهرودی تالی منیژه (1387) تحلیل همدیدی واچرخند‌ها بر خشکسالی‌های فراگیر خراسان، جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 10، صص. 118-105.
کریمی احمدآباد، مصطفی (1386) تحلیل منابع تأمین رطوبت بارش‌های ایران، پایان­نامة دکتری، دانشگاه تربیت مدرّس.
کریمی نظر، مریم؛ مقدم­نیا، علیرضا؛ مساعدی، ابوالفضل (1389) بررسی عوامل اقلیمی مؤثّر بر وقوع خشکسالی (منطقة زابل)، پژوهش‌های حفاظت آب‌وخاک، شمارة 1، صص. 158-145.
لشکری، حسن (1375) الگوی سینوپتیکی بارش‌های شدید جنوب و جنوب غرب ایران، پایان‌نامة دکتری، استاد راهنما: هوشنگ قائمی، دانشگاه تربیت مدرس.
مسعودیان، سید ابوالفضل (1390) اقلیم‌شناسی همدید، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
Fink, A.H; Brucher, T; Kruge, A; Leckebusch, G.C; Pinto, J.G; Ulbr, W. (2004) The 2003 European Summer Heatwaves and Drough-Synoptic Diagnosis and Impacts. Royal MeteorologicSociety, 8, pp.216-209.
Bordi. I; Sutera, A. (2007) Drought Monitoring and Forecasting at Large Scale, in: (Rossi, G,Methods and Tools for Drought Analysis and Management), 62,Water Science and Technology Library, pp 3-27, pp.3-27.
Bond, N.R.; Lake, P.S; Arthington, A.H. (2008) The impacts of droughton freshwater ecosystems: an Australia nperspective. Hydrobiologia, 600, pp.3–16.
Buntgen,U; Trouet, V; Frank, D.; Leuschnr H.H.; Friedrichs, D. (2010) Tree-ring indicators of German summer drought over the last millennium. Quaternary Science Reviews, 29: 1005-1016.
Katsoulis, B; Makrogiannis, T; Goutsidou, Y. (1998)Monthly anticyclonicity in Southern Europe and Mediterranean region, Journal of Theoritical and Applied Climatology, 59, pp.51-59.